Առաքել՝ «փոքր Փարիզի» պատմությունը՝ հադրության ակցենտով

Արեւիկ Համբարձումյանը ծնվել, մեծացել եւ ողջ կյանքն ապրել է Հադրութի շրջանի Առաքել գյուղում։

Ջերմությունը, որով Արեւիկը խոսում է իր հնավուրձ գյուղի մասին, թափանցում է նրա աչքերի մեջ։ Նա հպարտ է, որ ապրել է մի գյուղում, որտեղ, ըստ առասպելի, անցել է Հիսուս Քրիստոսի առաքյալներից մեկը՝ Թադևոսը, որից հետո գյուղը կոչվել է Առաքյալ։

Խոսելով համագյուղացիների մասին՝ Արեւիկը թեթև հեգնանքով է խոսում բարձր աշխարհիկ կյանքի հանդեպ նրանց սիրո, աշխարհիկ սովորությունների և մտածելակերպի մասին։ Ըստ Արեւիկի՝ ժամանակին գյուղում գործել է տեքստիլի գործարան, որը հիմնականում ղեկավարել են ֆրանսիացի մասնագետները, ինչն էլ պատճառ է դարձել, որ առաքելցիներին կոչվեն «փոքր փարիզցիներ»։

Տեքստիլ գործարանի կամ մանուֆակտուրայի արտադրանքը, այսինքն՝ մետաքսե թելեր, պատրաստած որդերի կոկոններից, որոնք ագահորեն խժռում են թթի ծառերի տերեւները, ժամանակին արտահանվում էին Ֆրանսիա և Շվեյցարիա։

Գյուղում կային նաև ավանդույթներ, որոնք ներհոսել են 19-րդ դարում ռուսների՝ տարածաշրջան գալուց հետո: Սրանք այսպես կոչված «ժողովրդական պարեր» էին, այսինքն՝ պարահանդես, որտեղ մարդիկ կարող էին հանգստանալ, պարել, նոր ծանոթություններ ձեռք բերել։

Բայց ժպիտն անհետանում է Արևիկի դեմքից, երբ նա հիշում է 1991 թվականի մայիսը, երբ ադրբեջանական ՕՄՕՆ-ը խորհրդային զորքերի անմիջական մասնակցությամբ և աջակցությամբ ներխուժեց գյուղ և անձնագրային ռեժիմը ստուգելու քողի տակ սկսեց ձերբակալել երիտասարդներին ու աղջիկներին, որոնք Հայկական ԽՍՀ-ում էին գրանցված։ Ինքը՝ Արեւիկը, շատերի հետ, գերեվարվել է ադրբեջանցիների կողմից և փրկվել հրաշքով, որի մասին նա չի սիրում խոսել։ Գյուղացիների մնացած մասը՝ հիմնականում ծերեր, տարեց կանայք, երեխաներ, հաշմանդամներ, ավտոբուսով տեղափոխվել են Գորիսի մոտ գտնվող Խնձորեսկ գյուղի շրջակայք, որտեղ երեք օր անցկացրել են բաց դաշտում, անձրևի տակ, դաժանության վերաբերմունքի արժանանալով։ Այս տարածաշրջանին բնորոշ քամուն գումարվում էր հարբած ռուս զինվորների և ադրբեջանցի ՕՄՕՆ-ի կողմից հալածանքը, նվաստացումն ու վիրավորանքը։ Միայն երեք օր անց նրանց հայտնաբերեցին գյուղատնտեսական աշխատանքների գնացող գյուղացիները (այն ժամանակ կապի ժամանակակից միջոցներ չկար)։

Արեւիկի հայրենի գյուղը բառիս բուն իմաստով ջնջվեց հողի երեսից, իսկ նրա բնակիչները ցրվեցին նախկին միությունով մեկ։

Եվ միայն այն ազատագրվելուց հետո՝ 1994-ին, Հայաստանում և Արցախում մնացած բնակիչները վերադարձան, զրոյից վերակառուցեցին հյուղը և 26 տարի բնակություն հաստատեցին, մինչև եկավ մի նոր աղետ՝ 2020 թվականի պատերազմը։

Եվ կրկին բռնի տեղաշարժ, նորից այն ամենի կորուստը, ինչ անհրաժեշտ է մարդուն նորմալ կյանքի համար։ Բայց ոչ հավատի կորուստ՝ առ այն, որ մի օր ամեն ինչ կավարտվի, և նա նորից կվերադառնա հայրենի գյուղ։ «Մի անդամ գյուղը վերականգնեցինք, նորից կվերականգնենք»,- ասում է Արևիկը` տխուր նայելով Բաքվից եկած փախստականների հին տանը, որոնք այստեղ ապրել են Բաքվի ջարդերից հետո` նախքան Ռուսաստան տեղափոխվելը: