Չքաղած դասեր, թե կանխամտածված քաղաքականություն

Անցավ ևս մեկ դժվար տարի, որի ընթացքում արցախցիները անցան շփոթության, ընկճվածության և կյանքի կարիքները հոգալու, բնակարան և ֆինանսական հնարավորություններ փնտրելու միջով։ Հարյուրավոր մարդիկ փորձում էին ընտելանալ (չնայած դա անհավանական դժվար է) ապրել առանց իրենց սիրելիների, ովքեր զոհվել են մարտական ​​դիրքերում և Հայկազովի վառելիքի պահեստում տեղի ունեցած սարսափելի պայթյունի ժամանակ։ Արցախցիների մի մասը դեռ պայքարում է ալիևյան ռեժիմի ահաբեկչական գերությունից հարազատներին ազատելու համար։ Բայց ամենավատը նրանց համար է, ովքեր չեն կարողանում գտնել իրենց անհետացած ընտանիքի անդամների՝ հոր, եղբոր, ամուսնու, որդու մասին գոնե ինչ-որ թել-տեղեկատվություն…

Պատերազմ… 1994-ին ֆաշիստական ​​ադրբեջանի դեմ Արցախի հաղթանակից հետո մոռացված այս բառը 2016-ի ապրիլին կրկին վստահորեն մտավ արցախցիների կյանք։ Ապրիլյան պատերազմը, որը կոչվում է Քառօրյա պատերազմ, դարձավ առաջին ազդանշանը, որ մենք գործ ունենք ոչ միայն ՆԱՏՕ-ի չափանիշներին անցած ադրբեջանական բանակի, այլ նաև այլ դերակատարների հետ։

Մասնավորապես, այն ժամանակ էլ սկսեցին տեղի ունենալ իրադարձություններ, որոնց մասին այսօր բացահայտ խոսվում է. պատերազմով շահագրգռված են ոչ միայն ադրբեջանը, այլ նաև թուրքիան և ռուսաստանը։

Բավական է հիշել, որ պատերազմի չորրորդ օրը, երբ նախատեսվում էր Արցախի պաշտպանության բանակի հակահարձակումը, հայտարարվեց, որ Ռուսաստանի միջնորդությամբ կողմերը պայմանավորվել են հրադադարի մասին։ Իբր, Շտաբի պետ Յուրի Խաչատուրովը շտապ մեկնել է Մոսկվա, որտեղ ստորագրվել է փաստաթուղթը։ Թեև հետագայում ոչ ոք չկարողացավ հավաստիորեն ասել, թե որտեղ է ստորագրվել փաստաթուղթը։

Պատերազմի օրերին թիկունքում պարբերաբար տեղեկություններ էին հայտնվում, որ աշխատանքներ են տարվում չեզոք տարածքում ինչ-որ կառույցներիի վրա, որոնք նախատեսված են իբր խաղաղապահներ տեղավորելու համար։

Սա ճիշտ էր, թե ոչ, ոչ ոք չհասկացավ։ Բայց այն ​​ժամանակ պաշտոնյաները միմյանց էին մեղադրում հայկական կողմի հանդեպ ագրեսիայի և 100-ից ավելի զինվորականների մահվան մեջ. մեկ ասում են՝ հետախուզությունն է սխալ հաղորդել, մեկ՝ տանկերը լիցքավորված էին ջրով և նման անհեթեթություններ:

Նույն օրերին առաջարկվել է ադրբեջանա-ղարաբաղյան շփման գծում մոնիտորինգի մեխանիզմներ ստեղծելու ծրագիր, որը պետք է պարզեր, թե որ կողմից է կրակ բացվում։ Պլանը կոչվում էր Վիեննայի համաձայնագիր, որը մերժվեց ադրբեջանի կողմից։

Եվ արդեն այդ ժամանակ ակնհայտ դարձավ քաոսն ու անփույթ վերաբերմունքը հայկական բանակում ստանձնած պարտականությունների նկատմամբ։ Շատ է խոսվել կոռուպցիայի, ֆինանսների չարաշահման, զինամթերքի ու զենքի անբավարար որակի մասին և այլն։

Ստեղծվեց քննչական հանձնաժողով, որը ոչինչ չբացահայտեց կամ չցանկացավ հրապարակել արդյունքները։ Մի խոսքով, ամեն ինչ, ինչպես միշտ, թողնվեց պատահականության հույսին՝ կխոսեն ու կանգ կառնեն։

Բայց ձախողումների հիմնական պատճառն այլ տեղ էր. Հայաստանի քաղաքականության բոլոր առկա քաղաքական, դիվանագիտական, ռազմական մեխանիզմները ցույց տվեցին իրենց անհամապատասխանությունը։ Եվ նույնիսկ ագրեսիայից հետո ոչ մի հրապարակային վերլուծություն չի արվել արտաքին քաղաքականության, ադրբեջանի կողմից օգտագործվող զինատեսակների մասին, թե ինչպես է հակառակորդը ռազմաճակատում ներգրավել քաղաքացիական հագուստով, սպորտային կոշիկներով մարդկանց, որոնց մասնակցել են խոշտանգումների, գլխատման, հայի մասնատման դեպքերին։

Այդ օրերի մարտական ​​գործողությունների մասնակիցներն անխոնջ խոսում էին անօդաչու թռչող սարքերի մասին, որոնք ոչնչացնում էին մեր տեխնիկան ու հրետանին։ Հայ զինվորները նրանց գնդակահարել են գնդացիրներով, նույնիսկ եղել է դեպք, երբ հովիվն իր որսորդական հրացանով գնդակահարել է նրան։

Եվ փոխանակ մեր հակաօդային պաշտպանության համակարգի բացակայության և 5-րդ սերնդի պատերազմ վարելու համապատասխան զինատեսակների այս բոլոր փաստերը մասնագետների ձեռքն առնեն, մենք նորից էյֆորիայի մեջ ընկանք՝ հիանալով մեր 18-ամյա տղաների սխրանքներով։

Մեր անփութության արդյունքը 2020 թվականի պատերազմն էր։

Չսովորած դասերը և 2016 թվականի չկատարված տնային աշխատանքը հանգեցրեց նրան, որ 2020 թվականի սեպտեմբերի 27-ին պատերազմի սկսվելուց 10 օր անց հակառակորդին հաջողվեց փլուզել հարավային թևի (Ջրական-Հադրութ) պաշտպանական ամբողջ համակարգը և քաղաք մտնել 2020թ. սեպտեմբերի 11-ին։ Թեկուզ Հադրութի գունդը մնաց և մարտական ​​դիրքեր պահեց Հորադիզի մոտ մինչև հոկտեմբերի 26-ը։

Մենք դեռ կվերադառնանք 2020 թվականի պատերազմին։ Բայց ռուս-թուրք-ադրբեջանական եռյակի ագրեսիայի արդյունքում ողջ Արցախը նվեր տրվեց ադրբեջանցի ահաբեկիչ ու ֆաշիստ Ալիեւին։ Արցախի նյութական կորուստների նախնական վիճակագրությունը՝ 12 քաղաք, 241 գյուղ, 11 450 բնակարան, 13 550 տուն, 15 գործարան, 60 ֆաբրիկա, 200 մշակույթի տուն, 25 թանգարան, 115 գրադարան, 4 համալսարան, 7 քոլեջ, 232 դպրոց, 232 մարզադահլիճ, 2386 խաչքար, 400 միջնադարյան գերեզմանոց, 385 եկեղեցի, 60 վանական համալիր, 37 ՀԷԿ, 48 հանքեր, 5 ջրանցք, 3500 հա անտառ։ 

Չնայած այն հանգամանքին, որ հանցավոր եռյակն այս պատերազմն անվանում է «հատուկ ռազմական գործողություն», սակայն Արցախի նախորդ 10 ամիսների շրջափակումը, 2020 թվականի սեպտեմբերի 10-20-ի պատերազմը և դրան հաջորդած արցախցիների զանգվածային տեղահանումը ըստ սահմանման՝ ցեղասպանություն է։

Այս մասին հայտնում են այնպիսի հեղինակավոր միջազգային կազմակերպություններ, ինչպիսիք են Freedom House, International, Partnership for Human Rights, Democracy Development Foundation, Helsinki Citizens Assamblea – Vanadzor, Protection of Rights without Borders ՀԿ, Law Development and Protection Foundation և Truth Hounds, ինչպես նաև Միջազգային քրեական դատարանի Հռոմի կանոնադրության 7-դ հոդվածը (մարդկության դեմ հանցագործություններ) և 8-րդ հոդվածը (պատերազմական հանցագործություններ):

Արդեն երկրորդ տարին է, ինչ Միջազգային քրեական դատարանի առաջին դատախազ Լուիս Մորենո Օկամպոն ասում է, որ Արցախում ցեղասպանություն է իրականացվել։

Եվ միայն ապաշնորհ կամ ծախված պաշտոնյաներն ու Հայաստանի խորհրդարանական ընդդիմությունն են հիմնավորումներ գտնում իրենց հանցավոր քաղաքականության ու դիվանագիտության մեղքը գցելու Արցախի ժողովրդի վրա, թեկուզ հենց այդ քաղաքականության արդյունքում են շուրջ 150 հազար հայեր որոշել լքել իրենց հազարամյա հողը, նախնիների գերեզմանները և աջակցություն են փնտրում Հայաստանի ողջ տարածքում գտնվող իրենց հայրենակիցներից:

Այժմ Արցախի բռնի տեղահանված բնակիչները ճանապարհներ են փնտրում դիմելու ՄՔԴ-ին և միջազգային այլ դատարաններին՝ վերականգնելու իրենց իրավունքները։ Որովհետև Հայաստանի իշխանությունը հրաժարվում է իր սահմանադրական գործառույթից՝ լինել Արցախի անվտանգության երաշխավորը և միջազգային հարթակներում ներկայացնել սեփական ժողովրդի մի մասի իրավունքները։

Մարգարիտա Քարամյան

Լուսանկարը՝ Մարութ Վանյանի