Կոնսենսուս Հայկական եկեղեցու «փոխանցման» վերաբերյալ. Ցար, թե՞ սուլթան

Հայաստանում տեղի ունեցող իրադարձությունները, մասնավորապես Հայ Առաքելական Եկեղեցու բարձրաստիճան հոգևորականների նկատմամբ բռնաճնշումները, ժողովրդավարության ջատագով արևմտյան երկրների կողմից որևէ բացահայտ դատապարտում չեն առաջացնում։ Սա մասամբ պայմանավորված է նրանով, որ կառավարամետ հայկական շրջանակները այս գործընթացը ներկայացնում են որպես «Ռուսաստանից Հայաստանի անջատման և դեպի Արևմուտք շարժման» մի մաս։ Ավելին, արևմտյան լրագրողները հավանություն են տալիս Փաշինյանի «իրական Հայաստան» կառուցելու և «հնացած» ազգային հիմքերը քանդելու քաղաքականությանը։

Եվ չնայած Արևմուտքը հակառակ գործընթացներն է ապրում՝ մասնավորապես՝ Միացյալ Նահանգներում և Եվրոպայում միգրանտների դեմ պայքարի սրումը, Եվրոպայի ռազմականացումը ազգային պետությունները կորցնելու սպառնալիքի առջև՝ Հայաստանում ազգային պետության քանդումը խրախուսվում է «տարածաշրջանային համագործակցության» օգտին, որտեղ, բնականաբար, գերիշխում է ոչ թե Ռուսաստանը, այլ Թուրքիան։

Քաղաքական փիլիսոփաները խոսում են ավելի լայնածավալ գործընթացների մասին, օրինակ՝ Մեծ Մերձավոր Արևելքից քրիստոնյա բնակչության մասայական տեղահանման և «քրիստոնեական Արևմուտքից» մուսուլման միգրանտների վտարման մասին: Մյուս կողմից, տարածաշրջանային մակարդակում տեղի է ունենում Հարավային Կովկասը Ռուսաստանից Թուրքիա տեղափոխելու գործընթացը (ի դեպ, Մոսկվան դա անում է կամավոր, ինչի մասին է վկայում Ռուսաստանի կողքից նայողի դիրքորոշումը Հայաստանում տեղի ունեցող «հակառուսական» քայլերի վերաբերյալ)՝ Ղրիմի և Հյուսիսային Կովկասի դիմաց: Փաստորեն, տեղի է ունենում հին քրիստոնեական Հայաստանի «հանձնումը», որի շուրջ համաձայնություն է ձեռք բերվել Ռուսաստանը, Արևմուտքը և Թուրքիան, և այդ հանձնման ակտերից մեկը՝ Հայ Առաքելական եկեղեցու անկախ կառավարման վերացումն ու «տոմոսի» փոխանցումն է Կոստանդնուպոլիս:

Հիշեցնենք, որ Պոլսո հայոց պատրիարքը նշանակվում է թուրքական իշխանությունների կողմից: Պոլսո ներկայիս պատրիարք Սահակ Մաշալյանն արդեն հայտարարել է, որ իրեն դիտարկում են որպես ապագա կաթողիկոս, և եթե ընտրություն լինի պետական ​​և եկեղեցական շահերի միջև, նա կընտրի եկեղեցին։

Իսկ ինչպե՞ս է այժմ տեղի ունենում Ամենայն հայոց կաթողիկոսի նշանակումը: Էջմիածինը «հայկական» է, թե՞ դեռևս կապված է Ռուսաստանի հետ։

Գործող կաթողիկոս Գարեգին II-ը ձեռնադրվել է որպես հոգևորական 1999 թվականին, պաշտոնապես ընտրվել է Հայ առաքելական եկեղեցու խորհրդի կողմից, նրա եղբայրը ՀԱԵ Ռուսաստանի և Նոր Նախիջևանի թեմի առաջնորդն է: Պաշտոնապես Ռուսաստանը որևէ ազդեցություն չունի Էջմիածնի վրա, չնայած վերջին երեք դարերում ամեն ինչ այլ է եղել:

Սիմեոն Ա Երևանցի կաթողիկոսը 1773թ. ռուսահայոց առաջնորդ է կարգում 1769թ. եպիսկոպոս ձեռնադրված Հովսեփ արք. Արղության-Երկայնաբազուկին: Վերջինիս Եկատերինա երկրորդ կայսրուհին շնորհում է ադամանդե խաչ` վեղարի համար, և պարեգոտ: 1800թ. Հովսեփ արքեպիսկոպոսն ընտրվում է կաթողիկոս և իր փոխարեն Ռուսաց առաջնորդ է կարգում Եփրեմ եպս. Ձորագեղցուն: Որպես Ռուսաց թեմի առաջնորդ` Եփրեմ սրբազանն իր նախորդի նման վեղարի վրա կրել է ադամանդակուռ խաչ: 1809թ. Եփրեմ սրբազանն ընտրվում է Ամենայն հայոց կաթողիկոս և նրանից սկսած` որպես Ռուսաց կայսեր շնորհած պատվո նշան, ադամանդակուռ խաչը դարձել է Ամենայն հայոց կաթողիկոսների խորհրդանշանը և փոխանցվել ամեն նորընտիր կաթողիկոսի: Մինչև 1917թ. հեղափոխությունը, կաթողիկոսներն այն ստանում էին Ռուսաց կայսրից: Կաթողիկոսը մինչ օրս կրում է այս խաչը:

Արևելյան Հայաստանը (այժմյան Հայաստանի մեծ մասը) և Հյուսիսային Սևծովյան տարածաշրջանի հայկական համայնքները 18-րդ և 19-րդ դարերում հայտնվել են Ռուսական կայսրության կազմում, հատկապես՝ ռուս-պարսկական և ռուս-թուրքական պատերազմներից հետո:

Ռուսական կայսրության տարածքում Հայ եկեղեցու գործունեությունը իրականացվում էր հատուկ «Կանոնակարգի» («Հայ եկեղեցու օրենքների ժողովածու») համաձայն, որը հաստատվել էր կայսր Նիկոլայ I-ի կողմից 1836 թվականին: Ռուսական կայսրության մյուս քրիստոնեական համայնքների համեմատ Հայ Առաքելական եկեղեցին, իր դավանանքային մեկուսացվածության պատճառով, զբաղեցրել է հատուկ դիրք, որը ենթադրում էր որոշ սահմանափակումներ. մասնավորապես, հայ կաթողիկոսը պետք է ձեռնադրվեր միայն կայսեր համաձայնությամբ:

Այնուամենայնիվ, 1885-1886 թվականներին հայկական ծխական դպրոցները Ռուսական կայսրությունում ժամանակավորապես փակվեցին, իսկ 1897 թվականից դրանք փոխանցվեցին Կրթության նախարարությանը: 1903 թվականին հրամանագիր է հրապարակվել հայկական եկեղեցական ունեցվածքի ազգայնացման մասին, որը չեղյալ է հայտարարվել 1905 թվականին հայ ժողովրդի շրջանում զանգվածային անկարգություններից հետո:

Օսմանյան կայսրությունում հայ եկեղեցական կազմակերպությունը նույնպես նոր կարգավիճակ ստացավ 19-րդ դարում։ Այնուամենայնիվ, Կոստանդնուպոլսի հայոց պատրիարքը շարունակեց սուլթանի կողմից համարվել կայսրության ողջ հայ բնակչության պաշտոնական ներկայացուցիչը։ Պատրիարքի ընտրությունը հաստատվում էր սուլթանական կանոնադրությամբ։

Չնայած այն հանգամանքին, որ Ռուսական «Կանոնակարգի» և Օսմանյան «Ազգային Սահմանադրության» ընդունումից հետո ՀԱԵ-ն քաղաքականապես բաժանված էր երկու մասի, Էջմիածնում գահակալած Ամենայն հայոց կաթողիկոսը շարունակում էր մնալ Հայ եկեղեցու ընդհանուր առմամբ ճանաչված հոգևոր գլուխը՝ եկեղեցական և պետական ​​մակարդակով։

1914 թվականին Էջմիածնին անմիջականորեն ենթարկվում էին Ռուսաստանի 19 թեմերը և Իրանում, Հնդկաստանում, Ճավայում, Եվրոպայում և Ամերիկայում գտնվող ինը թեմերը։ Պոլսո պատրիարքության իրավասության ներքո էին գտնվում Օսմանյան կայսրության 51 թեմերը և դրանից անջատված Հունաստանը, Ռումինիան և Բուլղարիան։ Կիլիկիայի կաթողիկոսությունը ղեկավարում էր 15 թեմ, Աղթամարի կաթողիկոսությունը՝ 2, իսկ Երուսաղեմի պատրիարքությունը՝ 4 թեմ։

20-րդ դարի սկզբին բացահայտ դարձավ Հայ Առաքելական Եկեղեցու անկախությունը վերացնելու ռուսական քաղաքականությունը։

Ցեղասպանությունից հետո Պոլսո Պատրիարքության թեմերի ճնշող մեծամասնությունը և Աղթամարի կաթողիկոսությունը դադարեցրին գոյություն ունենալուց։

ԽՍՀՄ-ում Հայոց եկեղեցին, ինչպես մյուս բոլոր եկեղեցիները, ենթարկվեց բռնաճնշումների։ 1922 թվականին հրամանագիր հրապարակվեց Հայ Առաքելական Եկեղեցու ունեցվածքի ազգայնացման մասին։ Խորհրդային իշխանությունների ճնշումներից բացի, դաշնակցականները մեղադրեցին ՀԱԵ ղեկավարությանը բոլշևիկների հետ համագործակցելու մեջ։

Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի ավարտին, ԽՍՀՄ-ում կրոնի նկատմամբ վերաբերմունքի զգալի փոփոխության պատճառով, պետական ​​իշխանությունների թույլտվությամբ, Հայաստանում առաջին անգամ անցկացվեց ՀԱԵ Ազգային եկեղեցական ժողովը, որի ժամանակ աշխարհի տարբեր հայկական թեմերի ներկայացուցիչները ընտրեցին Գևորգ VI-ին (1945-1954) Ամենայն հայոց կաթողիկոս։

Ինչպես ասում է Լևոն Տեր-Պետրոսյանը, Էջմիածնի դեմ բռնաճնշումները նպատակ ունեն նաև եկեղեցական գույքը զավթելու, այդ թվում՝ արտերկրում: Եկեղեցին ունի բազմաթիվ կալվածքներ, այդ թվում՝ Երուսաղեմում, և Նիկոլ Փաշինյանը խորհրդարանի ամբիոնից բացահայտ հայտարարեց՝ ինչո՞ւ պետք է եկեղեցին անշարժ գույք ունենա արտերկրում: