«Վա՜խ-վա՜խ, ոչ մի հայ, մալադէս». Ստեփանակերտում իսլամական գագաթնաժողովը քննարկում է Զանգեզուրի միջանցքը

Ստեփանակերտը օկուպացիայից առաջ

Օկուպացված Ստեփանակերտում սկսվել է տարածաշրջանի իսլամական երկրների հերթական գագաթնաժողովը, որին մասնակցում են մի շարք թյուրքական երկրների ղեկավարներ: Ազդարարվել է նաև Իրանի նախագահի մասնակցությունը: Ինչպես նշվում է, գագաթնաժողովում կքննարկվի տարածաշրջանային հաղորդակցությունների բացումը: «Ռուս-թուրքական հաջող գործողության» ընթացքում Արցախի օկուպացիայից հետո տարածաշրջանի հանձնումը Թուրքիային դառնում է տեխնիկայի հարց:

Մինչ հյուրերը նայում էին զբոսնում էին Ստեփանակերտում, շրթունքները քծծում և մտածում, թե ինչ լավ քարավանատուն ստացվեց հայկական քաղաքի տեղում, հնչեցին մի քանի ինսայդերական հաղորդագրություններ:

Նախ, փորձագետ Օլեսյա Վարդանյանը Քարնեգիի-ում հայտնեց, որ կան տեղեկություններ Դոնալդ Թրամփի՝ Հայաստանի տարածքով Ադրբեջանից Նախիջևան ճանապարհ բացելու առաջարկի մասին, և որ այս հարցում ճնշում կգործադրվի Հայաստանի վրա:

Միաժամանակ, CaucasusWarReport-ը գրել է. «Վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանի Թուրքիա կատարած վերջին այցի ժամանակ Հայաստանը, Թուրքիան և Ադրբեջանը համաձայնության են եկել «Զանգեզուրի միջանցքի» վերաբերյալ։ Ըստ այս համաձայնագրի՝ Ռուսաստանը զրոյական վերահսկողություն կունենա միջանցքի նկատմամբ՝ գրեթե ամբողջությամբ անջատված լինելով դրանից»։ Azeri Times-ը ևս գրում է. «Կան բազմաթիվ հաղորդագրություններ այն մասին, որ Թուրքիան, Ադրբեջանը և Հայաստանը մոտենում են «Զանգեզուրի միջանցքի» վերաբերյալ համաձայնագրի կնքմանը, որը պոտենցիալ կթուլացնի Ռուսաստանի ազդեցությունը Հարավային Կովկասում»։

Իր հերթին, Արարատ Միրզոյանը այցելել է Պեկին, որից հետո Հայաստանը հայտարարել է ՇՀԿ-ի անդամ դառնալու իր ցանկության մասին։ Իսկ «միջանցքի» հավանական բացման մասին տեղեկատվությունը մեկնաբանելով՝ Հայաստանի արտաքին գործերի նախարարությունը հայտարարել է, որ քննարկվում են տարբեր առաջարկներ, սակայն Հայաստանը պնդում է «խաչմերուկի» տրամաբանության վրա։ Արտաքին գործերի նախարարության հայտարարության մեջ չի նշվել Հայաստանի ինքնիշխանությունը ապագա ճանապարհների հանդեպ։

Այս գործընթացների ֆոնին ուշագրավ է Ռուսաստանի դերը, որը, ըստ 2020 թվականի նոյեմբերի 9-ի հայտարարության, պետք է վերահսկի ապագա «Զանգեզուրի միջանցքը»։ Բաքվում, Երևանում, Անկարայում և այլ մայրաքաղաքներում բացահայտ խոսում են Ռուսաստանին տարածաշրջանային հաղորդակցություններից հեռացնելու մասին։ Թուրքիան մտադիր է միայնակ վերահսկել «միջանցքը» և պատրաստ է համոզել Իրանին լավ գնով «վաճառել» հայ-իրանական սահմանը։ ԱՄՆ-ն և ԵՄ-ն առաջարկում են ինչ-որ «շվեյցարական» վերահսկողություն, բայց ուրած կլինեն, եթե առանց դրան գործը գլուխ հանվի։ Հայաստանը, ըստ երևույթին, ձևի համար դիմել է Չինաստանի օգնությանը, որ հետո արդարանալու բան լինի։

Գրավված Ստեփանակերտում կարևոր որոշում կկայացվի. եթե Իրանն ու Թուրքիան համաձայնության գան, ապա «միջանցքի» բացման համար որևէ խոչընդոտ չի լինի, Չինաստանը միայն «կողմ» կլինի, ԱՄՆ-ն ու Եվրոպան ևս կծափահարեն։

Ռուսաստանը դեռ երկար կքորի իր «նոյեմբերի 9»-ը, և հնարավոր է, որ Ռուսաստանում ադրբեջանցիների անսպասելի ձերբակալությունները պայմանավորված են Պուտինի և Ալիևի միջև «թյուրըմբռնմամբ»․ Ալիևն այլևս չի պնդում 2020 թվականի նոյեմբերի 9-ի հայտարարության վրա։ Հարավային Կովկասը Ռուսաստանից Թուրքիային փոխանցելու գործընթացը, համաձայն նոյեմբերի 9-ի հայտարարության, պետք է տեղի ունենար Ռուսաստանի ԱԴԾ-ի հսկողության ներքո, սակայն Պուտինին, ըստ երևույթին, “գցել են” այդ հարցով։ Եվ Թուրքիան տարածաշրջանի բաժանման նոր համաձայնագիր կստորագրի ոչ թե Ռուսաստանի հետ Կարսում, այլ Իրանի հետ Շուշիում։

Գործընթացն արդեն սկսվել է. ինչպես գրում են փորձագետները, Ադրբեջանը փաստացի չեղարկել կամ սառեցրել է Լենին-Աթաթուրքի որոշ համաձայնագրեր, որոնք վերաբերում էին Նախիջևանին, դրանով իսկ թուլացնելով Ռուսաստանի դիրքերը այս զգայուն տարածաշրջանում: Ալիևը փաստացիորեն վերացրել է Նախիջևանի Ինքնավար Հանրապետությունը, և Նախիջևանի տարածքում սկսում է ձևավորվել թուրքական զինված ուժերի ռոտացիոն մոդել:

Կարսի պայմանագիրը, որի համաձայն Նախիջևանի ռազմականացումը թույլատրելի չէ, փաստացիորեն դադարում է գործել, և պատահական չէ, որ ռուս-ադրբեջանական սկանդալի ֆոնին Բաքվում հնչեց հիմնական գաղափարը՝ եթե ՆԱՏՕ-ի անդամ Թուրքիայի ռազմական բազան հայտնվի Ադրբեջանում, ապա Ռուսաստանը այլևս ոչինչ չի կարողանա անել:

Այս պայմաններում Հայաստանին պետականությունը պահպանելու համար մնում է միայն մեկ ճանապարհ՝ միջազգային մակարդակով բարձրացնել հարցը, թե արդյո՞ք 2020 թվականի նոյեմբերի 9-ի հայտարարությունը և 1921 թվականի Կարսի պայմանագիրը վավեր են: Եթե Կարսի պայմանագիրը վավեր չէ, ապա Նախիջևանը, Արարատ լեռը, Կարսը և Արդահանը պետք է վերադարձվեն Հայաստանին: Եթե ​​Կարսի պայմանագիրը ուժի մեջ է, ապա Նախիջևանի հայկական ինքնավարությունը չի կարող վերացվել և ռազմականացվել։