Ինչ որոշում կկայացնի Արցախի խորհրդարանը, պարզ կդառնա սեպտեմբերի 8-ին
- 23:34 04.09.2023
Արցախում և նրա սահմաններից դուրս իրադարձություններն այնքան դինամիկ են զարգանում, որ դժվար է որևէ վերլուծություն, առավել ևս կանխատեսումներ անելը։
Անցած շաբաթը չափազանց հագեցած էր։
Արցախի նախագահը հրաժարական է տվել՝ երկրի համար նման ճակատագրական պահին իր հրաժարականի պատճառների մասին հստակ բացատրություններ չտալով։
Արցախյան հասարակության մի մասը կարծում է, որ չնայած Արայիկ Հարությունյանի ապաշնորհությանը, ով ինչպես 2020 թվականի պատերազմի օրերին, այնպես էլ առավել եւս՝ պատերազմից հետո երեք տարիներին, պարզվեց, որ չի կարողանում լուծել պետության խնդիրները, նա չպետք է հրաժարական տար, քանի որ դա կարող է ձեռնտու լինել ռուսական և ադրբեջանական կողմին, որը վաղուց հայտարարել է Արցախի պետական կառույցները ապամոնտաժելու անհրաժեշտության մասին։
Մի մասն էլ կարծում է, որ Հարությունյանն ինքն է խոչընդոտ հանդիսանում այսօր Արցախի իշխանությունների ու ժողովրդի առջեւ ծառացած ամենաբարդ խնդիրների լուծմանը։
Հասարակության մեկ այլ հատված պնդում է, որ Արցախի Հանրապետության Ազգային ժողովը չպետք է հաստատի Հարությունյանի հրաժարականը, որպեսզի երկրում համակարգային կոլապս չլինի։ Բայց եթե խորհրդարանը, այնուամենայնիվ, վավերացնի նախագահի հրաժարականը, ապա նրա փոխարեն պետք է նշանակվի 2020 թվականի ընտրություններում Հարությունյանից հետո ամենաշատ ձայներ ստացած անձը։
Նրանց խոսքով՝ նոր նախագահը պետք է լինի լավ քաղաքական գործիչ, ունենա դիվանագիտական տաղանդ և հմտություններ, բանակցելու փորձ, այլապես նոր ապաշնորհ անձն ավելի կսրի Արցախի ծանր վիճակը և կհանգեցնի նրա վերջնական կորստի։
Թե ինչ որոշում կկայացնի Արցախի խորհրդարանը, պարզ կդառնա սեպտեմբերի 8-ին.
Սեպտեմբերի 2-ին նշվել է Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետության հռչակման օրը։ Չգիտես ինչու, երեք տասնամյակ այս օրը կոչվում էր Անկախության օր, և շատերը կարծում են, որ հենց այդ որոշումն է մեր ազգային-ազատագրական պայքարը տարել սխալ ճանապարհով, քանի որ այդ որոշումը համարվում է անկախություն Հայաստանից։
Փաստորեն, Լեռնային Ղարաբաղի Ինքնավար Մարզի, Շահումյանի շրջանի և Գետաշենի ենթաշրջանի բնակիչները, օգտվելով իրենց սահմանադրական իրավունքից (Խորհրդային Միության Սահմանադրությունը թույլ էր տալիս ինքնավար սուբյեկտներին և ինքնորոշված ժողովուրդներին անջատվել ԽՍՀՄ-ից այնպես, ինչպես խորհրդային հանրապետություններին), իրենց հանրապետությունը հռչակեցին 1991 թվականի սեպտեմբերի 2-ին՝ միավորելով բոլոր հայաբնակ շրջանները։
Այս որոշումն ընդունվել է այն բանից հետո, երբ ԽՍՀՄ Գերագույն խորհուրդը մերժել է հաստատել ԼՂԻՄ մարզային խորհրդի նստաշրջանի որոշումը՝ Ադրբեջանից անջատվելու և Հայաստանին միանալու մասին, ինչպես նաեւ երբ Հայաստանը հրաժարվեց անկախության հանրաքվեին դրանց մասնակցելուց։
Հենց ԼՂՀ հռչակումն էր հայության ինքնորոշման առաջին քայլը, որը 1921 թվականին անօրինական որոշմամբ հայտնվեց Ադրբեջան կոչվող արհեստական միավորի կազմում։
ԼՂՀ Անկախության Հռչակագիրն ընդունվել է ավելի ուշ՝ 1992 թվականի հունվարի 6-ին, այն բանից հետո, երբ Հայաստանը միացավ ԱՊՀ-ին առանց ԼՂՀ-ի, թեև անկախ Հայաստանի ստեղծումը հիմնված է Հայկական ԽՍՀ Գերագույն խորհրդի և Ազգային ժողովի 1989 թվականի դեկտեմբերի 1-ի «Հայկական ԽՍՀ-ի և Լեռնային Ղարաբաղի վերամիավորման մասին» համատեղ հրամանագրի վրա։
Այսպես թե այնպես, 1991 թվականին Հայաստանի հրաժարումը Արցախից հանգեցրեց երկու հայկական պետությունների ստեղծմանը։
Բայց դա կարող էր փոխվել 1991-94 թվականների պատերազմից հետո, որի արդյունքում Ադրբեջանը ջախջախիչ պարտություն կրեց, իսկ ԼՂՀ-ն հնարավորություն ստացավ ֆիզիկապես վերամիավորվել Հայաստանի հետ։ Թե ինչու հայկական կողմը հետագայում այդ արդյունքները չամրագրեց թղթի վրա, մեկ այլ թեմա է, որը եւ հանգեցրեց 2020 թվականի աղետին և Արցախի և բուն Հայաստանի ներկայիս անմխիթար վիճակին։
Արցախի նոր նախագահը պետք է պատասխանի այս հարցերին և որոշումներ կայացնի՝ հաշվի առնելով 1989-1991 թվականներին ամրագրված փաստաթղթային և իրավական դաշտը։
Մարգարիտա Քարամյան