Քայլող թրիգեր․ Տաթևիկ Խաչատրյանի պատումները

ՊԱՏԱՌԻԿՆԵՐ ՔԱՅԼՈՂ ԹՐԻԳԵՐՆԵՐԻ ԿՅԱՆՔԻՑ

Գրելուս պահին կողքի սենյակում գործընկերս լացում է, ու ես ոչնչով չեմ կարող իրեն օգնել, անտանելի զգացում է… Գործի ճանապարհին ծանոթ դեմք էր նկատել՝

մոտավորապես 70 տարեկան տղամարդու և հարցրել. «Արցախի՞ց եք»: Մարդն ասել էր՝

այո ու սկսել բարձր լացել… Գործընկերուհիս՝ նրա հետ միասին… Նույն պատճառով՝ ոչնչով չէր կարող օգնել: Առհասարակ ինչպե՞ս է հնարավոր օգնել մարդուն, ումից խլել են իր կյանքը: Ես չգիտեմ: Ես միայն կարող եմ իր հետ միասին լացել, բայց գոնե չկրկնել նրան նույն «խորհուրդները», ինչ ինձ են տալիս սովորաբար` «լացելով ոչինչ հետ չես բերի», «կյանքը շարունակվում է», «համակերպվիր ու առաջ նայիր» և այլն:

Այսպես մենք լացում ենք մեր կորցրած իսակական կյանքը ու շարունակում ապրել ուրիշի կյանքով: Մեր կյանքը մնացել է մեզնից մոտավորապես 300 կիլոմետր հեռավորության վրա, մեկինը՝ մի քիչ ավել, մեկինը՝ պակաս:

ԱՆԴԵՄ ՔԱՂԱՔ

300 կիլոմետր առաջ ես քայլում էի իմ փոքր քաղաքում, որտեղ ամեն քայլափոխի մեկը մյուսի որպիսությունն էր հարցնում, քաղաքի մի կեսը մյուս կեսին բարևելով գործի էր գնում ու գալիս: Բայց այստեղ՝ մեծ քաղաքում, ամեն բան անդեմ է, բոլորը լուռ ու մտահոգ են քայլում: Եվ եթե հանկարծ մի ծանոթ դեմք ես տեսնում, աշխարհը քոնն է դառնում, հատկապես՝ եթե ծանոթ դեմքդ նաև ծանոթ բարբառով է խոսում…

Երբ Երևանի մասին խոսելիս ասում եմ՝ մեծ քաղաք, երևանյան ընկերներս ծիծաղում են, նրանց համար այն կոմպակտ քաղաք է: Մինչդեռ Երևանը համարյա 8 անգամ մեծ է Ստեփանակերտից և, տարուց ավելի այստեղ ապրելով, ես միևնույն է մոլորվում եմ փողոցներում, շփոթում ավտոբուսների համարներն ու մտքում Թամանյանի հետ կռվում. «Տնաշեն, բա սա անելու բա՞ն էր»:

Ստեփանակերտում Երևանի պես եռանիշ թվերով ավտոբուսներ չկային, նույնիսկ՝ միանիշ չկար, ամեն բան հստակ էր ու երկնիշ`

10-ը գնում էր Հանրապետական

հիվանդանոց,

13-ը՝ Էնգելս,

14-ը՝ Կրկժան,

16-ը՝ Օբուվնի,

իսկ 17-ը՝ Արմենավան. Google maps-ի կարիք չկար:

ՄԵԾ ԱՇԽԱՐՀԻ ՓՈՔՐԻԿ ԱՆԿՅՈՒՆ

Դեմքի արտահայտությունները Ստեփանակերտում փոխվում էին մեծ մասի մոտ ու միանգամից: Եթե սահմանից վատ լուրեր կային, մարդկանց դեմքերը մտահոգ էին ու միմյանց հարցնում են՝ բա սրա վերջն ինչ կլինի, թոթվում ուսերը, ու օդում սինքրոն շարունակում էր պտտվել պատերազմի տագնապը:

Եթե քաղաքի օրն էր ու սահմանին էլ պայմանական խաղաղություն էր, ապա «Պիտաչյոկի» (քաղաքի կենտրոնական պուրակի ոչ պաշտոնական անունն է) շատրվանները երգում էին՝ «Ստեփանակերտ, մեծ աշխարհի փոքրիկ անկյուն, միշտ քո գրկում ստիպում ես մեզ դառնալ զգայուն»:

Հիմա էլ ենք զգայուն, բայց դա արդեն այլ զգայունություն է, ավելի շատ խոցելիություն է՝ ուրիշի տանը ուրիշի կյանքով ապրողի խոցելիություն, ում գլխավերևում կախված է

անօթևանության վտանգը…

300 ԿԻԼՈՄԵՏՐ ՁԳՎՈՂ ՀՈՒՍԱԼՔՈՒԹՅՈՒՆ

Մոտավորապես 300 կիլոմետր այնկողմ մեռյալ շենքեր են, որոնցում մինչև վերջերս կյանք կար՝ դժվար, հակասական, պատերազմական, բլոկադային, ցուրտ, անօգնական, բայց իսկական, բայց մերը: Երևանում էլ մեռյալ շենքերի պակաս չկա: Ես քայլում եմ մեծ քաղաքում ու ամենուր տեսնում չդադարող շինարարություն, հարյուրավոր բարձրահարկ շենքեր՝ դատարկ կամ, լավագույն դեպքում, կիսադատարկ: Բայց դրանք 300 կիլոմետրանոց կարոտը ափաչափ սրտում տեղավորածների համար չեն:

Մեզ համար բնակարան կամ տուն ձեռք բերելը շարունակում է ֆանտաստիկայի ժանրում մնալ, թեև Հայաստանի Հանրապետությունն ունի թղթի վրա ծրագիր Արցախից բռնի տեղահանվածներին բնակարանով ապահովելու: Որոշ ընտանիքներ նույնիսկ սերտիֆիկատներ են ստացել, միայն թե դրանք իրացնել դեռևս չի հաջողվում:

ՋՆՋՎՈՂ ԿՅԱՆՔ

2023-ից հետո Արցախն այլևս ասոցացվում է պարտության հետ, որը մարդիկ չեն սիրում: Մարդկանց հոգեբանությունը պայքարում է ու ամեն ինչ անում մոռանալու համար պարտության մարմնացումը: Միայն մի խնդիր է շարունակում ակտուալ մնալ՝ մարդիկ՝ Արցախից եկած մարդիկ, ովքեր խոսում են Արցախի բարբառով և թրիգեր են պարտությունից փախչողների համար:

Ստացվում է՝ ես էլ եմ քայլող թրիգեր, ով ամեն դեպքում փորձում է հիշեցնել մոռանալու ճիգեր գործադրողներին, որ Արցախը միայն կորստի ու պարտության մասին չէ, այն «քայլող թրիգերների» համար ինքնության անքակտելի մաս է, նրանց վերադարձի հասցեն ու վերստին երջանիկ ապրելու հույսը:

«ԲԱ ԻՐԵՆՔ ՏՈՒՆ ՉՈՒՆԵ՞Ն»

Երբ 6-ամյա տղայիս հետ քայլում ենք քաղաքում ու հանկարծ լսում է Արցախի բարբառ, շատ է ուրախանում, ասում է. «Տես մամ, մեզ նման ղարաբաղցի են»: Իսկ տխրում է ամեն անգամ, երբ հարցնում է, թե երբ կգնանք տուն ու ես սրտի կսկիծով խոստովանում եմ, որ չգիտեմ: Նա նաև հարցնում է, թե ի՞նչ պիտի անենք, որ հնարավոր լինի գնալը և ինչու են ադրբեջանցի զինվորները այնտեղ այսքան ժամանակ մնում: Հարցնում է. «Մամ, բա իրենց տուն չունե՞ն: Իրենք իրենց տունը չե՞ն կարոտում, որ գնան իրենց տները, մենք էլ՝ մերը»…

ՆԱԽՈՐԴ ԿՅԱՆՔԻ ԸՆԿԵՐՆԵՐԸ

Տղաս նաև ընկերներին է կարոտում, ինչպես՝ ես, ինչպես՝ բոլոր բռնի տեղահանվածները, որ ցաքուցրիվ ապրում են ՀՀ տարբեր մարզերում: Ասում է. «Մամ, որ ծնունդս լինի, ուզում եմ իմ Ղարաբաղի ընկերների հետ նշել»: Ասում եմ՝ լավ ես անում, այդպես էլ կանենք, բայց գիտեմ, որ մի քիչ ստում եմ իրեն… Իր ամենամոտ ընկերը հիմա Ռուսաստանում է ապրում, ու իրար հետ օնլայն են «ընկերություն անում», շփվելու լեզուն էլ մի քանի ամսում արագ հայերենից փոխվեց ռուսերենի, որից տղաս մի քիչ կաղում է, բայց ամեն դեպքում կարողանում է ունեցած աղքատիկ բառապաշարով կարոտն առնել ընկերոջից:

Մյուս մտերիմ ընկերն էլ ապրում է Աբովյանում, բայց ինչ տեղահանվել ենք, ընդամենը 2 անգամ ենք կարողացել կազմակերպել իրենց հանդիպումը, որոնք ինձ համար շատ ծանր էին… Առաջ զանգում էի նրա մայրիկին ու ասում՝ ուղարկիր երեխային, թող գա խաղան (նախորդ կյանքում հարևաններ էինք): Հիմա չկա մայրիկը. նա այրվել է 2023-ի Ստեփանակերտի բենզինի պայթյունի ժամանակ: Եվ հիմա երեխայիս ընկերը «նոր մայրիկ» ունի, ում ձեռքը բռնած ժամանակ առ ժամանակ գնում է իսկական մոր շիրմաքարին ծաղիկ դնելու…