Արցախի Հանրապետության նախագահ Սամվել Շահրամանյանի հարցազրույցը կարելի է համարել հրապարակային քաղաքականությունից հեռու մարդու քաղաքական մաստեր-կլաս ինքզինքը քաղաքական գործիչ եւ քաղաքական ուժ համարողներին։ Հնարավոր է՝ դրա պատճառը հենց հայկական հրապարակային քաղաքականությունից, այն է՝ պրիմիտիվ-կենցաղային կաղապարներից ու մանր ինտրիգներից, հեռու լինելն է։
Ինչ հաստատեց Շահրամանյանն իր հարցազրույցով․ ՀՀ իշխանության կողմից թաքցվել եւ ստորաբար թաքցվում է Արցախյան ցեղասպանության փաստը:
Արցախի ՊԲ ուժգին դիմադրությունը հնարավոր դարձրեց բանակցությունները հրադադարի մասին․ Բաքվին ՀՀ թշնամական իշխանության եւ ՌԴ երաշխիքները Ստեփանակերտին դրել էին երկընտրանքի առջեւ: Ըստ Շահրամանյանի, ցապարների գրոհի սկզբից մի քանի թանկագին ժամ անց, այդուհանդերձ, ընտրվեց դիմադրությամբ, ըստ այդմ, հնարավորինս նվազագույն կորուստներով դուրս գալու ճանապարհը: Այլապես բնաջնջումը ապահովված էր:
Ըստ Շահրամանյանի, ՀՀ իշխանությունը տեղյակ էր ստորագրվող փաստաթղթին, ինչպես նաեւ գիտեր, որ դա իրականում ոչ թե ԼՂՀ, այլ ՀՀ լուծարման փաստաթուղթ է. «Հայաստանը տեղյակ էր Արցախն ինչ է ստորագրում եւ մենք քննարկում էինք Հայաստանի իշխանությունների հետ հնարավոր վտանգները»։ Այսինքն, Նիկոլ Փաշինյանի հրապարակային չքմեղանքն ու հորթի թարթիչների ճպճպոցը ՀՀ էկրաններին ոչ մեկի մոլորեցնել չէր էլ կարող:
Շահրամանյանն անդրադարձել է ՀՀ իշխանության կողմից ուղղորդվող Սամվել Բաբայանի ինտիրգներին, ով իբր 23 կետանոց փաստաթղթի շուրջ բանակցում էր Բաքվի հետ։ Կետերից մեկն էլ Արցախի ինչ որ կարգավիճակն էր ազերբայդժանի կազմում։ Ըստ Շահրամանյանի, ինքը կապվել է Բաքվի լիազոր ներկայացուցչի հետ, ով ասել է, որ նման բանակցություններ չկան։
«Նրանք պատճառաբանել են, որ իրենց կազմում ունեն այլ ազգային փոքրամասնություններ, եւ եթե մեզ տրվի որոշակի կարգավիճակ, նրանք էլ պետք է պահանջեին կարգավիճակ: Իրենց խոսքով, իրենք չեն գնա պետությունը սեփական ձեռքով քանդելու ճանապարհով», ասել է Շահրամանյանը:
Սա էական պահ է եւ առնչվում է նիկոլական «Ղարաբաղի ժողովրդի իրավունքներ եւ անվտանգություն» ագենտուրային ռուս-թուրքական թեզին, որը Բաքվի իրավունքների հաստատման՝ Արցախի ոչնչացման փորձի, բնիկ մեծամասնության արտաքսման եւ հայոց ոստանի օկուպացիայի Երեւանի հանձնառության կարգախոսն էր։
Սեպտեմբերի 19-ին Արցախի դեմ Բաքվի լայնածավալ հարձակման եւ հետագա իրադարձությունների մասին Շահրամանյանի անպաճույճ պատումը հաստատում է վերոհիշյալ իրողությունները․ «Իմ նպատակը՝ որպես Արցախի նախագահ, եղել է հնարավորինս շուտ կանգնեցնել պատերազմը, որ խուսափեինք ավելի շատ զոհերից։
Ստիպված էի կապ հաստատել Ադրբեջանի բարձրաստիճան ներկայացուցիչների հետ, որոնք ինձ ծանոթ էին։ Սկսեցինք բանակցություններ ռազմական գործողությունները կանգնեցնելու համար։ Առաջինը ինձ ադրբեջանցիները փոխանցել են, որ ռազմական գործողություններն ունեն իրենց նպատակները, և դրանք չեն դադարի մինչև չհասնեն վերջնական նպատակին։ Նպատակը պարզ էր՝ ամբողջությամբ տիրապետել Արցախին։
Հաշվի առնելով, որ Ադրբեջանն էլ էր կրում զգալի կորուստներ և մեր շրջանները գտնվում էին շրջափակման մեջ, հակառակորդի հատուկ նշանակության ստորաբաժանումներն ու զինտեխնիկան մոտեցել էր Ստեփանակերտին՝ Կրկժանի տեղամասին շատ մոտ՝ այդ իրավիճակում մեզ այլ բան չէր մնում, քան գնալ ավելի մեծ զիջումների։ Եվ ես առաջարկել եմ, որ նրանք գրավոր ուղարկեն իրենց պահանջները՝ ռազմական գործողությունները անհապաղ դադարեցնելու համար։ Պարզ է, որ առաջին փաստաթուղթը մեր կողմից չի ընդունվել, և մենք մեծ կազմով, որի մեջ մտնում էին անվտանգության խորհրդի ողջ կազմը, նախկին նախագահներն ու գրեթե բոլոր քաղաքական ուժերը, մշտապես քննարկումներ էինք անում, փոփոխություններ մտցնում և տեղեկացնում ադրբեջանական կողմին: Բանակցությունների արդյունքում մենք ընդունել ենք մի փաստաթուղթ, որը նախատեսում էր սեպտեմբերի 20-ին, ժամը 13։00-ին բոլոր ուղղություններով դադարեցնել ռազմական գործողությունները, երկրորդ կետով՝ պաշտպանության բանակի լուծարում, Հայաստանի Հանրապետության զինված ուժերի մնացորդների դուրսբերում: Երրորդ կետով՝ Ադրբեջանի հետ ինտեգրացիան» (ընդգծումները Լրագրի)։
Շահրամանյանը ասաց, որ չի անդրադառնալու «առաջին փաստաթղթին», նշեց միայն, որ դա կապիտուլյացիայի փաստաթուղթ էր։ Երեւանի տեղյակ լինելը, բնականաբար, նշանակում էր անվերապահ կապիտուլյացիայի պարտադրանք, որը շնորհիվ զինված դիմադրության մերժվեց։ Այսպիսով, Արցախի հանրային հեռուստատեսությամբ ԼՂ նախագահը հղել է գլխավոր ուղերձը՝ արցախցին 30 տարի, 2023 թվականի սեպտեմբեր 19-ը ներառյալ, պահեց Հայաստանը։ Ուղերձը հստակ է։ Երեւանը կանգնել է գոյութենական խնդրի առջեւ։ Նա արցախցիներին կոչ արեց «ապրել ու արարել Հայաստանում, չմոռանալով, որ Հայաստանը մեր հայրենիքն է»:
Մեծ պրոբլեմ է, որ երկու ոչ ամենախելացի եւ ընդգծված գավառացի «խոխա» քառորդ դար միամտաբար կարծում էին, թե Հայաստանը «մեծ Արցախ» է: Հայրենիքի հարցը մնում է հարցերի հարց, եւ մեր խնդիրը այդ հարցի պատասխանը ճշտելն ու ամրագրելն է: Թշնամին, նախ եւ առաջ երկրի ներսում, պիտի տապալվի: Ով էլ լինի, որքան էլ լինի:
Հայը վերադառնալու է Հայաստան, վերադառնալու է Արցախ: Շահրամանյանը հակիրճ անդրադարձավ գալիք իրադարձություններին, հայրենադարձությանը, ընդգծելով սեպտեմբեր 28-ի իր որոշման «ուժն ու հզորությունը»: Լրագիրը եւս անդրադարձել է այդ փաստաթղթին՝ փաշինյանական մթագնության ավարտին ու ռուսական լծից ազատվելուն զուգահեռ բացվող հնարավորություններին:
Արցախը մեր բոլորիս հայրենիքն է: Մենք պահել ենք միմյանց: Արցախը օկուպացված է եւ մենք պահելու ենք միմյանց: Արցախը ազատագրվելու է եւ մենք կազմաքանդելու ենք այսպես կոչված «ազերբայդժանական պետությունը»: Սա է խաղաղության անհրաժեշտ պայմանը: Կոտորած անգութ, օտարի քաղցր լուծ կամ օտար եզերք երազողները ազատ են կողմնորոշվել այս կամ այն կողմ: Հայաստանի դռները բաց են թե մուտքի, թե ելքի համար: