Ինչի՞ է հանգելու Ստեփանակերտ-Բաքու երկխոսությունը ներկայիս պայմաններում

Վաշինգտոնում ավարտվել է Հայաստանի և Ադրբեջանի ԱԳ նախարարների բանակցությունների հերթական փուլը՝ ԱՄՆ պետքարտուղար Բլինկենի միջնորդությամբ։ Դատելով վերջնական գնահատականներից՝ որոշ հարցեր համաձայնեցվել են, բայց ամենաբարդ խնդիրները մնում են, Բլինկենը նրանց համաձայնության ժամկետները գնահատել է «առաջիկա շաբաթների և ամիսների ընթացքում» (այսինքն՝ «չգիտեմ»), սակայն նշել է, որ Փաշինյանն ու Ալիեւը հուլիսին կհանդիպեն Եվրամիությունում։

Բանակցությունների այս փուլը «նշանավորվեց» Արցախում սրացումով. չորս հայ զինծառայող է զոհվել անօդաչու թռչող սարքի հարվածից։ Դա տեղի է ունեցել Կուրբան Բայրամի առաջին օրը, և հայտնի չէ՝ հանցագործությունը կապ ունի մուսուլմանական տոնի՞ , թե՞ Վաշինգտոնի բանակցությունների հետ։ Սակայն Արցախի խորհրդարանն անմիջապես ընդունեց հայտարարություն, որով կոչ է արել Հայաստանին, սրացման պայմաններում, դադարեցնել բանակցությունները Վաշինգտոնում։

Այն թեզը, թե արևմտյան մայրաքաղաքներում բանակցությունները տանում են դեպի էսկալացիա, ակտիվորեն շրջանառում են Բաքուն և Մոսկվան, և դրանք ընդունվում են Ստեփանակերտի և Երևանի որոշ շրջանակների կողմից։ Երևանի իշխանամետ շրջանակներն այս խոսույթին ավելացնում են իրենց սեփականը` Ստեփանակերտի կամակորությունը և «Բաքվի հետ երկխոսության մեջ մտնելու» չկամությունը, իբր նոր զոհերի է բերում և կարող է խաթարել «խաղաղությունը»:

Սա չափազանց վտանգավոր խոսույթ է, որը հարցեր է առաջացնում այն ​​տարածողների մտադրությունների վերաբերյալ: Ի՞նչ են ուզում՝ Ստեփանակերտը որքան հնարավոր է շուտ ենթարկվի Բաքվին և արձակի երեւանյան իշխանության ձեռքերը։

Փորձագետներն ասում են, որ ներկա պայմաններում Ստեփանակերտի և Բաքվի երկխոսությունը կնվազեցվի հարցին, թե ով կհանձնվի, ով կձերբակալվի, ով կազատվի, ով կխոշտանգվի, և Ադրբեջանը չի բանակցի Արցախի հետ՝ որպես միջազգային սուբյեկտի հետ։ Սա՞ են ուզում «երկխոսության» ջատագովները։

Մյուս կողմից, Ստեփանակերտը Մոսկվայի ճնշման տակ հրաժարվում է «եռակողմ» պայմանավորվածությունների ցանկացած այլընտրանքից։ Արայիկ Հարությունյանը պատերազմից հետո հրաժարվել է հանդիպել ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի համանախագահների հետ, քանի որ ռուսաստանցի համանախագահը նրանց հետ չի եղել։ Նա չի հանդիպել նաեւ ԵԱՀԿ գործող նախագահի հետ։ Իսկ Փարիզում հանդիպումների ժամանակ նա Ֆրանսիային կոչ է արել ՄԱԿ-ի մանդատ տրամադրել … ռուս խաղաղապահներին։

Մի քանի շաբաթ առաջ, վկայակոչելով «Վաշինգտոնի դիվանագիտական ​​աղբյուրը», ՌԻԱ Նովոստին հայտնել էր, որ «Վաշինգտոնը վերջնագրի տեսքով պարտադրում է Լեռնային Ղարաբաղի ներկայացուցիչներին հանդիպել երրորդ երկրում Ադրբեջանի ներկայացուցիչների հետ, իսկ հրաժարվելու դեպքում սպառնում է ադրբեջանական հակաահաբեկչական գործողությունով»։ Գործակալության զրուցակցի խոսքով՝ «ամերիկյան խաղաղապահ նախաձեռնության լոբբինգն իրականացնում է Լեռնային Ղարաբաղի արտաքին գործերի նախարար Սերգեյ Ղազարյանը, ում շահերը լիովին համընկնում են Ադրբեջանի շահերի հետ»։

«Արցախի Հանրապետությունը ամենաշահագրգիռ կողմն է Ադրբեջանի հետ հակամարտության համապարփակ լուծման նպատակով երկխոսության և խաղաղ բանակցությունների մեջ՝ ուղղված տարածաշրջանում կայուն և արդար խաղաղության հաստատմանը։ Այս ձևաչափով վերջին հանդիպումը տեղի է ունեցել 2023 թվականի մարտի 1-ին․ որի ընթացքում Արցախի տրանսպորտային և էներգետիկ շրջափակման դադարեցման հետ կապված հարցերեն քննարկվել։ Արցախի Հանրապետության իշխանությունները բազմիցս հայտարարել են, որ խաղաղ գործընթացի վերսկսման համար անհրաժեշտ է վերականգնել միջազգայնորեն ճանաչված բանակցային ձևաչափը։ Այս համատեքստում ևս մեկ անգամ ընդգծում ենք ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի համանախագահության ինստիտուտի ներուժի և փորձի օգտագործման կարևորությունը»,- ասված է Արցախի ԱԳՆ հաղորդագրության մեջ։

Երեւանը պաշտոնապես լոբբինգ է անում Ստեփանակերտի եւ Բաքվի միջեւ ուղիղ երկխոսությունը՝ պնդելով միջազգային երաշխիքային մեխանիզմներ։

«Լեռնային Ղարաբաղում ապրող մեր հայրենակիցները պետք է ապահով ապրեն իրենց հողում և օգտվեն իրենց իրավունքներից։ Այս ճանապարհը մենք տեսնում ենք Բաքու-Ստեփանակերտ երկխոսության միջով, միջազգային մեխանիզմների շրջանակներում, որտեղ Արցախի ժողովուրդը կարող են իրականացնել և՛ ինքնորոշումը, և՛ բոլոր իրավունքները։ Եվ Հայաստանի Հանրապետությունը իր բոլոր դիվանագիտական ​​խողովակներով աջակցում է Արցախի մեր հայրենակիցների այս հարցին»,- ասաց Հայաստանի իշխող քաղաքական ուժի խորհրդարանական խմբակցության քարտուղար Արթուր Հովհաննիսյանը։

Առավել «արևմտամետ» շրջանակներ մի նոր հնարք են առաջ քաշում՝ թող Ղարաբաղը մի երկու տարի լինի Ադրբեջանի կազմում միջազգային երաշխիքներով, հետո կհզորանանք ու կազատագրվենք։

Ստեփանակերտում քննարկում են, թե ինչու Երևանը չի օգտագործում հզոր քաղաքական գործիքները. խոսքը Արցախի անկախության ճանաչման ընթացակարգ սկսելու կամ 1989 թվականի դեկտեմբերի 1-ի Հայաստանի ու Արցախի վերամիավորման մասին որոշման իրականացմանը վերադառնալու մասին է։ Սա, իհարկե, հղի է սպառնալիքներով։ Բայց ի՞նչն է դրա այլընտրանքը:

Նաիրա Հայրումյան