Թաթարական Ղրիմը Թուրքիայի պրոտեկտորատի տակ, ինչպես Նախիջևանը 100 տարի առաջ
- 08:39 10.07.2023
Վիլնյուսում ՆԱՏՕ-ի գագաթնաժողովի նախօրեին կոշտ բազմակողմ խաղ է ընթանում դաշինքի անդամների միջեւ։ Գագաթնաժողովի երկու հիմնական հարցերում՝ աջակցություն Ուկրաինային և Շվեդիայի անդամակցությանը Դաշինքին, առաջատար դեր է խաղում է ընտրություններից հետո վերածնված Էրդողանը։
Բայդենն ու Էրդողանը երեկ հեռախոսազրույց են ունեցել։ Թուրքական կողմի խոսքով՝ քննարկվել են ՆԱՏՕ-ում Ուկրաինայի անդամակցությունը, Շվեդիայի անդամակցությունը, F-16-ների մատակարարումները, ԵՄ-ին Թուրքիայի լիարժեք անդամակցությունը։ Այսինքն՝ Էրդողանը, որպեսզի համաձայնի Շվեդիայի՝ ՆԱՏՕ մտնելուն, պահանջում է ոչ միայն F-16-ներ, այլեւ՝ անդամակցություն ԵՄ-ին եւ առանցքային դերակատարություն Ուկրաինայում։
Թուրքիայի դիրքորոշումը ՆԱՏՕ-ում և Ռուսաստանի հետ նրա եղբայրական հարաբերությունները պաշտոնապես չեն քննարկվում, սակայն փորձագետները դրանք համարում են առանցքային գործոն։ Ռուսաստանի և Ուկրաինայի միջև միջնորդական դեր ստանձնելու Թուրքիայի փորձերը ի սկզբանե դրական էին գնահատվում Արևմուտքում, բայց հետո պարզ դարձավ, որ Թուրքիան խաղում է իր սեփական խաղը։ Նա, փաստորեն, աջակցում է Պուտինին՝ նրանից ստանալով այն ամենը, ինչ ուզում է, բայց չի օգնում Ուկրաինային։
Գագաթնաժողովից բառացիորեն մի քանի օր առաջ Էրդողանը Զելենսկիին հրավիրեց Կոստանդնուպոլիս և նրան «հանձնեց» Ազովի գնդի հրամանատարներին։ Հրամանատարների հետ մի քանի ամիս առաջ տարօրինակ պատմություն է պատահել՝ Մարիուպոլում Ռուսաստանի կողմից նրանց գերեվարվելուց հետո Էրդողանը, փաստորեն, համոզել Պուտինին նրանց արտահանձնել Թուրքիայի “պրոտեկտորատի” տակ, խոստանալով չարտահանձնել Ուկրաինա։ Դա Էրդողանի «փոխզիջումն» էր։ Հիմա, փաստորեն, Էրդողանը «գնեց» Ուկրաինային՝ նա կարող է Ուկրաինային զենք չտալ (Պուտինի դեմ չգնալու համար)։ Էրդողանը չի միանում հակառուսական պատժամիջոցներին, ինչը հարցեր է առաջացնում Կիևում և ՆԱՏՕ-ում։ Ըստ ամենայնի, նա այս կերպ է «վճարել»՝ նաեւ հայտարարելով, որ «Ուկրաինան արժանի է ՆԱՏՕ-ին անդամակցելու»։
Բացի այդ, Էրդողանը պարտավորվել է միջնորդ դառնալ Մոսկվայի եւ Կիեւի միջեւ եւ օգոստոսին հայտարարել Պուտինի Թուրքիա այցի մասին։
Ռուսական կողմի արձագանքը վկայում է այն մասին, որ Մոսկվան գնալու է Էրդողանի հետեւից։ Պեսկովը միայն ասել է, որ Պուտինի այցի ժամկետները հայտնի չեն, սակայն Էրդողանին չի հերքել։ Իսկ հուլիսի 9-ին հեռախոսազրույց է տեղի ունեցել Ռուսաստանի և Թուրքիայի արտաքին գործերի նախարարներ Սերգեյ Լավրովի և Հաքան Ֆիդանի միջև։
«Կողմերը մտքեր են փոխանակել տարածաշրջանային օրակարգի շուրջ՝ շեշտը դնելով Ուկրաինայի շուրջ վերջին զարգացումների վրա, այդ թվում՝ «Ազովի առաջնորդների»՝ Ստամբուլից Կիև վերադարձի հետ կապված իրավիճակի շուրջ։ Անկարայի ուշադրությունը հրավիրվել է Կիևի ռեժիմին ռազմական տեխնիկայի մատակարարումները շարունակելու կուրսի ապակառուցողականության վրա»,- ասված է ՌԴ ԱԳՆ հայտարարության մեջ։
«Էրդողանի պնդումները ՆԱՏՕ-ին Ուկրաինայի անդամակցության վերաբերյալ, ի լրումն «Ազովստալի» պաշտպանների ազատ արձակման, նկատելի տեղաշարժ է ռուս-թուրքական հարաբերություններում, թեև Ուկրաինային Էրդողանի ակնհայտ աջակցության խորությունն ու համառությունը ներկայումս պարզ չէ», – ասում են արևմտյան վերլուծաբանները:
Ուկրաինայի նախագահի մամուլի ծառայությունը մատնանշել է այս «խորությունը», և դա կարծես Ղրիմն է։
Կողմերը քննարկել են Ռուսաստանի կողմից օկուպացված Ղրիմում տիրող իրավիճակը։ «Ամեն դեպքում, մենք կվերականգնենք մեր օրինական վերահսկողությունը Ղրիմի վրա և կվերադարձնենք թերակղզու անվտանգությունը և արդարությունը Ղրիմի բոլոր մարդկանց, մասնավորապես Ղրիմի թաթար ժողովրդին, որը, ցավոք, այժմ կրկին ենթարկվում է դաժան բռնաճնշումների և ճնշումների Ռուսաստանի կողմից»,- ընդգծել է Զելենսկին։
«Ղրիմի բռնակցման սկզբից, որը հակասում է միջազգային իրավունքին, և առ այսօր մենք բոլոր հարթակներում հայտարարում ենք մեր աջակցությունը Ուկրաինայի տարածքային ամբողջականությանը, ինքնիշխանությանը և անկախությանը»,- ընդգծել է Էրդողանը։
Թուրքիայի նախագահն ընդգծել է, որ այսօր Ղրիմի թաթարները նույնպես համառ պայքար են մղում Ուկրաինայի ազատության համար, և շնորհակալություն է հայտնել Վլադիմիր Զելենսկիին՝ Ղրիմի թաթար ժողովրդի իրավունքների ապահովման գործում կատարած աշխատանքի համար։
Այսպիսով, Էրդողանի խաղի պարադիգմը նշմարվում է. նա մնում է Պուտինի հետ շփման «միակ կապուղին», դառնում է ապագա բանակցությունների գլխավոր միջնորդը, և արդյունքում՝ որպես «փոխզիջում», առաջարկում է վիճելի թաթարական Ղրիմը հանձնել Թուրքիայի պրոտեկտորատի տակ։ Ճիշտ այնպես, ինչպես 100 տարի առաջ եղավ Նախիջեւանի հետ։ Իսկապես «սողոմոնյան որոշում»։