Մամլո հաղորդագրություն

Օգոստոսի 25-ին տեղի ունեցավ մամուլի ասուլիս՝ նվիրված Արցախում տիրող իրավիճակին, բանախոսներն էին.

ՀՐԱՉՅԱ ԱՐԶՈՒՄԱՆՅԱՆ, ռազմական և ազգային անվտանգության հարցերով փորձագետ, քաղաքական գիտությունների դոկտոր

ԱՐՓԻ ԹՈՓՉՅԱՆ, «Բերդ» ՀԿ ներկայացուցիչ, հանրային գործիչ

ՆԻՆԱ ԿԱՐԱՊԵՏՅԱՆՑ, Հելսինկյան ասոցիացիայի ղեկավար, իրավապաշտպան

ՄԱՐԳԱՐԻՏԱ ՔԱՐԱՄՅԱՆ, «Վերադարձ դեպի Դիզակ» ՀԿ ղեկավար

ԼԵՎՈՆ ՀԱՅՐԻՅԱՆ, «Հանուն Հադրութի» ՀԿ ղեկավար

Ասուլիսի արդյունքում տարածում ենք հետևյալ մամլո հաղորդագրությունը.

2020 թվականին արցախյան երկրորդ պատերազմում ռուս-թուրքական ռազմավարական դաշինքի հաղթանակը, որին աջակցում էին պետական և ոչ պետական դերակատարների լայն դաշինք, այդ թվում՝ ջիհադիստներ, հանգեցրեց Հարավային Կովկասի անվտանգության ճարտարապետության փլուզմանը։ Լայնածավալ ռազմական գործողությունների հետևանքով կնքված զինադադարի հայտարարությամբ Ռուսաստանը ստանձնել է անվտանգության և պարտավորությունների կատարման երաշխավորությունը, որը սակայն չի հանգեցրել ռազմական գործողությունների ավարտին։

Ռազմական գործողությունները ձեռք են բերել հիբրիդային պատերազմի բնույթ, որը վարում են Ռուսաստանը և Թուրքիան՝ Ադրբեջանի ներգրավմամբ՝ Հայաստանի Հանրապետության և Արցախի դեմ պրոքսի պատերազմ վարելու նպատակով։

Ընդ որում,լայնորեն կիրառվում են անկանոն ռազմական գործողությունները՝ կարճատև ռազմական փոխհրաձգությունների, դիվերսիաների, խաղաղ բնակչության գնդակոծման տեսքով, ինչը հանգեցնում է զոհերի՝ զինվորականների և քաղաքացիական անձանց շրջանում։

Ավելի քան 200 օր շարունակ Արցախի շրջափակումը, չնայած միջազգային հանրության պահանջներին՝ նույնպես ռազմական գործողությունների ձև է։

Թշնամիները լայնորեն կիրառում են նաև հայ ժողովրդի և նրա պետականության դեմ տնտեսական, տեղեկատվական և հոգեբանական պատերազմի մեթոդները։ Շարունակվող ագրեսիայի հետևանքով Հայաստանի Հանրապետությունը և Արցախը շարունակում են տարածքներ կորցնել։

Հիբրիդային պատերազմի նպատակն է՝ ստիպել Հայաստանին գնալ զիջումների աշխարհաքաղաքական ասպարեզում` հանգեցնելով հայ ժողովրդի պետական ինքնիշխանության վերացմանը։

Ագրեսիային նպաստում է Երևանի և Ստեփանակերտի իշխանությունների քաղաքականությունը։ Հայաստանի Հանրապետության ներկայիս վերնախավը հրաժարվում է Արցախի անվտանգության երաշխավորի դերից՝ ձգտելով Արցախյան հիմնախնդիրը վերածել զուտ մարդասիրականի, որը հնարավոր կլինի լուծել Ադրբեջանի տարածքային ամբողջականության սկզբունքի հիման վրա ։

Միևնույն ժամանակ, Երևանի իշխանությունները անտեսում են Հայաստանի անկախության հռչակագիրը, ազգերի ինքնորոշման իրավունքի սկզբունքը, որի հիման վրա Արցախի բնակչությունը կառուցեց Արցախի Հանրապետությունը, փաստացի գոյություն ունեցող պետություն, որի միջազգային կարգավիճակը պետք է որոշվի ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի գործունեության շրջանակներում։

Հայաստանի Հանրապետության իշխանությունները վարում են քաղաքական գիծ, որն ուղղված է Հայաստանը Ռուսաստանի և Թուրքիայի անվերապահ ազդեցության ուղեծրում պահելուն և հայ ժողովրդի պետական ինքնիշխանության պահպանմանն ուղղված անկախ քաղաքականության և ռազմավարության ձևավորում բացառելուն։

2020 թվականի Արցախյան երկրորդ պատերազմի և Արցախում Ռուսաստանի և Թուրքիայի ռազմական ներկայության ի հայտ գալու արդյունքում Ստեփանակերտի իշխանությունները մուտացիայի ենթարկվեցին՝ վերածվելով հակահայկական քաղաքականություն վարող կոլաբորացիոն ռեժիմի, որը ներկայացնում է բացառապես Ռուսաստանի և Թուրքիայի շահերըը։

2020 թվականից հետո Երևանի և Ստեփանակերտի իշխանությունների աղետալի քաղաքականությունը հանգեցրեց 1991-94 թթ․ արցախյան առաջին պատերազմի արդյունքում հաղթահարված՝ արցախահայության ֆիզիկական ոչնչացման և Մեծ Եղեռնի /ցեղասպանության/ իրագործման ռազմական սպառնալիքի վերադարձին։ Արցախի պետականության կորուստը հայ ժողովրդի թշնամիները համարում են այս քաղաքականության իրականացման կարևորագույն փուլը։

Կասկածից վեր է, որ Արցախի բնակչության ճակատագիրը պետք է դիտարկել Հայկական հարցի պրիզմայով` գործադրելով բոլոր անհրաժեշտ ջանքերը միջազգային կազմակերպություններին և ուժային կենտրոններին փոխանցելու Ռուսաստանի և Թուրքիայի մտադրությունը՝ շարունակել Մեծ Եղեռնը Արցախում։

Երևանի և Ստեփանակերտի վարած քաղաքականությունը դժվարացնում է միջազգային հանրության կողմից արցախահայությանը օգնություն ցուցաբերելը՝ միջազգային քաղաքական ասպարեզում Արցախի ազգային շահերը ներկայացնելու պատրաստ պետական դերակատարի բացակայության պատճառով։

Արցախցիների համար ամենակարևոր խնդիրն ու մարտահրավերը՝ դե ֆակտո գոյություն ունեցող պետության՝ Արցախի Հանրապետության պահպանումն է, որի շրջանակներում նա իրացրել է ինքնորոշման իր իրավունքը։ Արցախի Հանրապետության քաղաքացիները պետք է պաշտպանեն իրենց իրավունքները՝ վերադառնալու բանակցային սեղանի շուրջ՝ պաշտպանելու ազգային շահերն ու հիմնական իրավունքներն ու ազատությունները, այդ թվում՝ կյանքի, ինքնապաշտպանության, ժողովրդավարական հասարակություն կառուցելու իրավունքը։

Միաժամանակ մեծ դեր են խաղում արցախյան հասարակության ինքնակազմակերպման գործընթացները։ Հասարակական նոր ուժերի և գործիչների ի հայտ գալը, որոնք ընդունակ են դիմակայելու Ստեփանակերտում և Երևանում հայ ժողովրդի թշնամիների և նրանց համախոհների մտադրություններին՝ վերացնելու հայ ժողովրդի պետական ինքնիշխանությունը Արցախում, վճռորոշ է դառնում Արցախում գոյատևելու համար։ Նման հասարակական ուժերի աջակցությունը դառնում է հրամայական հայ ժողովրդի համար՝ որպես համաշխարհային երևույթի։

Հույժ կարևոր է նաև Հայաստանի Հանրապետության և Արցախի միջև վստահության վերականգնումը, երբ արցախյան կարգավորման հարցում հայկական երկու պետությունների քաղաքականությունն ու ռազմավարությունը կրկին համաժամանակացվեն և միավորվեն։

Արցախի Հանրապետության և Արցախի բնակչության պաշտպանության ճանապարհային քարտեզը ներառում է մի շարք փուլեր, որոնց իրականացումը պետք է տեղի ունենա զուգահեռաբար։ Այդ փուլերը ներառում են՝ Ստեփանակերտում իշխանափոխություն, ռուսական ռազմական կոնտինգենտի փոխարինում միջազգային խաղաղապահ ուժերով, միջազգային մեխանիզմների մշակում, որոնք կերաշխավորեն արցախյան հասարակության՝ արտաքին աշխարհի հետ տեղաշարժվելու և շփվելու իրավունքը, պայմանների ստեղծում՝ Արցախը միջազգային հանրութուն և նրա ասպարեզներ՝ քաղաքական, մշակութային, հումանիտար վերադարձնելու համար։ Այս խնդիրների լուծումը հնարավոր է միայն ողջ հայ ժողովրդի ներուժի ու կարողությունների ներգրավմամբ։

 

Սարսանգի ջրամբարից շուրջ 700 մ հարավ-արևմուտք գտնվող այս խաչքարը նորահայտ է և գալիս է համալրելու մեր խաչքարային արվեստի գանձարանը:

175×77×31 չափերով այս հուշարձանի մասին պատմական աղբյուրները լռում են, սակայն, համադրելով նմանատիպ այլ հուշակոթողների հետ, Սարսանգի խաչքարը/պայմանական անվանում/ կարելի  է վերագրել XIIդ. վերջերին կամ XIIIդ․ սկզբներին: Հուշարձանի շրջակայքում մոտիկ բնակավայր չկա։ Մասնագետները չեն բացառում, որ խաչքարը տեղադրվել է երբեմնի սրբավայրի վրա ու ծառայել որպես սրբատեղի։

Խաչքարը  կերտված է կրաքարից, արտաքուստ ունի մոխրագույն տեսք: Աչքի է ընկնում XII-XIII դդ. բնորոշ ուշագրավ զարդաքանդակներով: Քիվը լայն է ու սրաձև՝ բուսական ու երկրաչափական դրվագազարդումներո: Կենտրոնում  մեծադիր գեղազարդ խաչն է, ստորին մասում՝ խոյաեղջյուր, եզրամասերում՝ բուսական, հյուսկեն-մանվածո քանդակներ: Արձանագրություն չի պարունակում: Հուշարձանն ուշագրավ է նաև պատկերաքանդակներով՝ մեծադիր  խաչի ներքնամասում, որի աջ ու ձախ կողմերին առկա են մեկական փոքր չափերի խաչեր: Այն որոշակիորեն հիշեցնում  է Ասկերանի շրջանի Քարագլխի XIIIդ. զույգ  խաչքարերից աջակողմյան կոթողին, որտեղ ներկայացված են կնոջ ու տղամարդու պատկերներ և նրանց կողմից բռնած մատուցարան իր պարունակությամբ:

Ըստ  էության, կյանքի հարատևությունը խորհրդանշող գունդը (շրջանակը) այստեղ արտահայտվում է կենցաղային  մոտիվների պատկերմամբ, որն Արցախում հազվադեպ երևույթ չէ:

Արցախում անընդհատ նոր հուշարձաններ են հայտնաբերվում, որոնք ոչ միայն արվեստի գանձարանն են համալրում իրենց զարդանախշային, ճարտարապետական մոտիվներով, այլև գալիս են լրացնելու հայոց պատմության էջերը, երբեմն էլ նոր հարցեր առաջադրելու։ Եվ յուրաքանչյուր հուշարձան մի նոր կնիք է, մի նոր <<կադաստրի վկայական>>, տարածաշրջանում հայի հազարամյա լինելիության։

Ֆրանսիան պատրաստվում է ՄԱԿ-ի Անվտանգության խորհրդին բանաձեւ ներկայացնել Լաչինի միջանցքի ապաշրջափակման հարցի վերաբերյալ։ Այս մասին իր հոդվածում գրել է ֆրանսիական հեղինակավոր Le Figaro ամսագրի փոխտնօրեն, լրագրող Ժան-Քրիստոֆ Բյուսոնը։

Բացի այդ, ըստ նրա, հաջորդ շաբաթ Փարիզը և Ֆրանսիայի խոշոր շրջանները մարդասիրական ավտոշարասյուն կուղարկեն Հայաստան։

Երկու գործողությունների «զուգահեռացումը» վկայում է այն մասին, որ Ֆրանսիան մտադիր է հասնել ՄԱԿ-ի Անվտանգության խորհրդում բանաձեւի ընդունմանը եւ միջանցքի ամբողջական բացմանը, որպեսզի իր շարասյունը հասնի Արցախ։

Օգոստոսի 16-ին Բերձորի միջանցքի հարցով ՄԱԿ-ի Անվտանգության խորհրդի արտահերթ նիստը չհանգեցրեց բանաձեւի ընդունմանը։ Ինչպես պարզվեց, ոչ ոք չներկայացրեց նախագիծը։ Հայկական լրատվամիջոցներում արտահոսքի տեսքով տեղեկություններ հայտնվեցին, որ նախագիծն իբր տորպեդահարվել է ԱՄՆ-ի կողմից։ Հայաստանում ԱՄՆ-ի և Մեծ Բրիտանիայի դեսպանատները անմիջապես հանդես եկան կոշտ հայտարարություններով՝ նշելով, որ ոչ մի նախագիծ չկա, ակնարկելով, որ Հայաստանը պետք է ներկայացներ նախագիծը, սակայն չի ներկայացրել։

Ավելի վաղ Նիկոլ Փաշինյանը հայտարարել էր, որ Հայաստանի դիմումը ՄԱԿ-ի Անվտանգության խորհրդին «կարող է հակառուսական քայլ համարվել»։ Միաժամանակ, օգոստոսի 16-ին ՄԱԿ-ի Անվտանգության խորհրդի նիստից հետո Բաքուն հայտարարեց, որ միակ երկիրը, որը պաշտպանել է Բաքվի դիրքորոշումը ՄԱԿ-ի Անվտանգության խորհրդում, Ռուսաստանն էր։ Այսինքն, ըստ Փաշինյանի, ՄԱԿ-ի Անվտանգության խորհրդին ուղղված դիմումը կարելի է «դիտարկել որպես Բաքվի դեմ ուղղված քայլ»։

Նիստից հետո Հայաստանի ԱԳՆ-ն հայտարարություն է տարածել՝ նշելով, որ Երեւանն իրավունք չունի բանաձեւեր ներկայացնելու, քանի որ ՄԱԿ-ի Անվտանգության խորհրդի անդամ չէ։ Սակայն, ինչպես ասում են միջազգային իրավունքի փորձագետները, Երեւանը, որպես հրավիրված կողմ, բոլոր իրավունքներն ուներ բանաձեւի նախագիծ ներկայացնելու։ Դա նախատեսված է ՄԱԿ-ի հատուկ կանոնակարգով։

Բայց Երեւանը չցանկացավ դա անել, ըստ երեւույթին, «խաղաղության օրակարգը» չփչացնելու համար։ Նա հիմա էլ չի պատրաստվում դա անել՝ արագացնելով «խաղաղության օրակարգի» իրականացումը։

Նիկոլ Փաշինյանը փորձում է խնդիրը «լուծել» մինչեւ ՄԱԿ-ի Անվտանգության խորհրդի նոր նիստ. երեկ նա հայտարարեց, որ «Լաչինի միջանցքը կարող է միակողմանի բացվել, այսինքն՝ թույլ կտան միայն ելքը Արցախից»։ Ռուսաստանն իր հերթին մարդկանց խմբերով դուրս է բերում Արցախից՝ առանց վերադառնալու իրավունքի։

Բաքվում ասում են, որ Արցախում մնալու համար Ռուսաստանը հիմա պատրաստ է ամեն ինչի։ «Ի՞նչ նորություն կարող է առաջարկել Ռուսաստանը։ Ինձ թվում է, որ նրանք աստիճանաբար ընդունում են այս դիրքորոշումը. «Բաքվի բարեկամներ, դուք ուզո՞ւմ եք, որ մենք ճանաչենք, որ սա ձեր տարածքն է: Այո, սա ձեր տարածքն է։ Ուզու՞մ եք Ադրբեջանի դրոշը Խանքենդիի վրա։ Մենք կօգնենք բարձրացնել Ադրբեջանի դրոշը Խանքենդիի վրա։ Ցանկանու՞մ եք ադրբեջանցի փախստականների վերադարձը, խնդրեմ։ Ուզու՞մ եք, որ նրանք ապրեն ձեր օրենքներով։ Բարի»։ Կարծում եմ, որ խաղաղապահները մեզ կառաջարկեն ապահովել ադրբեջանցիների վերադարձածը եւ անվտանգությունը այն գյուղերում, որտեղ ապրելու են հայերը» (Ալիևի նախկին խորհրդական Էլդար Նամազովը Գելա Վասաձեի հետ հարցազրույցում):

Ֆրանսիան, փաստորեն, որոշել է ինքը ներկայացնել բանաձեւի նախագիծը եւ հույսը չդնել Հայաստանի վրա։ Հնարավոր է, որ Երեւանն անգամ չհրավիրվի ՄԱԿ-ի Անվտանգության խորհրդի նիստին, որպեսզի չխանգարի քաղաքական որոշումների ընդունմանը։ Չնայած՝ կլինի Ռուսաստան։