Հրատապ զեկույց Արցախի վերաբերյալ․ ինքնորոշման խնդրի լուծում, ռազմական միջամտություն

Ցեղասպանության կանխարգելման Լեմկինի ինստիտուտը հրապարակել է «Արցախում (Լեռնային Ղարաբաղ) Ադրբեջանի կողմից ցեղասպանության վտանգի մասին» 126 էջանոց արտակարգ զեկույցը։

«Մենք մտահոգված ենք այն ամենով, ինչ կատարվում է հիմա և կարծում ենք, որ սա ցեղասպանություն է։ Միջազգային հանրությունը կարող է շատ բան անել Հայոց Երկրորդ ցեղասպանությունը կասեցնելու համար, սակայն պետք է գործի համարձակ ու արագ», ասվում է զեկույցում։

Եզրակացություններով և առաջարկություններով երեք էջանոց ամփոփման մեջ ասվում է, որ զեկույցի հիմնական կետն այն է, որ տարածաշրջանում ցանկացած երկարաժամկետ խաղաղություն կպահանջի Արցախի հայերի ինքնորոշման իրավունքի հարցի արդարացի լուծում։

Լեմկինի ինստիտուտը խորհուրդ է տալիս միջազգային հանրության անդամներին, այդ թվում՝ ՄԱԿ-ի անդամ երկրներին, որոնք ազդեցություն ունեն Ադրբեջանի վրա, ձեռնարկել հետևյալ գործողությունները՝ կանխելու հայերի սովը և բռնի տեղահանումը, ինչպես նաև ապագայում հնարավոր ցեղասպանական հարձակումները.

– Հրապարակայնորեն ճանաչեք Արցախում և Հայաստանում Հայոց ցեղասպանության սպառնալիքը, ինչի վկայությունն են Ադրբեջանի նախագահ Իլհամ Ալիևի հայտարարությունները, ինչպես նաև նրա վարչակարգի գործողությունները։

– Պահանջել անհապաղ վերացնել շրջափակումը և բացել Լաչինի միջանցքը, որը կապում է Արցախը և՛ Հայաստանին, և՛ արտաքին աշխարհին, ինչպես նախատեսված է 2020 թվականի նոյեմբերի 9-ի եռակողմ հրադադարի հայտարարության մեջ և Արդարադատության միջազգային դատարանի կողմից փետրվարին և հուլիսին կայացված վճիռը։

– Կազմակերպել անհապաղ մարդասիրական ավիափոխադրում Արցախի քաղաքացիներին օգնություն հասցնելու համար, մինչ քաղաքական քննարկումները շարունակվեն։

– Ակտիվ միջամտել՝ պաշտպանելու Արցախը Ադրբեջանի զինված հարձակումից, կանխելու հայերի լայնածավալ ջարդը և բազմաթիվ այլ միջազգային հանցագործություններ, որոնք իրականացվել են Ալիևի ռեժիմի կողմից հայերի դեմ։

– Լիազորել և ֆինանսավորել անկախ հետաքննչական խմբին՝ իրականացնելու Արցախում առկա իրավիճակի մանրակրկիտ փաստաթղթավորում, ներառյալ՝ հետաքննելով ադրբեջանցի զինվորականների կողմից իրականացված վայրագությունները Լեռնային Ղարաբաղի Երկրորդ պատերազմի ընթացքում և դրանից հետո:

– Օգտագործել բոլոր առկա դիվանագիտական ​​միջոցները, ներառյալ պատժամիջոցները և արտաքին օգնության դադարեցումը, որպեսզի վիճարկվի Ադրբեջանում Ալիևի ռեժիմի անպատժելիությունը:

– Ճնշում գործադրել Ադրբեջանի վրա՝ անհապաղ դադարեցնելու Արցախի և Հայաստանի ժողովրդի դեմ ուղղված սպառնալիքները և ստեղծել ցեղասպանության հանցագործության կանխարգելման ներքին ազգային մեխանիզմ՝ որպես արտաքին ցանկացած աջակցության նախապայման։

– Խրախուսել Ադրբեջանի կրթության և անվտանգության ոլորտների բարեփոխումները, որոնք խորապես պատված են ցեղասպան հայատյացությամբ:

– Աջակցել արցախահայությանը մարդասիրական և տնտեսական աջակցությամբ, մասնավորապես՝ ավերված ենթակառուցվածքների ֆինանսավորմամբ, ինստիտուտների կառուցման և ժողովրդավարության կառուցման ծրագրերի, ինչպես նաև անվտանգության ոլորտի կարողությունների բարձրացմամբ:

– Արցախի ժողովրդի ինքնորոշման իրավունքի վաղեմի և հիմնարար խնդիրը դիտարկել որպես միջազգային իրավունքի հիմնարար սկզբունք և ընդունել, որ, ինչպես փաստում են տեղում, հայերն ի վիճակի չեն ապրել Ադրբեջանի իշխանության տակ։

– Ճանաչել Արցախի ժողովրդի բազմամյա ջանքերը՝ պետականության միջազգային պահանջներին համապատասխան պետություն ստեղծելու ուղղությամբ, որի արդյունքում ձևավորվել է իշխանության տարանջատման և ժողովրդավարական ներկայացուցչության վրա հիմնված կառավարություն։

Ըստ Լեմկինի ինստիտուտի զեկույցի՝ պատերազմի ավարտը և խաղաղապահների տեղակայումը խաղաղություն չեն բերել տարածաշրջանին։

«Աշխարհաքաղաքական տուրբուլենտությունը պահպանվում է, քանի որ ադրբեջանական ուժերը մինչ օրս շարունակում են խաղաղ բնակչությանը սպառնալ ոտնձգությունների, Արցախի և Հայաստանի Հանրապետությունների վրա անկանոն հարձակումների, հայերի սպանությունների և առևանգումների, ինչպես նաև զինադադարի եռակողմ հայտարարության խախտումների միջոցով», – արձանագրում են զեկույցի հեղինակները՝ վկայակոչելով Բաքվի կողմից հրադադարի խախտման դեպքերը և Լաչինի միջանցքի շրջափակումը։

Լեմկինի ինստիտուտի վերլուծաբանները նաև նշում են, որ «Transparancy International» հակակոռուպցիոն կենտրոնն Ադրբեջանը դասակարգել է որպես «Համախմբված ավտորիտար ռեժիմ»՝ 2022 թ․-ին այն դասելով Արևելյան Եվրոպայում և Կենտրոնական Ասիայում կոռուպցիայի առումով ամենավատ ցուցանիշն ունեցող երեք երկրների շարքում, և հակառակ դրա՝ Հայաստանը դասվել է լավագույն երեք երկրների շարքում։

Անդրադառնալով Արցախին՝ զեկույցում նշվում է, որ 2023 թ․-ին Freedom House իրավապաշտպան կազմակերպությունն այն դասակարգել է որպես «մասամբ ազատ»՝ տալով 37/100 «Ազատության միավոր» այն դեպքում, երբ Հայաստանի Հանրապետությունը նույն տարում ստացել է 35 միավոր, իսկ Ադրբեջանը՝ 9։

«Ադրբեջանի և Արցախի Հանրապետության քաղաքական համակարգերի միջև առկա անհավասարությունը հսկայական խոչընդոտ է ցանկացած համաձայնագրի համար, որն Արցախը կներառի որպես Ադրբեջանի անբաժանելի մաս, քանի որ բռնապետության քաղաքացիություն ընդունելը նման է սեփական քաղաքացիական ազատություններից հրաժարվելուն և ճնշման ենթարկվելուն համաձայնություն տալուն»,- գրված է զեկույցում։

Ամբողջական զեկույցը՝ այստեղ

«Եվս մեկ կարևոր քայլ միջազգային հանրության կողմից արցախահայության ցեղասպանությունը կանխելու և Ռուսաստանին Հայաստանից դուրս մղելու ուղղությամբ։ Փաստորեն, Ռուսաստանին և Թուրքիային/Ադրբեջանին մնացել են միայն ռազմական գործիքներ՝ Հարավային Կովկասում խաղաղություն հաստատելու գործընթացը խաթարելու համար՝ ոչ թե Ռուսաստանի և Թուրքիայի, այլ միջազգային պայմաններով»։ Այս մասին ֆեյսբուքյան իր էջում գրում է անվտանգության փորձագետ Հրաչյա Արզումանյանը։

«Փաստաթուղթը միանշանակ զգուշացնում է Ռուսաստանին և Թուրքիային, որ միջազգային հանրությունը պատրաստ է ռազմական քայլերի և համարժեք պատասխան կտա։ Ուկրաինայից հետո Էրդողանն ու Պուտինը կուզենա՞ն մեկ անգամ ևս փորձարկել Արևմուտքի վճռականությունը (և Իրանի. Արևմուտքի և Իրանի շահերը Հայաստանում համընկնում են. ) պաշտպանել իրենց շահերը ագրեսիայի ենթարկված երկրին ռազմական աջակցությամբ։ Հուսով եմ՝ ոչ, բայց հայկական ուժերը պետք է առնվազն բարձր պատրաստության վիճակում դրվեն։ Սկսվում են Հայաստանի պատմության վերջին տարիների ամենաինտենսիվ մի քանի շաբաթները։

Իսկ ես մտահոգություն ունեմ միայն Հայաստանի բարձրագույն ռազմաքաղաքական ղեկավարության և կոնկրետ Փաշինյանի վերաբերյալ։ Հայ ժողովուրդն ի վիճակի է մնացած բոլոր գործոնները վերահսկողության տակ պահել, բացի Նիկոլ Փաշինյանից. Հայաստանի վարչապետին հանրային վերահսկողության տակ վերցնելը ներկա պահի գլխավոր խնդիրն է», -գրել է նա: