Միջազգային հանրությունը հրաժարվեց ինքնորոշման սկզբունքից. մնացել էր միայն Ղարաբաղը

1920 թ․ Սեւրի պայմանագրի քարտեզ

Սպիտակ տունը և Եվրամիությունը համատեղ հայտարարություն են տարածել հոկտեմբերի 20-ին ԱՄՆ-ում ավարտված գագաթնաժողովից հետո։

«Մենք հավատարիմ ենք մնում Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև կայուն խաղաղության հաստատմանը` հիմնված ինքնիշխանության, սահմանների անձեռնմխելիության և տարածքային ամբողջականության փոխադարձ ճանաչման վրա: Մենք կոչ ենք անում Ադրբեջանին ապահովել Լեռնային Ղարաբաղում մնացածների, ինչպես նաև իրենց տները վերադառնալ ցանկացողների իրավունքներն ու անվտանգությունը։ Մենք նաև կոչ ենք անում բոլոր կողմերին հավատարիմ մնալ ուժի չկիրառման և դրա կիրառման սպառնալիքի սկզբունքին»,- ընդգծվում է հայտարարության մեջ։ Մոտավորապես նույն հայտարարությամբ է հանդես եկել Եվրոպական խորհուրդը Բրյուսելում ԵՄ վերջին գագաթնաժողովից հետո ընդունված բանաձեւում։

Իր հերթին, վերջերս ելույթ ունենալով Եվրախորհրդարանում, Նիկոլ Փաշինյանը նշեց, որ «2021 թվականին Հայաստանի ժողովուրդը կարողացավ ամուր տեր կանգնել Հայաստանի անկախությանը, ինքնիշխանությանը և ժողովրդավարությանը»։

Այսինքն՝ Փաշինյանը դադարեց տարածքային ամբողջականության մասին հիշատակումը, իսկ ԱՄՆ-ն ու ԵՄ-ն «մոռացան» ինքնորոշման սկզբունքի մասին։ Սա նշանակում է, որ Հայաստանի համար գործում է միայն մեկ սկզբունք՝ ուժի կիրառում կամ չկիրառում։

Մինչ այժմ աշխարհակարգը հիմնված է եղել երեք սկզբունքների վրա՝ տարածքային ամբողջականություն, ուժի չկիրառում և ինքնորոշման իրավունք։ Ավելին, ինքնորոշման սկզբունքը միջազգային իրավունքում ընդգրկվեց ժողովուրդների ապագաղութացման գործընթացի մեկնարկով՝ անցած դարի 70-ական թվականներին։ Ըստ ամենայնի, ԱՄՆ-ն ու ԵՄ-ն այս գործընթացը համարում են ավարտված։

Վերջին տարիներին ինքնորոշման հիմնարար սկզբունքի մասին խոսվում է միայն Արցախի առնչությամբ։ Պատահական չէ, որ հետխորհրդային հակամարտությունների (Աբխազիա, Հարավային Օսիա, Մերձդնեստր, Դոնբաս, Ղրիմ) առնչությամբ համաշխարհային հանրությունը խոսում էր միայն տարածքային ամբողջականության մասին, եւ միայն Ղարաբաղի հետ կապված՝ ինքնորոշման սկզբունքի մասին, ինչը պնդում էր Հայաստանը։

Ավելին, Եվրախորհրդարանի 2023 թվականի մարտի 15-ի բանաձևը դեռևս հաստատակամորեն ամրագրում էր երեք սկզբունքների՝ տարածքային ամբողջականության, ինքնորոշման և ուժի չկիրառման հավասարությունը։ Հայաստանի կառավարությունը չաջակցեց բանաձեւին, մասնավորապես ինքնորոշման մասին հիշատակմանը։

Այժմ, երբ Լավրովի և Պուտինի խոսքերով՝ «Ղարաբաղի հարցը լուծվել է Փաշինյանի կողմից Ադրբեջանի տարածքային ամբողջականության ճանաչմամբ», համաշխարհային հանրությունը որոշել է վերջնականապես ջնջել ինքնորոշման սկզբունքը միջազգային իրավունքից։ Եթե ​​չկա Ղարաբաղը, որն ինքնորոշման իրավունքի իրացման մարմնացումն ու խորհրդանիշն էր (հատկապես ԽՍՀՄ փլուզման ժամանակ), ապա ինչի՞ համար է պետք այս սկզբունքը։ Առավել եւս, որ ԱՄՆ-ը, Չինաստանը (Ռուսաստանը) և ԵՄ-ն պայմանավորվեին նոր աշխարհակարգի շուրջ։

Տարօրինակ է, որ ԱՄՆ-ն ու ԵՄ-ն դեռ խոսում են «ուժի չկիրառման» սկզբունքի մասին այն բանից հետո, երբ Ալիևը խոստովանեց. «Մեզ ասում էին, որ հակամարտությունը ռազմական լուծում չունի։ Մենք ապացուցել ենք, որ ուժային լուծում կա»։

Արաբների դեմ բոլոր հնարավոր մեթոդների կիրառմամբ Իսրայելի «ինքնապաշտպանության» իրավունքի ճանաչումը ԱՄՆ եւ ԵՄ կողմից նշանակում է «ուժի չկիրառման» սկզբունքի վերջ եւս։

Մնում է միայն տարածքային ամբողջականությունը և այն հիմքը, որի վրա պետք է ճանաչվի այդ ամբողջականությունը՝ քարտեզնե՞րի և որոշումների՞ հիման վրա, թե՞ նոր «Յալթայի»,  կամ ինչպես վայրի Արևմուտքում՝ ելնելով նրանից, թե ով է ավելի ուժեղ եւ ճարպիկ: