Եվրոպայի խորհուրդը 2023 թվականի հոկտեմբերի 11-13-ը Միգրացիայի և փախստականների հարցերով հատուկ ներկայացուցիչ Լեյլա Քայաջիկի այցից հետո նախապատրաստում է դեպի Հայաստան փախստականների ներհոսքին արձագանքելու միջոցառումների համալիր փաթեթ։

«Արմենպրես»–ի հաղորդմամբ՝ տեղեկությունը հրապարակվել է Եվրոպայի խորհրդի պաշտոնական կայքում:

Փաթեթը նպատակ ունի աջակցություն ցուցաբերել Հայաստանին վերջին շաբաթների ընթացքում Լեռնային Ղարաբաղից տեղահանված 100 հազար հայի, այդ թվում 30 հազար երեխայի հյուրընկալելու հետ կապված խնդիրների լուծման համար:

Հայաստան այցի ընթացքում Միգրացիայի և փախստականների հարցերով ծառայությունը համագործակցել է համապատասխան պետական մարմինների, միջազգային գործընկերների և հասարակական կազմակերպությունների հետ: Լեյլա Քայաջիկն այցելել է  Արտաշատի համայնքապետարանի երկու ապաստարան։

Նա նախանշել է աջակցության այն ոլորտները, որոնք ներառված են Եվրոպայի խորհրդի՝ Հայաստանի համար գործողությունների ծրագրում (2023-2026 թթ.) և Միգրացիայի ու ապաստարանի համատեքստում խոցելի անձանց պաշտպանության գործողությունների ծրագրում (2021-2025 թթ.):

Այդ ոլորտներն են՝ խոցելի վիճակում գտնվող փախստականների մարդու իրավունքների պաշտպանության ուժեղացումը՝ Ներքին գործերի նախարարության միգրացիայի և քաղաքացիության ծառայության և Մարդու իրավունքների պաշտպանի գրասենյակի անմիջական աջակցությամբ, մասնավորապես՝ խոցելիության գնահատման, ծառայությունների հասանելիության և փախստականների իրավունքների վերաբերյալ իրազեկության բարձրացման հարցերում,

առողջապահության և հոգեկան առողջության պահպանման մատչելիությունը ներառյալ՝ հոգեբանական աջակցությունը,

խոցելի խմբերի հետ աշխատող մասնագետների կարողությունների հզորացումը,

կրթության ներառականության ապահովումն ու մասնագիտական ուսումնական ծրագրերի վերանայումը,

երեխաների իրավունքների պաշտպանությունը,

տեղական ինքնակառավարման մարմինների կենսունակության բարձրացումը:

«Միջոցառումների այս նպատակային փաթեթի միջոցով մենք կաջակցենք մեր անդամ պետությանը՝ Հայաստանին և նրա ժողովրդին, քանի որ նրանք բախվում են աննախադեպ դժվարությունների և  մարտահրավերներին»,- շեշտել է ԵԽ գլխավոր քարտուղար Մարիա Պեյչինովիչ-Բուրիչը:

Այն բանից հետո, երբ հոկտեմբերի 26-ին Հայաստանի կառավարությունը որոշում ընդունեց Արցախից բռնագաղթածներին փախստականի կարգավիճակին համարժեք ժամանակավոր պաշտպանություն տրամադրել, արցախցիների մեջ սկսվեց «շփոթմունքն ու տատանումները»։ Մարդիկ չգիտեն, թե կոնկրետ ինչ է իրենց առաջարկվում, որտեղ դիմել, ով է փախստականի կարգավիճակ տալու և այլն։

Ո՛չ Արցախի, ո՛չ Հայաստանի իշխանությունները դեռ չեն բացատրել այս կարգավիճակի ստացման և օգտագործման մեխանիզմը։ Մարդիկ չգիտեն, թե ինչ կենսաթոշակ է նախատեսված այս կամ այն ​​կարգավիճակի դեպքում, կճանաչվե՞ն արդյոք Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետության կողմից տրված փաստաթղթերը, կարո՞ղ է տեղի ունենալ «բռնի վերադարձ»։

Մենք փորձեցինք որոշակի տվյալներ հավաքել։

Արցախի նախագահ Սամվել Շահրամանյանը հայտարարել է, որ Հայաստանի իշխանություններն իրենց հետ այս հարցը չեն քննարկել։ Չգիտեմ, թե ՀՀ անձնագիր երկար տարիներ ունենալու դեպքում այս կարգավիճակի հետ ինչ կլինի»,- ասաց նա։

«Արցախի բնակիչները Հայաստանում հյուր չեն, սա նաև արցախահայության հայրենիքն է, եւ Հայաստանի անվտանգության համար արցախցիները անցած 30 տարիների ընթացքում համապատասխան ծառայություն են մատուցել, կրել զրկանքներ և Հայաստանի ժողովրդի հետ միասին Արցախն ապահովել է մեր ընդհանուր Հայրենիքի անվտանգությունը»,- ասաց Սամվել Շահրամանյանը։

Փաստորեն, Արցախի նախագահը խոսում է հայոց պետականության պաշտպանության և պահպանման գործում Արցախի վիթխարի ավանդի մասին։ Ըստ ամենայնի, Արցախի ներկայիս ղեկավարությունը կնախընտրեր Հայաստանի քաղաքացիություն շնորհելու տարբերակը, սակայն որոշակի կարգավիճակի պահպանմամբ, որը թույլ կտա վերադառնալ Արցախ և կհաստատի արցախցիների ունեցվածքի և այլ իրավունքները։

«Փախստականի կարգավիճակը ենթադրում է բռնի չվերադարձման սկզբունք: Իսկ քաղաքացիություն չունեցող անձը դիմում է ապաստան ստանալու համար։ Հիմքերի առկայության դեպքում պետությունը շնորհում է փախստականի կարգավիճակ, որի հիմնական նպատակն է ապահովել, որ պաշտպանված անձը չվերադարձվի իր երկիր, որտեղ կա նրա խոշտանգումների, սպանության կամ ռազմական իրավիճակի վտանգ, և այլն»,- ասում է փաստաբան Արա Ղազարյանը։

«Այս մարդիկ բռնի տեղահանված են, վախենում են վերադառնալ, այսինքն՝ դասական իմաստով փախստական ​​են։ Բայց քանի որ նրանք Հայաստանի քաղաքացիություն ունեն կամ կարող են ստանալ, այդպիսով նրանց անվտանգության ու չվերադարձի հարցը ինքնաբերաբար լուծվում է, քանի որ հայկական պետությունը նրանց վերցնում է իր պաշտպանության տակ»,- եզրափակում է Ղազարյանը։

Ներքին գործերի փոխնախարար Արփինե Սարգսյանն ասում է, որ արցախցիները կճանաչվեն որպես փախստական ​​և կօգտվեն միջազգային բոլոր կոնվենցիոն մեխանիզմներից և, ըստ էության, կգտնվեն միջազգային պաշտպանության ներքո թե՛ ՀՀ տարածքում, թե՛ Հայաստանի Հանրապետության տարածքից դուրս։

Որոշմամբ առանձնացվում են անձանց երեք խումբ. առաջին խմբին են պատկանում այն ​​անձինք, ովքեր ներկայումս գրանցված են Լեռնային Ղարաբաղի բնակչության ռեգիստրում։ Երկրորդ խումբը նրանք են, ովքեր թեև գրանցում չունեն, սակայն վերջին գրանցման հասցեն եղել է Լեռնային Ղարաբաղը։ Նաև այն անձինք, ովքեր գրանցված չեն եղել Լեռնային Ղարաբաղի բնակչության ռեգիստրում, սակայն հարկադիր գաղթի հետևանքով հաշվառվել են ՆԳՆ միգրացիոն և քաղաքացիության ծառայության կողմից պահվող տվյալների բազայում։ Բացառություն են կազմում այլ երկրի քաղաքացիություն ունեցող անձինք»,- ասաց ՆԳ փոխնախարարը։

Արփինե Սարգսյանը նշեց, որ կարգավիճակը տրվում է ավտոմատ կերպով, և այն ստանալու համար որևէ գործողություն չի պահանջվում։

Արփինե Սարգսյանը նշել է, որ առաջիկայում Լեռնային Ղարաբաղից հարկադիր տեղահանվածները հնարավորություն կունենան գրանցվել ՀՀ բնակչության պետական ​​ռեգիստրում։ Նա հավելեց, որ կառավարությունն իր որոշմամբ սահմանել է երկու տեսակի անձը հաստատող փաստաթուղթ, որոնցից մեկը Հայաստանի Հանրապետության կապույտ անձնագիրն է, իսկ երկրորդը՝ ժամանակավոր պաշտպանության կարգավիճակը հավաստող վկայականը։

Երեք ամսվա ընթացքում Լեռնային Ղարաբաղից բռնի տեղահանվածները կկարողանան այցելել Միգրացիոն պետական ​​ծառայություն՝ ժամանակավոր պաշտպանության կարգավիճակի վկայական ստանալու համար։

Նրա խոսքով, ներքին մակարդակում երկու փաստաթղթերն էլ կարող են ազատորեն օգտագործվել տարբեր գործարքներ կատարելիս։ Կառավարության որոշմամբ նախատեսված է դրույթ, որն ուժի մեջ կմտնի 3 ամսից, որ այս երկու փաստաթղթերն էլ պետք է միասին օգտագործվեն Հայաստանի Հանրապետության տարածքը լքելիս։

Ինչպես կառավարության նիստում հայտարարեց ՀՀ արդարադատության նախարար Գրիգոր Մինասյանը, այս քաղաքացիներին նման կարգավիճակ է տրվում, քանի որ այժմ Լեռնային Ղարաբաղի բնակիչները դե ֆակտո չեն կարող վերադառնալ իրենց մշտական ​​բնակության երկիր՝ բազմաթիվ ագրեսիայի պատճառով Ադրբեջանի կողմից։

Ժամանակավոր պաշտպանության այս կարգավիճակը քաղաքացիներին հավասարեցնում է փախստականներին և նրանց հնարավորություն է տալիս օգտվելու ազգային օրենսդրությամբ և միջազգային փաստաթղթերով, այդ թվում՝ 1951թ. ՄԱԿ-ի Փախստականների մասին կոնվենցիայով նախատեսված իրավունքներից:

Փոխվարչապետ Տիգրան Խաչատրյանը նշեց, որ ազգային մակարդակով այս կարգավիճակը թույլ կտա ղարաբաղցի հայրենակիցներին օգտվել սոցիալական աջակցության մեխանիզմներից։ Մասնավորապես, Լեռնային Ղարաբաղի կենսաթոշակառուները, չսպասելով Հայաստանի քաղաքացիություն ստանալուն, կարող են ստանալ դրամական օգնություն՝ կենսաթոշակի չափով։

Իր հերթին, Հայաստանի կրթության, գիտության, մշակույթի և սպորտի նախարար Ժաննա Անդրեասյանը նշել է, որ այս որոշմամբ հարկադիր տեղահանված քաղաքացիները ստիպված չեն լինի անցնել Լեռնային Ղարաբաղում տրված իրենց դիպլոմները Հայաստանում ճանաչելու ընթացակարգեր։

 

Մախաչկալայի օդանավակայանում անկարգություններ են. այնտեղ հավաքված ամբոխը ներխուժել է տերմինալի շենք և օդանավակայան՝ փնտրելով «Իսրայելից փախստականներ»: Օդային տրանսպորտի դաշնային գործակալությունը փակել է օդանավակայանը մեկնումների և ժամանման համար։

«Օդանավակայանը «ազատվել է քաղաքացիների կողմից չարտոնված մուտքից» Մոսկվայի ժամանակով ժամը 22:20-ին՝ փակվելուց մոտ մեկ ժամ անց», -ասվում է Օդային տրանսպորտի դաշնային գործակալության հաղորդագրության մեջ: Գերատեսչությունն այն փակել է («նախնական») մինչև նոյեմբերի 6-ի առավոտ։

Ինչպես հայտնում է РИА Новости-ն, անկարգություններին մի քանի հարյուր մարդ է մասնակցել։ Ավելի ուշ Դաղստանի առողջապահության նախարարությունը հայտնել է, որ անկարգությունների ընթացքում տուժել է ավելի քան 20 մարդ։ Նրանցից 10-ը հոսպիտալացվել են, այդ թվում երկուսի վիճակը ծայրահեղ ծանր է։ Զոհերի թվում կան ինչպես քաղաքացիական անձինք, այնպես էլ ոստիկաններ։

Կիրակի կեսօրին Դաղստանի տելեգրամ ալիքներում սկսեցին հաղորդագրություններ տարածվել այն մասին, որ փախստականները, իբր, պետք է ժամանեին Թել Ավիվից կանոնավոր չվերթով՝ հանրապետություն ապրելու համար։ Դրանից անմիջապես հետո տեղի բնակիչները սկսեցին հավաքվել Մախաչկալայի օդանավակայանում։ Ոմանք եկել էին պաղեստինյան դրոշներով։

Սկզբում, ինչպես գրում է «Tut Dagestan» ալիքը, Իսրայելի քաղաքացիներին փնտրող ցուցարարները սկսել են փաստաթղթեր պահանջել օդանավակայանի շենքից հեռացողներից։ Շուտով ամբոխը ներխուժեց շենք։

Հաղորդվում է, որ Մախաչկալայի ջարդերի ֆոնին նախատեսվում է սահմանափակել երթեւեկությունը Մախաչկալա-Կասպիյսկ մայրուղով։

Դաղստանում տիրող հասարակական-քաղաքական իրավիճակի եւ միջադեպի հետ կապված ստեղծվել է օպերատիվ շտաբ, հայտնում է հանրապետության կառավարությունը։ Շտաբը ղեկավարում է Դաղստանի ղեկավար Սերգեյ Մելիքովը, ով կորոշի շտաբի անդամների խնդիրներն ու գործողությունները։

Սերգեյ Մելիքովի անունից մոտ ապագայում տեղի կունենա Օպերատիվ շտաբի արտակարգ խորհրդակցություն պետական ​​մարմինների, քաղաքապետարանների և իրավապահ մարմինների ղեկավարության հետ։

Պարզվել է Մախաչկալայի օդանավակայանում անկարգություններ կազմակերպած 510 մարդու ինքնությունը։ Ներքին գործերի նախարարության և պաշտպանության նախարարության հենակետերի տեղադրումը շարունակվում է, հայտնում են հանրապետության իշխանությունները։

«Արդեն մասնակի զորահավաքի ենթակա 84 մարդ կա։ Հետախուզման մեջ գտնվող անձինք կան, իսկ բացահայտված սադրիչները 17-ն են»,- ասվում է տեղեկատվության մեջ։

Իր հերթին Չերքեսկում չարտոնված ցույցին մասնակցելու համար Կարաչայ-Չերքեզիայում ոստիկանական բաժանմունք է բերման ենթարկվել ավելի քան 30 մարդ։ Նախօրեին տարածաշրջանում տեղի է ունեցել ինքնաբուխ ցույց՝ ի պաշտպանություն Պաղեստինի։ Այս մասին հայտնում է ՆԳՆ տեղական վարչությունը։

«Հավաքվածների անօրինական գործողությունները կասեցվել են ոստիկանության աշխատակիցների կողմից։ 34 օրինախախտներ բերման են ենթարկվել Ռուսաստանի ՆԳՆ Չերքեսկի բաժին, որտեղ նրանց նկատմամբ կազմվել են վարչական արձանագրություններ»,- ասված է ՆԳՆ-ի հաղորդագրության մեջ, փոխանցում է «Կոմերսանտ»-ը:

Բազմաթիվ ռուսական լրատվամիջոցների հաղորդմամբ՝ հրկիզվել է քաղաքում կառուցվող հրեական կենտրոնը. անհայտ անձինք այրել են մեքենաների անվադողերը և շպրտել շենքը։ Նրա պատերին վիրավորական գրություն է մնացել։ Միևնույն ժամանակ Արտակարգ իրավիճակների նախարարության տարածաշրջանային գլխավոր վարչությունը, ինչպես հաղորդում է ՌԻԱ Նովոստին, միջադեպը բնութագրել է որպես «շինարարական աղբի այրում  անավարտ շենքում»։ Զոհեր և վիրավորներ չեն եղել։

«Այդպես է» և «Կովկասյան հանգույց» (Ռուսաստանի իշխանությունների կողմից հայտարարված է որպես «օտարերկրյա գործակալ») կայքերն, իրենց հերթին, հայտնում են, որ Հյուսիսային Կովկասի մեկ այլ հանրապետությունում՝ Կարաչայ-Չերքեսիայում, մոտ հինգ հարյուր մարդ հավաքվել է Չերքեսկի կառավարական տանը՝ պահանջելով թույլ չտալ Իսրայելից այցելուներին տարածաշրջան մտնել։  Հետո ավելացավ ևս մեկ պահանջ՝ վտարել բոլոր հրեաներին Կարաչայ-Չերքեզական Հանրապետությունից։

Շաբաթ երեկոյան Դաղստանի մեկ այլ քաղաքի՝ Խասավյուրտի բնակիչները հավաք են կազմակերպել «Ֆլամինգո» հյուրանոցի մոտ՝ կապված այն լուրերի հետ, որ այնտեղ տեղավորում են «Իսրայելից փախստականներ»։ Հավաքից լուսանկարներ ու տեսանյութեր են հայտնվել սոցիալական ցանցերում։

Ըստ «ChP Dagestan» տելեգրամ ալիքի, Խասավյուրտի բնակիչները սկսել են հավաքվել հյուրանոցի մոտ այն բանից հետո, երբ ինչ-որ մեկը, իբր, դրա մոտ նկատել է «իսրայելի քաղաքացու արտաքինով նման դեմք»՝ երկար մորուքով և կիպայի նմանվող գլխարկով։

Հյուրանոց եկած ամբոխը պահանջում էր, որ բոլոր հյուրերը մոտենան պատուհաններին, որպեսզի նրանք կարողանան տեսնել իրենց։ Երբ դա տեղի չի ունեցել, հյուրանոցի վրա քարեր են նետվել։

Այսօր Թուրքիայի Հանրապետությունը նշում է իր 100-ամյակը, և նախագահ Էրդողանը փորձում է իրեն դիրքավորել որպես նոր խալիֆ՝ բոլոր մահմեդականների, թուրքերի, օսմանցիների առաջնորդ: Թուրքիայի 100-ամյակի գլխավոր “բոնուսը” պետք է լինի Հայաստանը՝ օկուպացված Արցախով ու Սյունիքով և միջանցքներով մասնատված տարածքով։ Սակայն առայժմ Էրդողանը զբաղված է փոքր էկումենով, որի կենտրոնը Երուսաղեմն է։

Պաղեստինում Իսրայելի գործողությունների հետ կապված՝ Էրդողանը նշել է, որ իրենք բախվում են Արևելյան և Հարավարևելյան Անատոլիայի հայերին, իսկ Էգեյան, Մարմարա և Սև ծովերում՝ հույներին հրահրողների «ժամանակակից տարբերակներին»։

«Մենք կանգնած ենք նրանց չպարզված հաշիվների հետ, ովքեր վերջին երկու դարերի ընթացքում մեզ բաժանել են քաղաքական, աշխարհագրական, սոցիալ-տնտեսական մասերի», – հավելել է Էրդողանը։

«Մենք»-ը կա՛մ թուրքերն են, կա՛մ մահմեդականները, կա՛մ Օսմանյան կայսրությունը: Էրդողանը փորձում է «մասերը» համախմբել մեկ ամբողջության մեջ՝ օգտագործելով Հայաստանը որպես միջանցք կամ «խաչմերուկ», ինչպես խորամանկորեն ասում է Նիկոլ Փաշինյանը։

Ռուսաստանի նախագահը շնորհավորել է Թուրքիային 100-ամյակի կապակցությամբ․ առանց Մոսկվայի այսօրվա Թուրքիան գոյություն չէր ունենա։ Ռուսաստանից ստացված տոննաներով զենքը, ոսկին և պաշարները օգնեցին Աթաթուրքին պահել Օսմանյան կայսրության մնացորդները, իսկ 1921 թվականի ռուս-թուրքական նենգ պայմանագրերը դեռևս սահմանում են Թուրքիայի հյուսիսային սահմանները:

«Վստահ եմ, որ մենք կշարունակենք հետևողականորեն ավելացնել երկկողմ կապերի ողջ շրջանակը՝ ի շահ մեր բարեկամ ժողովուրդների՝ ի շահ ավելի արդար և ժողովրդավարական աշխարհակարգ կառուցելու», – ասված է Պուտինի ուղերձում Էրդողանին։

Էրդողանը ելույթ է ունեցել շաբաթ օրը Ստամբուլում ի պաշտպանություն պաղեստինցիների բազմահազարանոց ցույցի ժամանակ։ «Իսրայել, մենք քեզ աշխարհի աչքում պատերազմական հանցագործ կհայտարարենք։ Մենք հենց հիմա պատրաստվում ենք դրան։ Հեյ Իսրայել! Ինչպե՞ս ես եկել այստեղ: Ինչպե՞ս մտար այստեղ: Դու օկուպանտ ես։ Դու կազմակերպություն ես: Թուրք ժողովուրդը դա գիտի։ Հեյ, Արեւմուտք! Ես խոսում եմ քեզ հետ։ Ցանկանու՞մ ես նորից պատերազմ սկսել խաչի և կիսալուսնի միջև։ Եթե ​​դու դա անում ես, ուրեմն իմացիր, որ [թուրք] ժողովուրդը չի մահացել։ Մենք կանգնած ենք բարձունքում: Եվ նույն վճռականությամբ, ինչպես Լիբիայում, ինչպես Ղարաբաղում, մենք Մերձավոր Արևելքում ենք»,- ասել է Էրդողանը:

Նա Իսրայելը համառորեն անվանում է ոչ թե պետություն, այլ կազմակերպություն՝ ակնարկելով որոշակի հանգամանքներ, որոնցում ստեղծվել է այս երկիրը։ Էրդողանը չի թաքցնում նաեւ, որ Երուսաղեմը եղել է Օսմանյան կայսրության կազմում, եւ իրենք կարող են վերադառնալ։

«Երբ այն ուժերը, որոնց վրա այսօր հենվում է Իսրայելը, գնան, առաջին տեղը, որտեղ իսրայելցի ժողովուրդը կփնտրի անվտանգություն և ողորմություն, կլինի Թուրքիան, ինչպես 500 տարի առաջ», – ասել է Էրդողանը:

Սակայն, արեւմտյան փորձագետների կարծիքով, Հայաստանը «ամենացածր կախված պտուղն» է Էրդողանի համար, ով ուժի ցուցադրման խիստ կարիք ունի։

«Հոկտեմբերի 29-ը կարևոր իրադարձություն է երկրի համար՝ Թուրքիայի Հանրապետության հիմնադրման 100-ամյակը, առանց որևէ նշանակալի ծրագրված տոնակատարությունների: Էրդողանը, ով վերջերս երկարաձգեց իր երկու տասնամյա իշխանությունը, հուսահատորեն ցանկանում է տարեդարձը նվիրել բացառապես իրեն. հարյուրամյակին նվիրված ինը պաշտոնական պաստառներից հանրապետության հիմնադիր Մուստաֆա Քեմալ Աթաթուրքը պատկերված է միայն մեկ անգամ։ Սա զարմանալի չէ. Էրդողանը վճռել էր պատմության մեջ մտնել որպես Աթաթուրքից ավելին հարգված մեծ գործիչ, բայց նա չկատարեց վեհ խոստումները: Հաջողակ ներխուժումը Հայաստան հնարավոր կդարձներ իրականացնել Հայոց ցեղասպանության ժամանակ դրված նպատակը՝ մշտական ​​կապ ունենալ Ադրբեջանի և Թուրքիայի միջև, ինչին նույնիսկ Աթաթուրքը չկարողացավ հասնել»,- ընդգծում է վերլուծաբաններից մեկը։

Նաիրա Հայրումյան