Եվրոպայի խորհրդի Տեղական և տարածքային իշխանությունների կոնգրեսը հրատապ քննարկում է անցկացրել Լեռնային Ղարաբաղի հարցով և հռչակագիր ընդունել։
«Արմենպրես»-ի հաղորդմամբ՝ այս մասին նշված է Եվրոպայի խորհրդում Հայաստանի մշտական ներկայացուցչության X-ի միկրոբլոգում։
ԵԽ Տեղական և տարածքային իշխանությունների կոնգրեսը խստորեն դատապարտել է Ադրբեջանի ռազմական գործողությունը՝ ափսոսանք հայտնելով մարդասիրական հետևանքների վերաբերյալ և Ադրբեջանին կոչ է արել ազատ արձակել ԼՂ բոլոր ներկայացուցիչներին։
2023թ. հոկտեմբերի 26-ին ուժի մեջ կմտնի ՌԴ քաղաքացիության մասին նոր օրենքը, որով քաղաքացիության ձեռք բերման և քաղաքացիության դադարեցման հիմքերի փոփոխություններ են տեղի ունեցել: «Արմենպրես»-ին այս մասին տեղեկացրեց Հայկական Կարիտասի «Ռուսաստանի, Հայաստանի, Ղրղըզստանի և Ուզբեկստանի միջև աշխատանքային միգրացիայի հարցերով մասնագիտացած հասարակական կազմակերպությունների անդրազգային ցանցի միավորում» ծրագրի փորձագետ Տաթևիկ Բեժանյանը՝ նշելով, որ նախկինում ՌԴ քաղաքացու հետ 3 տարվա գրանցված ամուսնությունը հիմք էր պարզեցված կարգով ՌԴ քաղաքացիության ձեռք բերման համար, նոր օրենքով՝ գրանցված ամուսնությունից բացի պետք է ունենալ ընդհանուր երեխա(ներ) ՌԴ քաղաքացու հետ: ՌԴ քաղաքացի երեխաներ ունեցողները (հանվել է տարիքային ցենզը, նախկինում միայն չափահաս երեխա ունեցողները կարող էին) կարող են դիմել ՌԴ քաղաքացիության ձեռք բերման համար, բայց այս հիմքով այլևս ուղիղ քաղաքացիություն չի տրվի, այլ կտրվի սկզբում կացություն (ВНЖ), հետո նոր՝ քաղաքացիություն:
Ռուսաց լեզվի կրողները, քննություն հանձնելուց և սերտիֆիկատ ստանալուց հետո կարող են ստանալ միայն կացություն (ВНЖ): Քաղաքացիություն ձեռք բերելու համար, բացի ռուսաց լեզվից, պետք է քննություններ հանձնել նաև Ռուսաստանի պատմությունից և օրենսդրությունից:
Հանվել է ներդրումների և ձեռնարկատիրության համար պարզեցված ձևով քաղաքացիություն ստանալու հնարավորությունը:
Ըստ փորձագետի՝ ավելացել են քաղաքացիությունից զրկելու հիմքերը։ «Արդեն եղած հիմքերը կպահպանվեն, ինչպես օրինակ՝ կեղծ տեղեկության (օրինակ՝ քաղաքացիության դիմումի մեջ չի նշել իր եղբոր անունը) կամ կեղծ փաստաթղթերի միջոցով քաղաքացիության ձեռք բերման, պետության անվտանգությանը սպառնալիք հանդիսանալը և այլն: Այժմ քաղաքացիությունից կզրկվեն նաև նրանք, ովքեր կմեղադրվեն հետևյալ հանցագործությունների մեջ՝ բանդիտիզմ, զինված ուժերի վարկաբեկում, մասսայական անկարգությունների կազմակերպում, դավաճանություն, թմրամիջոցների ապօրինի շրջանառություն։ Եթե կեղծ փաստաթղթերով քաղաքացիություն ձեռք բերելու համար կա վաղեմության ժամկետ՝ 10 տարի, ապա նոր ավելացած հիմքերի պարագայում նշանակություն չունի, թե երբ են կատարվել այդ հանցագործությունները՝ այսօր, երեկ, թե 25 տարի առաջ»,-նշեց Տաթևիկ Բեժանյանը՝ տեղեկացնելով, որ համաձայն նոր օրենքի՝ նախագահը պահպանում է միայն բացառիկ հիմունքներով քաղաքացիություն շնորհելու իրավասությունն այն անձանց, ովքեր Ռուսաստանին մատուցել են բացառիկ ծառայություններ կամ հետաքրքրություն են ներկայացնում իրենց մասնագիտության, որակավորման կամ այլ պատճառներով: (Նախկին օրենքի համաձայն՝ նախագահին էր վերապահված քաղաքացիության շնորհման բոլոր ձևերը, այդ թվում՝ քաղաքացիության շնորհում ընդհանուր ձևով): Մնացած դեպքերում քաղաքացիության հարցերը կորոշեն ներքին գործերի և արտաքին գործերի նախարարությունները։ Հայտերի քննարկման ժամկետը կրճատվել է մեկ տարուց մինչև երեք ամիս:
«Միաժամանակ պետության ղեկավարը նոր լիազորություն է ձեռք բերել. նախագահը կսահմանի այն անձանց կատեգորիաները, ովքեր իրավունք կունենան պարզեցված կարգով Ռուսաստանի քաղաքացիություն ձեռք բերելու: Դրա համար բավարար կլինի նախագահի հրամանագիրը, օրենքում փոփոխություններ կատարելու անհրաժեշտություն այլևս չի լինի։ Այսինքն՝ անհրաժեշտության դեպքում արագ կհամալրվի նման անձանց ցանկը, իսկ չափանիշները կարող են լինել ցանկացած տեսակի՝ սկսած տվյալ տարածքում անձի բնակությունից մինչև կոնկրետ մասնագիտություն ունենալը»,-հավելեց Տաթևիկ Բեժանյանը։
Տարածաշրջանային կարգավորման հարցում դադար է՝ կապված իսրայելա-պաղեստինյան պատերազմի և դրա արդյունքների անորոշության հետ։ Թե ինչպես կզարգանան իրադարձությունները Հարավային Կովկասում ու Ուկրաինանում, մեծապես կախված է մերձավորարևելյան կարգավորման վեկտորից։
Ալիեւը բացահայտորեն մերժում է Եվրոպայի առաջարկած կարգավորումը՝ առաջ քաշելով կա՛մ ռուսական, կա՛մ վրացական հարթակը, կա՛մ 3+3։ Ալիեւը չի ստորագրում եվրոպական հարթակում առաջարկվող փաստաթուղթը, թեեւ կարծես թե այն պարունակում է այն ամենը, ինչ նա պահանջում էր նախկինում։ Սա նշանակում է, որ ծրագրերը փոխվել են, և այժմ Ալիևն ու Էրդողանը՝ Պուտինի, Նեթանյահուի և մյուսների հետ համատեղ ցանկանում են ոչ միայն գրավել Հայաստանը, այլև պառակտել Իրանը։
Ըստ ամենայնի, Թեհրանի 3+3 հանդիպումը հապճեպ հրավիրվել է հենց Իրանի կողմից՝ հյուսիսային և արևմտյան հարևաններից հավաստիացումներ ստանալու համար, որ նրանք չեն օգտվի Մերձավոր Արևելքում ստեղծված իրավիճակից և չեն ներխուժի Իրան։ Հնարավոր է, որ Իրանը նման հավաստիացումներ ստացել է, բայց որքա՞ն արժեն Պուտինի ու Ալիեւի խոստումները։ Եւ արդյո՞ք դրանք դարձյալ Հայաստանի հաշվի՞ն են լինելու։
Այս պայմաններում Հայաստանն իր չկողմնորոշված կառավարությունով թղթե նավակի պես լողում է աշխարհաքաղաքական փոթորկոտ ծովում՝ ամեն րոպե շրջվելու վտանգով։ Հայաստանի իշխանությունը մերթ դեմ է Ռուսաստանին, մերթ Ռուսաստանի կողմ է, մերթ կողմ է տարածաշրջանային համագործակցությանը դեսպոտիաների հետ, իսկ երբեմն դեմոկրատիայի ու եվրոպական փողերի կողմնակից է:
Նիկոլ Փաշինյանը երեկ The Wall Street Journal-ին տված հարցազրույցում փաստացի խոստովանեց, որ չգիտի, թե ուր է տանում Հայաստանը։
«Ես հենց այս տրամաբանությունն եմ առաջ քաշում. մենք պետք է աշխատենք առաջին հերթին մեր տարածաշրջանում հարաբերությունների բարելավման ուղղությամբ։ Սա շատ կարևոր կետ է, և, անկեղծ ասած, ես այս հարցի պատասխանը չունեմ, և աշխատում եմ այս հարցի պատասխանը գտնել Հայաստանի մասով կամ այն առումով, թե ինչ կարող է անել Հայաստանը: Շատ կարևոր է, թե որքանով կարող ենք ձևակերպել տարածաշրջանային շահերը։ Բանն այն չէ, որ մենք խնդիր ենք դրել, բայց չենք կարողանում լուծել, նույնիսկ խնդիր չենք ձեւակերպել ինչպես հարկն է, այն նույնիսկ անուն չունի։ Հիմա կարծում եմ, որ մենք պետք է ձևակերպենք այս խնդիրը և փորձենք այս վերնագրի ներքո բովանդակություն ստեղծել։ Չեմ կարող ասել, թե ինչ բովանդակություն կլինի և ինչ պետք է լինի, քանի որ դա կարող է լինել միայն համագործակցության, իսկ որոշ դեպքերում՝ համատեղ աշխատանքի արդյունք։ Ես չեմ կարող պարծենալ, որ մենք այդ աշխատանքը բավականաչափ իրականացնում ենք տարածաշրջանում»,- ասաց Փաշինյանը։
Այսինքն՝ ստացվում է, որ Հայաստանի իշխանությունը չի էլ ձևակերպել տեսլականը, թեև Փաշինյանն ասել է՝ «մենք գիտենք՝ ինչ ենք անում»։ Իսկ եթե 2020-ի պատերազմը, Եռակողմ համաձայնագիրը, ՀԱՊԿ-ում և ԵԱՏՄ-ում մնալը, Արցախն «Ադրբեջանի մաս» ճանաչելը և Արցախի շրջափակման, օկուպացիայի և տեղահանման նկատմամբ անտարբերությունը մաս չեն կազմել ինչ-որ ընդհանուր տեսլականի, հայեցակարգ, ուրեմն, ինքնաբուխ քայլե՞ր են:
Ի՞նչն է այդ դեպքում թելադրել նման ճակատագրական քայլեր: Վախը, թուլությունը, կառավարելու անկարողությունը, «հատուկ» վերաբերմունքը Արցախի նկատմամբ, թե՞ դավադրությունը, հրահանգները Մոսկվայից, Բաքվից, Անկարայից։
Կա կարճաժամկետ ապագա, կա միջնաժամկետ ապագա, կա երկարաժամկետ ապագա: Այս մասին The Wall Street Journal-ին տված հարցազրույցում նշեց ՀՀ վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանը՝ անդրադառնալով հարցին, թե իր կարծիքով ի՞նչ ապագա է սպասում այն 100 հազար անձանց, որոնք ստիպված էին լքել Լեռնային Ղարաբաղը:
«Կարճաժամկետում՝ մեր խնդիրը փախստական դարձած մեր հայրենակիցների ամենահրատապ կարիքները հոգալն է: Միջնաժամկետում նույնպես, որպեսզի նրանք ապրելու արժանապատիվ հնարավորություններ ունենան: Մեր մոտեցումն այն է, որ եթե նրանք Լեռնային Ղարաբաղ վերադառնալու հնարավորություն կամ ցանկություն չունենան, մենք ամեն ինչ պետք է անենք, որ նրանք մնան, ապրեն, ստեղծագործեն Հայաստանի Հանրապետությունում:
Իհարկե ինչպիսի՞ն է լինելու այդ ապագան՝ մեծապես կախված է նրանից, թե ի՞նչ առաջարկություն կանի նրանց, կամ ի՞նչ դիրքորոշմամբ հանդես կգա, կամ ի՞նչ պայմաններ կստեղծի Ադրբեջանը: Եվ այս առումով միջազգային հանրությունն ի՞նքը կքաջալերի և ինչի՞ն կաջակցի:
Բայց նաև, հաշվի առնելով հենց էթնիկ զտումների, մարդկանց սովի մատնելու, ըստ էության, բռնի տեղահանելու հանգամանքը, շատ մեծ ջանքեր է պետք գործադրել, որպեսզի Լեռնային Ղարաբաղի հայերն այնտեղ վերադառնալու ցանկություն ունենան՝ այն պարագայում, եթե դրա հնարավորությունն իրատեսականորեն գոյություն կունենա»,-ասաց Փաշինյանը:
Նրա խոսքով, սրանք այս նույն թեմայի մեջ, բայց հարցեր կան, որոնք կարող են նույնիսկ մեկ տասնյակի հասնել. «Առաջինը՝ ինչքանո՞վ իրատեսորեն այդ հնարավորությունը գոյություն կունենա, և իրատեսորեն գոյություն ունենալու դեպքում ինչքանո՞վ մարդիկ կվստահեն այդ հնարավորությանը: Սրանք շատ լուրջ և խորը հարցեր են»:
Աշխատավարձերի, ծերության կենսաթոշակների, պահեստազորի զինծառայողների կենսաթոշակների, երեխայի նպաստների, հաշմանդամության նպաստների և այլ վճարումների հարցը դանդաղ գործողության ական է դառնում Արցախի և Հայաստանի իշխանությունների տակ։
Կարելի է ամբողջությամբ մոռանալ Արցախի իշխանությունների մասին, քանի որ այդ մարդիկ չեն ծառայել սեփական ժողովրդին, անգամ Ստեփանակերտում նստած իրենց պաշտոնական աթոռներին։ Հայաստանի իշխանությունների պարագայում իրավիճակն այլ է։
Մենք արդեն գրել ենք, որ ՀՀ կառավարությունը ստանձնել է ապաստանի հայցերի քննարկման պատասխանատվությունը։ Բայց, ըստ ամենայնի, Հայաստանի իշխանությունները շարունակում են փախստականների խնդիրը ցրելու 30-ամյա «ավանդույթը»։ Նկատի ունենալով Ռուսաստանի շահերը առաջ տանելու Հայաստանի իշխանությունների հանձնառությունը՝ կարելի է ենթադրել, որ հենց Ռուսաստանը թույլ չի տալիս մեր վայ-ղեկավարներին երկրում փախստականների խնդիրներով զբաղվող պետական մարմին ստեղծել, էլ չեմ խոսում պետական ռազմավարության մասին, որը կզբաղվի 35 տարվա ընթացքում ՝ սկսած Սումգայիթից Հայաստանում ապաստան գտած փախստականների խնդիրներով։
Բառացիորեն ամեն ինչ կորցրած մարդկանց օգնելու միջոցներ վճարելուց հրաժարվելը կհանգեցնի Հայաստանից ներգաղթյալների արտահոսքի։ Եվ որքան էլ իշխանություններն իրենց հայրենակիցներին քնքշորեն «եղբայրներ և քույրեր» անվանեն, ֆինանսատնտեսական դժվարությունները կանեն իրենց սեւ գործը։
Փախստականների խնդիրների նկատմամբ Հայաստանի իշխանության «անտարբերությանը» զուգահեռ (չնայած բռնի տեղահանվածներին համառորեն փախստական չեն անվանում և կարգավիճակի հարցը չի քննարկվում), Արևմուտքում ավելի ու ավելի հաճախ են ասում, որ Ադրբեջանը պետք է ապահովի Արցախի բնակիչների վերադարձը իրենց նախկին բնակության վայրեր։ Բայց ամբողջ հարցն այն է, թե ինչ կարգավիճակով պետք է մարդիկ վերադառնան իրենց տները։
Անիմաստ է խոսել Ադրբեջանի կողմից ինչ-որ երաշխիքների մասին, գոնե արցախահայության համար։ «Խաղաղապահների» երաշխիքների մասին խոսելը նույնպես կասկածելի է, քանի որ հստակություն չկա, թե որ խաղաղապահները կարող են ադրբեջանական հրոսակներին զերծ պահել խաղաղ բնակչության սպանությունից, բռնաբարությունից և խոշտանգելուց։ Այս մասին մեկ անգամ չէ, որ Արևմուտքին զգուշացրել են Արցախի Հադրութի և Շուշայի շրջանների բռնի տեղահանված բնակիչները, ովքեր լքել են իրենց բնակավայրերը բռնի մահից խուսափելու համար։
Այնուամենայնիվ, Արևմուտքը լուրջ չընդունեց 3 տարի առաջ տեղահանվածների հասարակական կազմակերպությունների բազմաթիվ հայտարարությունները։ Թերևս 2023 թվականի սեպտեմբերյան իրադարձությունները՝ պատերազմն ու զանգվածային գաղթը-Արցախի էթնիկ զտումները, փոխեն Արևմուտքի մոտեցումները։ Թեև, դատելով Շառլ Միշելի և Տոյվո Կլաարի հայտարարություններից, Արևմուտքը դեռ դիտարկում է արցախահայության կյանքը Ադրբեջանի պրոտեկտորատի տակ, ինչպես նաև Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև խաղաղության համաձայնագրի ստորագրումը։
Ըստ երևույթին, Ադրբեջանի կողմից համաշխարհային հանրությունով և միջազգային իրավունքով բազմաթիվ մանիպուլյացիաները, այս ահաբեկչական, բացահայտ ֆաշիստական միավորման կողմից իր պարտավորությունների չկատարելը “չեն համոզում” Արևմուտքին, բացառությամբ Ֆրանսիայի և Գերմանիայի:
Արցախ հայերի վերադարձի մասին խոսակցությունները, Ադրբեջանի «խոհեմության» հույսերը և ցեղասպանությունից փախած մարդկանց ճակատագրի նկատմամբ Հայաստանի իշխանությունների չեզոք ու անտարբեր վերաբերմունքը տանում է մեր մոլորակի ապագայի մասին տխուր մտքերի։ Ըստ երևույթին, տնտեսական շահերը գերազանցում են մարդու իրավունքների, ուժի չկիրառման և ուժի միջոցով խնդիրները լուծելու բոլոր սկզբունքները։ Մարդկային կյանքը մեր ժամանակներում դարձել է պետությունների հարաբերություններում ամենաէժան ապրանքը, որն ավելի շատ հիշեցնում է առևտրային գործարքները։
Մարգարիտա Քարամյան
Մինչ նյութը պատրաստվում էր հրապարակման, հայտնի դարձավ, որ ՀՀ կառավարությունը մտադիր է Արցախի բնակիչներին տրամադրել «ժամանակավոր պաշտպանության» կարգավիճակ, ինչպես նաև դիտարկում է կենսաթոշակների վճարման տարբերակները։
Ավելի քան 10 000 բռնի տեղահանվածներ Լեռնային Ղարաբաղից հեռացել են Հայաստանից: Այս մասին APRI Armenia վերլուծական կենտրոնի «Առաջընթաց անորոշության պայմաններում» համաժողովում ասաց Արցախի նախկին պետնախարար Արտակ Բեգլարյանը։
Նա կարևորեց տեղահանվածների՝ Հայաստանում որոշակիություն տեսնելը։ Շատերը կարող են հեռանալ Հայաստանից, բայց շատերը կարող են մնալ, և դրա համար պետք է պայմաններ ստեղծվեն։ Կարեւորը հասկանալն է, որ խնդիրը քաղաքական է, ոչ թե մարդասիրական։ Մենք պետք է նայենք պատճառներին, այլ ոչ թե հետեւանքներին:
Նա կարծում է, որ պատասխանատվության իրենց բաժինը կրում են և՛ Հայաստանի իշխանությունները, և՛ միջազգային կազմակերպությունները։ Բեգլարյանը դժգոհեց ՀՀ կառավարությունում ռազմավարական նպատակի բացակայությունից:
«Նրանք ընտրեցին ձուլման ճանապարհը, և ես կցանկանայի տեսնել մարդկանց վերադարձը հայրենիք գոնե բարձր ինքնավարության մակարդակով՝ միջազգային երաշխիքով։
Ռուս խաղաղապահներն ու միջազգային կազմակերպությունները ձախողել են իրենց առաքելությունը: Այժմ, հայերի Արցախ վերադարձի համար, իդեալականորեն անհրաժեշտ է ՄԱԿ-ի խաղաղապահների տեղակայումը։ Բացի այդ, Լեռնային Ղարաբաղը և հարակից տարածքները պետք է ապառազմականացվեն»,- նշեց նա։
Բեգլարյանի խոսքով, այս ճգնաժամը հակահայկական քաղաքականության վրա հիմնված Ադրբեջանի կողմից իրականացված ցեղասպանության արդյունք է։ Բեգլարյանը նշեց, որ կարիքների գնահատումը վաղուց պետք է արվեր, սակայն հույս ունի, որ 2 ամսվա ընթացքում այդ աշխատանքները կավարտվեն։
«Հայաստանի իշխանությունները կենտրոնացած են միայն անձնական կարիքները լուծելու վրա, սակայն խնդրին պետք է մոտենալ Արցախի ժողովրդի շահերի, արցախցիների հավաքական իրավունքների տեսանկյունից»,- հավելեց Բեգլարյանը։ Նա մատնանշեց տեղահանվածներին փախստականի կարգավիճակ տրամադրելու անհրաժեշտությունը, որպեսզի նրանք կարողանան այդ հիմքով պետական աջակցություն ստանալ:
«Այս մեկ ամսվա ընթացքում ՀՀ իշխանությունները հայտարարություններ արեցին ֆինանսական աջակցության մասին, սակայն մարդիկ ստացել են ընդամենը 100 հազար դրամ, թեև կան բազմաթիվ կարիքներ, որոնք բավարարելու համար ավելի շատ միջոցներ են պահանջում։ Խնդիրը նաև այն է, որ որոշումները կայացվում են առանց Լեռնային Ղարաբաղի ներկայացուցիչների տեսակետները հաշվի առնելու»,- եզրափակեց նախկին պաշտոնյան։
Արցախի բոլոր բուժաշխատողները կկարողանան աշխատանք գտնել Հայաստանում։ Այս մասին Երևանում APRI Armenia «Առաջընթաց անորոշության մեջ» ֆորումի ժամանակ ասել է ՀՀ առողջապահության նախարար Անահիտ Ավանեսյանը։
Նա տեղեկացրել է, որ թեժ գիծը ստացել է 2020 զանգ, 658 մարդ Լեռնային Ղարաբաղից ցանկանում է աշխատանք գտնել առողջապահության ոլորտում, ավելի քան 350-ը կանցնեն վերապատրաստման ծրագիր։ Ոլորտում արդեն 60-ից ավելի մարդ է աշխատում։ Լեռնային Ղարաբաղից բուժաշխատողները ատեստավորման կարիք չեն ունենա։ Նրանց մեկ տարի ժամանակ կտրվի դա անելու համար։
Նա նշել է, որ մարզերում շատ են թափուր աշխատատեղերը, հատկապես Վայոց ձորի, Գեղարքունիքի և Սյունիքի մարզերում։ «Լեռնային Ղարաբաղի մեր բոլոր հայրենակիցները կշարունակեն աջակցություն ստանալ պետությունից, սակայն դրա համար անհրաժեշտ է գրանցվել համակարգում։ Հայաստանի բնակչությունը կարճ ժամանակահատվածում ավելացել է 3%-ով։ Եվ ամեն ինչ կազմակերպված էր այնպես, որ ոչ ոք չմնար առանց ապաստանի կամ օգնության։ 2020 թվականից դասեր են քաղվել, այդ թվում՝ կորոնավիրուսային շրջանից։ Մենք ականատես եղանք աղետի. 3-4 օրում Հայաստանն ընդունել է ավելի քան 100 հազար մարդու։ Հիմա պետք է մտածել, թե երկարաժամկետ հեռանկարում ինչպես ենք լուծելու առողջապահական համակարգի գերբեռնվածության խնդիրը»,- հավելել է նախարարը։
Նա ընդգծել է, որ Հայաստանի այրվածքների կենտրոնն օրական ընդունում էր 3-4 հիվանդ, ծանրաբեռնված օրերին՝ 10-20 հոգի, իսկ այստեղ միանգամից՝ 200, և բոլորը ծանր վիճակում։ «Այս մարդիկ 10 ամիս շրջափակման մեջ էին, սոված, ջրազրկված»,- եզրափակել է Ավանեսյանը։ Հիշեցնենք, որ Լեռնային Ղարաբաղում Ադրբեջանի ագրեսիայից անմիջապես հետո տեղի էր ունեցել մեկ այլ աղետ․ պայթել էր վառելիքի բաքը, հարյուրավոր մարդիկ էին զոհվել։
Ադրբեջանի դեմ հնարավոր պատժամիջոցների հարցն այժմ դրված է սեղանին։ Կանադան ուշադրությամբ հետևում է Հարավային Կովկասում տեղի ունեցող զարգացումներին և ակնկալում, որ կհարգվի Հայաստանի տարածքային ամբողջականությունը։
Ինչպես հաղորդում է «Արմենպրես»-ը, Հայաստանի արտաքին գործերի նախարար Արարատ Միրզոյանի հետ համատեղ ասուլիսի ժամանակ այդ մասին ասաց Կանադայի արտաքին գործերի նախարար Մելանի Ջոլին։
«Ադրբեջանի դեմ հնարավոր պատժամիջոցների հարցն այժմ դրված է սեղանին։ Կանադան բարձր է գնահատում Հայաստանի ջանքերն՝ ուղղված խաղաղության և կայունության ամրապնդմանը Հարավային Կովկասում։ Բոլորս համակարծիք ենք, որ դեռ պետք է ավելին անել։ Կանադան կոչ է անում Ադրբեջանին լիարժեքորեն հարգել Հայաստանի տարածքային ամբողջականությունը և վերահաստատում է ուժի և ուժի սպառնալիքի չկիրառման սկզբունքին հետևելու կարևորությունը։ Կանադան նաև կոչ է անում Ադրբեջանի կառավարությանը հարգել Լեռնային Ղարաբաղից վերջերս տեղահանված հայերի վերադարձի իրավունքը և բարի կամք դրսևորելով՝ ապահովել մարդասիրական օգնությունների անխոչընդոտ հասանելիությունը Լեռնային Ղարաբաղին, ինչպես նաև ապահովել հայերի անվտանգ վերադարձը Լեռնային Ղարաբաղ։ Մեր գործընկերների հետ շարունակաբար աշխատում ենք, որպեսզի մեղմենք Ադրբեջանի կողմից քաղաքացիական անձանց նկատմամբ չհիմնավորված ռազմական օպերացիայի հետևանքները, առավել ևս, որ Լեռնային Ղարաբաղի բնակիչներն ամիսներ շարունակ գտնվում էին անօրինական շրջափակման մեջ»,- ասաց Կանադայի արտգործնախարարը։
Նա հավաստիացրեց, որ շարունակաբար աշխատում են, որպեսզի հակամարտության համար բանակցությունների միջոցով գտնվի տևական լուծում։ Նրա խոսքով՝ այսօր առավել քան երբևէ կարևոր է, որ Կանադան և ամբողջ աշխարհը ցույց տան իրենց աջակցությունը հայ ժողովրդին՝ 1915 թվականի ցեղասպանության հետևանքները կրած անձանց սերունդներին, ինչպես նաև Լեռնային Ղարաբաղից հեռացած համայնքներին, ինչի արդյունքում այժմ առաջացել է մարդասիրական ճգնաժամ։
«Կանադան ավելացնում է Լեռնային Ղարաբաղից հեռացած անձանց համար նախատեսված մարդասիրական աջակցությունը՝ ընդհանուր գումարը հասցնելով 3,9 միլիոն դոլարի։ Դրա մեջ մտնում է լրացուցիչ մեկ միլիոն դոլարի ֆինանսավորումը ՄԱԿ-ի փախստականների գերագույն հանձնակատարի գրասենյակին՝ ուղղված մարդկանց կյանքեր փրկելուն։ Եվս 2,5 միլիոն դոլարի ֆինանսավորում ԿԽՄԿ-ին, որը կօգնի մեղմել տառապանքն ու հրատապ խնամք կազմակերպել նրանց համար, ովքեր այս պահին դրա կարիքն ունեն, ովքեր հանգամանքների բերումով տեղահանվել են Լեռնային Ղարաբաղից՝ հարյուրամյակներ շարունակ այն համարելով իրենց հայրենիքը»,- նշեց Ջոլին։
Կանադայի արտգործնախարարը տեղեկացրեց, որ վաղը կմեկնի Ջերմուկ՝ տեղում ծանոթանալու մարդասիրական ճգնաժամով պայմանավորված իրավիճակին, կհանդիպի տեղահանված ընտանիքներին՝ նրանց առնչվող հարցերը քննարկելով ՏԻՄ ղեկավարների հետ։
«Կանադայի և Հայաստանի բարեկամությունը հիմնված է ժողովուրդների միջև խորը կապերի վրա։ Ավելի քան 60 հազար հայկական ծագում ունեցող անձինք Կանադան համարում են իրենց հայրենիքը։ Կանադայի հայկական համայնքը բավականին աշխույժ է ու դինամիկ։ Այն էական ներդրում ունի Կանադայի քաղաքների, այդ թվում Մոնրեալի հասարակական կյանքում։ Մեր երկիրը կանգնած է Հայաստանի կողքին՝ աջակցելով հայ ժողովրդի ինքնիշխանությանն ու անկախությանը։ Մենք հավատում ենք ձեր ժողովրդավարական նկրտումներին և պատրաստ ենք աշխատել ձեզ հետ՝ դրանք իրականություն դարձնելու ուղղությամբ։ Այսօր կարևոր հանգրվան է Կանադայի և Հայաստանի հարաբերություններում, քանի որ Երևանում պաշտոնապես բացվում է Կանադայի նոր դեսպանատունը։ Այդ խոստումը հայ ժողովրդին տվել ենք դեռ անցյալ տարի և հիմա ուրախությամբ կատարում ենք։ Դեսպանատան աշխատանքների շրջանակում կանադացի դիվանագետներ կժամանեն Հայաստան, որպեսզի մեր երկու երկրների հարաբերություններն ավելի խորանան և աջակցենք ձեր երկրում ընթացող ժողովրդավարական բարեփոխումներին»,- եզրափակեց Կանադայի արտաքին գործերի նախարարը։
Ադրբեջանի հարձակումից հետո Լեռնային Ղարաբաղից բռնի տեղահանված անձանցից 80 հազարը տեղավորվել են Հայաստանի մարզերում, մեծ մասը տեղակայվել է անհատական տներում կամ բնակարաններում, 5000 մարդ հյուրանոցներում է, 1400-ն էլ ապրում է ընդհանուր հարմարեցված վայրերում:
«Արմենպրես»-ի հաղորդմամբ՝ այս մասին Ազգային ժողովում կառավարության հետ հարցուպատասխանին ասաց Տարածքային կառավարման և ենթակառուցվածքների նախարար Գնել Սանոսյանը՝ անդրադառնալով Դավիթ Առուշանյանի հարցին, թե մարզերում կան արդյո՞ք մարդիկ, որոնք մնում են վրաններում կամ մեքենաների մեջ:
Նախարարը վստահեցրեց, որ ամենօրյա ռեժիմով հաշվառում է արվում: Նախարարությունը գիտի, թե հանրապետության 10 մարզերում որքան մարդ կա: Մարզերի բնակավայրերում այս պահին մոտ 80 հազար բռնի տեղահանված հայրենակիցներ են տեղավորվել:
«Միայն առաջին օրերին եղել են որոշ ընդհանուր վայրեր, որտեղ նրանք բնակեցվել են: Այդպիսի մի վայր Արտաշատի մարզադպրոցի դահլիճն էր, որտեղ այլևս ոչ ոք չկա: Մեծ հաշվով մարդիկ հիմնականում տեղակայված են անհատական տներում, բնակարաններում: Այսօրվա դրությամբ մոտ 5000 մարդ կա հյուրանոցներում, և ընդամենը 1400 մարդ կա, որոնք ապրում են ընդհանուր հարմարեցված վայրերում: Ծրագրերն արդեն իրականացվել են, դրանք իրենց արդյունքն արդեն ցույց են տալիս: Արդեն 3000-ից ավելի մարդ հյուրանոցներից տեղափոխվել է ենթադրյալ վարձով բնակարաններ»,-ասաց Սանոսյանը:
Նա վստահեցրեց, որ իրենք մարզերում տեղակայված 80 հազար մարդու տեղը գիտեն, գիտեն, թե նրանց խնդիրներն ինչպես կարգավորել: Պետական գերատեսչություններն իրենց մասով աշխատանքներ են տանում:
Հայաստանի իշխանությունները որքան հնարավոր է շուտ իրավական հիմքեր կստեղծեն, որպեսզի Լեռնային Ղարաբաղից հարկադիր տեղահանված անձանցից կենսաթոշակ և նպաստ ստացողները կարողանան դրանք ստանալ Հայաստանի Հանրապետությունում։
Այս մասին խորհրդարանում կառավարության ժամին հայտարարեց ՀՀ վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանը՝ պատասխանելով «Հայաստան» դաշինքի պատգամավոր Գեղամ Նազարյանի հարցին։
«Վերադառնալով ժամանակավոր պաշտպանության կարգավիճակի հարցին՝ նա նշեց, որ կառավարության որոշմամբ, որը կառավարությունը կընդունի հոկտեմբերի 26-ին, այս քաղաքացիներին կտրամադրվի փախստականի կարգավիճակին համարժեք ժամանակավոր պաշտպանության կարգավիճակ, որով նրանց սեփականության իրավունքը հետագայում պաշտպանված կլինի: Սրանից հետո նրանք արագ կստանան (ցանկության դեպքում) ՀՀ քաղաքացիություն, ինչը նշանակում է, որ կենսաթոշակների և նպաստների վճարման հարցերը շատ շուտով կլուծվեն», -հավելեց վարչապետը։
Նրա խոսքով՝ այս որոշման նախագիծը մեկ անգամ չէ, որ քննարկվել է։ Եվ տարբեր ձևաչափերով:
«Եվ մեզ համար կարևոր է գալ այնպիսի որոշման, որը կպաշտպանի մեր եղբայրների և քույրերի բոլոր իրավունքները»,- ընդգծել է վարչապետը։
Կառավարությունը, ինչպես նշեց Փաշինյանը, ցանկանում է ամրագրել նրանց փախստականի կարգավիճակը։ Դա, նրա կարծիքով, առավելագույնի կհասցնի նրանց իրավունքները ինչպես ազգային, այնպես էլ միջազգային մակարդակներում։
«Համենայնդեպս, մեր իրավաբաններն այս եզրակացությանն են եկել»,- նշել է կառավարության ղեկավարը։
ԼՂ բնակիչների՝ ավտոմեքենաներ վարելու հետ կապված վարչական արձանագրությունների վերաբերյալ վիճակագրական տվյալներ մենք չունենք, սակայն ունենք և՜ գույքային, և՜ մարմնական վնասվածքներով պատահարների դեպքեր: Այս մասին ԱԺ-ում հայտարարեց ՆԳ նախարար Վահե Ղազարյանը՝ անդրադառնալով նրան, որ Արցախից բռնի տեղահանվածները, որոնք սովոր չեն մեքենա վարել արագաչափերի ու տեսանկարահանող սարքերի առկայության պայմաններում, և նրանց մեծ տուգանքներ են եկել, արդյոք հնարավոր է, որ սեպտեմբերի 25-ից մինչեւ այժմ արձանագրված տուգանքները հանվեն:
«Իմ կողմից տրվել է հանձնարարական պարեկային ծառայությանը եւ ճանապարհային ոստիկանությանը, որպեսզի լինեն բավականին մեղմ եւ ոչ մի վարչական արձանագրություն չկազմեն, միայն նախազգուշական: Այսինքն մենք որևէ վարչական արձանագրություն ձեր նշած ժամանակահատվածում չենք կազմել ԼՂ քաղաքացիների համար: Օրենքի մեջ մենք նաև տեսալուսանկարահանող սարքերի կողմից ֆիքսված բոլոր վարչական արձանագրությունները հեչ կանենք»,-ասաց նախարարը:
Հոկտեմբերի 20-ին Երևանում Արցախի ներկայացուցչության մոտ տեղի ունեցավ արցախցիների բողոքի ցույցը․ մարդիկ երկրի նախագահ Սամվել Շահրամանյանից պահանջում էին բացատրել, թե ինչ է լինելու արցախցիների օրինական վճարումների հետ, ով է պատասխանատու սեփականության և այլ իրավունքների համար և ոնց են լուծվելու իրավական, փաստաթղթային այլ հարցեր։
Սամվել Շահրամանյանի եղբորը ծեծի ենթարկելը, մի քանի ցուցարարների բերման ենթարկելը, մամուլում ու սոցիալական ցանցերում բարձրացված աղմուկը հանգեցրին նրան, որ ցուցարարների հարցերը կորան աղմուկի մեջ։
Մեկ ամիս է անցել Արցախի բռնագաղթից և Արցախի Հանրապետության լուծարման չարաբաստիկ «հրամանագրից» (ի դեպ, Սամվել Շահրամանյանը հայտարարեց, որ ինքը նման հրամանագիր չի ստորագրել, իսկ ժողովրդի կամքով ստեղծված պետությունը մեկ թղթով հնարավոր չէ վերացնել)։
Սկզբում արցախցիների հարցերով զբաղվում էր Արցախի կառավարությանն առընթեր ստեղծված Օպերատիվ շտաբը։ Բայց հոկտեմբերի 25-ին այն փակվեց, և ասվեց, որ բոլոր գործերը փոխանցվում են ՀՀ կառավարությանն առընթեր ստեղծված Հումանիտար կենտրոնին։
Անունն ինքնին հուշում է, որ Հայաստանի իշխանությունն արցախցիների խնդիրներն ընկալում է բացառապես հումանիտար համատեքստում։ Դա են վկայում նաև կառավարության քայլերը՝ բռնագաղթված, հյուծված արցախցիներին առաջին օգնություն ցուցաբերելուց և կացարաններով ապահովելուց հետո կառավարությունը հայտարարեց բոլոր տեղահանված արցախցիներին 100 հազար դրամի միանվագ մարդասիրական օգնություն տրամադրելու մասին։ Հետո հայտարարվեց, որ 6 ամիս մեկ անձին կտրամադրվի 40+10 հազար դրամ՝ բնակարանային ու կոմունալ ծախսերը վճարելու համար։ Օրերս փոխվարչապետ Տիգրան Խաչատրյանն ասել էր, որ նոյեմբեր-դեկտեմբեր ամիսներին արցախցիներին կտրամադրվի եւս 50 հազար՝ որպես աշխատավարձի ու թոշակի փոխհատուցում։
Սա, իհարկե, մեծ օգնություն է արցախցիներին, բայց պետական օրինական վճարումների բացակայությունը՝ աշխատավարձեր, թոշակներ և նպաստներ, բոլորովին այլ՝ ոչ ֆինանսական և ոչ մարդասիրական հարցերի տեղիք է տալիս։ Հենց դրա համար էլ Արցախի ժողովուրդը գնացել է ներկայացուցչություն՝ հանդիպելու նախագահի հետ։ Բայց ինչ-որ մեկը միտումնավոր անկարգություններ է հրահրել, որպեսզի ճշմարտությունը ջրի երես դուրս չգա։
Հայաստանի կառավարությունը հայտարարեց, որ իրավասու չէ տրամադրել Արցախի Հանրապետության կողմից նշանակված աշխատավարձերն ու կենսաթոշակները։ Արցախի Հանրապետությունն ինքն այլեւս չունի գործող պետական բյուջե։ Սա նշանակում է, որ 120-130 հազար արցախցի նախ զրկվել է հայրենիքից, անձնական ունեցվածքից, գենոֆոնդից (2023թ. սեպտեմբերյան մի քանի օրում 500 երիտասարդի մահ), իսկ հիմա փորձում են ջնջել արցախցինրի կենսագրությունն ու անցյալը։
Ցանկացած պետական թոշակ կամ աշխատավարձ՝ մի ամբողջ կենսագրություն է, աշխատանքային ստաժ, ձեռքբերումներ, մարտական պարտականություն, վաստակած հանգիստ, հարկային վճարումներ և այլն։ Արախցիների կենսագրությունը կճանաչվի՞ Հայաստանի Հանրապետության կողմից. Ըստ ամենայնի, պատասխանը բացասական է, եւ 50 հազար դրամ հատկացնելու նոր որոշումը վկայում է այն մասին, որ Հայաստանի Հանրապետությունը չի ստանձնելու Արցախի ժողովրդին կենսաթոշակներ և օրինական վճարումներ վճարելու պարտավորություն։
Սա նշանակում է, որ մարդիկ կկորցնեն իրենց անցյալը՝ դառնալով Հումանիտար կենտրոնի անիրավ շահառուներ, և նրանց ապագա օրինական եկամուտը կախված կլինի ոչ թե աշխատած տարիներից, երկրի առաջ ծառայություններ եւ պարտականություններ կատարելուց ու հարկային վճարումներից, այլ Երևանի պաշտոնյաների քմահաճույքից։ Հիշեցնենք, որ խոսքը ՀՀ անձնագիր ունեցող մարդկանց մասին է։
Արցախի ժողովրդի «կենսագրությունը» ճանաչելու որոշումը միջազգային թույլտվություն և բարդ լուծումներ չի պահանջում, միայն Հայաստանի իշխանության քաղաքական կամք և ցանկութուն։ Արդյո՞ք Հայաստանի իշխանությունը ցանկանում է Արցախի ժողովրդին ինտեգրել որպես Հայաստանի լիիրավ քաղաքացիներ, թե՞ մտադիր է տարիներ շարունակ պահել նրան «հումանիտար կաթիլայինի» վրա՝ որպես պատանդ քաղաքական հակառակորդների դեմ։
Նաիրա Հայրումյան