Երեւան-Բաքու գործարք, բյուզանդական կայսրեր եւ Էրդողանի օսմանյան սահմանադրություն

Լևոն V հայի Բյուզանդիայի կայսր հռչակումը։ Կառավարել է 813-ից 820 թվականներին

Թուրքիան՝ սահմանադրական բարեփոխումների և «ինքնիշխան» սահմանների հաստատման նախօրեին փորձում է  լուծել խնդիրները հույների և հայերի հետ, որոնց հողերի վրա ստեղծվել է Օսմանյան կայսրությունը հունա-հայկական Բյուզանդիայի գրավումից հետո, և միայն հույներն ու հայերը կարող են խանգարել Էրդողանին իրեն նոր օսմանյան սուլթան հռչակել։

Երեկ Էրդողանը 6 առճակատման տարիների ընթացքում առաջին անգամ այցելեց Աթենք, որտեղ բավականին բարեկամաբար խոսեց Կիպրոսի խնդրի մասին և մի շարք պայմանագրեր կնքեց Հունաստանի հետ։

Զուգահեռաբար՝ Ալիևի, ԱՄՆ-ի, ԵՄ-ի միջոցով, Էրդողանը փորձում է փաստագրել հայերի հրաժարումը իրենց պատմական տարածքների հանդեպ օրինական պահանջներից, այդ թվում՝ Արցախի նկատմամբ, որը դարեր շարունակ եղել է հայկական պետականության ամրոցը։ Եվ պատահական չէ, որ Էրդողանի այցը Աթենք համընկավ Երևան-Բաքու աննախադեպ գործարքի հետ, որն անմիջապես ողջունվեց Թուրքիայի, ԱՄՆ-ի և ԵՄ-ի կողմից։ ԱՄՆ-ն և ԵՄ-ն չեն թաքցնում, որ հետաքրքրված են տարածաշրջանում Ռուսաստանին Թուրքիայով «փոխարինելու» հարցում։

Ռուսաստանը նույնպես դեմ չէ դրան և, ի նշան հավանության, վերացրել է Վերին Լարսով հայկական բեռնատարների անցման սահմանափակումները։ Ֆրանսիան առայժմ լռում է։

Այս բոլոր իրադարձությունները տարօրինակ կերպով տեղի ունեցան ԱՄՆ պետքարտուղարի տեղակալ Ջեյմս Օ՛Բրայենի Բաքու այցից և պետքարտուղարի հատուկ ներկայացուցիչ Լուի Բոնոյի Երևան կատարած այցից հետո։ Բրայանի հետ հանդիպումից հետո Ալիևն անսպասելիորեն արտահերթ նախագահական ընտրություններ է նշանակել 2024 թվականի փետրվարի 7-ին։ Մինչ այս Ալիևը պահանջել է «Հայաստանից մոռանալ ԼՂՀ-ի հետ պատմությունը» և անցնել սահմանազատման՝ ասելով, որ պարտադիր չէ հաշտության պայմանագիր կնքել, գլխավորը ռեւանշից հրաժարվելու երաշխիքներ տալն է։ Ալեն Սիմոնյանը բարձր մակարդակով տվել է բոլոր անհրաժեշտ հավաստիացումները՝ հերթական անգամ հրաժարվելով Արցախից և հայկական մնացած հողերից։ Այնուհետև Հայաստանի վարչապետի և Ադրբեջանի նախագահի վարչակազմերը ստորագրեցին այս տարիների ընթացքում առաջին համաձայնագիրը՝ հայտարարելով «խաղաղության պայմանագիր» ստորագրելու մտադրության մասին։ Բաքուն ազատ է արձակել գերեվարված 32 հայերի, իսկ Երևանն՝ երկու ադրբեջանական դիվերսանտների և մարդասպանների, ինչը կոչվում է «վստահության միջոցներ»։

Կիպրոսի խնդրի հիմնարար լուծումից Հունաստանի հրաժարումը և Ռուսաստանի հետ դարավոր գործարքի արդյունքում Թուրքիային զիջված Արցախից, Նախիջևանից, Կարսից և այլ հողերից Հայաստանի հրաժարումը թույլ կտա Էրդողանին ընդունել նոր սահմանադրություն՝ «ինքնիշխան» սահմաններով։ Մինչ այժմ Թուրքիայի սահմանները որոշվում են Կարսի 1921 թվականի և Լոզանի 1923 թվականի ուրիշների կողմից կնքած պայմանագրերով։ Ըստ այդ պայմանագրերի, Թուրքիան, օրինակ, իրավունք չունի տնօրինելու ցեղասպանության ենթարկված հայերի և հույների ունեցվածքը։

Սրանից հետո Էրդողանը կարող է իրեն հռչակել «հավերժ նախագահ», այլ կերպ ասած՝ սուլթան, իսկ Ալիևը կդառնա նրա նահանգապետը Կովկասում։ Երուսաղեմում հզորացող հրեական պետությունը նրանց կթագադրի, իսկ եթե Նեթանյահուն “չդիմանա”, ապա Էրդողանը նույնպես պատրաստ է դրան։

Նաիրա Հայրումյան