Ահա թե ինչ է նշանակում Երևանի և Բաքվի համատեղ հայտարարությունը արցախցիների համար

Այն օրը, երբ Հայաստանը հարգանքի տուրք էր մատուցեց 1988 թվականի Սպիտակի երկրաշարժի 25 հազար զոհերի հիշատակին, Երևանն ու Բաքուն անսպասելիորեն հրապարակեցին համատեղ հայտարարության տեքստը՝ գրեթե առաջինը 1988 թվականից ի վեր։ Լրագրողների ուշադրության կենտրոնում 32 հայ ռազմագերիների մոտալուտ ազատ արձակումն էր, իսկ կոնկրետ քայլեր պարունակող հայտարարության իրական իմաստը մնաց մշուշի մեջ։

Հայաստանի կառավարությունն ու ԱԳՆ-ն չեն մեկնաբանել հայտարարությունը եւ չեն թվարկել, թե ինչ քայլեր են հաջորդելու դրան: Բայց Ալիեւը, ինչպես միշտ, անկեղծորեն խոսեց, թե ինչ է լինելու։ Եվ սա առաջին հերթին վերաբերում է արցախցիներին։

Ալիևը Euronews-ին տված հարցազրույցում ասել է, որ «երկրի իշխանությունները մտադիր են Լեռնային Ղարաբաղում վերաբնակեցնել մոտ 140 հազար մարդու, այդ թվում՝ աշնանը իրենց հայրենիքը լքած հայ փախստականներին»։ Նրա խոսքով, նպատակին նախատեսվում է հասնել մինչև 2026թ.։

Ավելին, ինչպես նա նշում է, հայերը հատուկ իրավունքներ չեն ունենա, այսինքն՝ հայերի երեխաները կգնան այսպես կոչված ադրբեջանական դպրոցներ, կսովորեն Զիյա Բունիյաթովի գրած պատմությունը, ցանկության դեպքում կարող են մկրտվել ալբանական եկեղեցիներում, ծառայել ադրբեջանական բանակում և սպանել հայերին և այլն:

Պարզ է, որ ոչ մի արցախահայ կամավոր չի համաձայնի նման պայմաններին։ Եվ անհրաժեշտ կլինի ստեղծել հատուկ «պայմաններ», որպեսզի արցախցիները չկարողանան ապրել Հայաստանում, բայց նաև չկարողանան գնալ Արևմուտք։ Արդեն ասում են, որ Մոսկվան կարող է ստիպողաբար Արցախ վերադարձնել ռուսաստանաբնակ արցախցիներին, ովքեր դեռ պաշտում են ռուսական սապոգը։ Բայց սա բավարար չէ։ Հայաստանը պետք է «օգնի»։

Արցախցիները, ցեղասպանությունից և տեղահանությունից ավելի քան երկու ամիս անց (որը Ալիևն անվանում է կամավոր գաղթ, իսկ Հայաստանի կառավարությունը՝ աղետ), Հայաստանում ապրում են անիրավ վիճակում։ Արցախի պետական ​​մարմինները, թեև դեռ լուծարված չեն, բայց նրանց թույլ չեն տալիս աշխատել, Արցախի ղեկավարությունը մուտք չունի բյուջեին, Հայաստանի մայրաքաղաքում հայկական Արցախի խորհրդարանի նիստն անցնում է խոր ընդհատակում։ Արցախցիները չունեն որոշակի կարգավիճակ (միայն մեկ տարվա ժամանակավոր պաշտպանություն), դեռ չեն ստացել օրինական պետական ​​վճարումներ (միայն դեկտեմբերի 11-ից հնարավոր կլինի գրանցվել կենսաթոշակ ստանալու համար, որը դժվար թե հասանելի լինի մինչև ս.թ. տարեվերջ), և դժվարանում են աշխատանք գտնել: Հայաստանի կառավարության անդամները (բացառությամբ սոցիալական գերատեսչությունների) չեն հանդիպում արցախցիների հետ և խոսում են բացառապես մարդասիրական օգնության մասին։

Բոլորն անհամբեր սպասում են 2024 թվականի հունվարի 1-ին՝ հայտարարելու Արցախի Հանրապետության ամբողջական կազմալուծման մասին, որից հետո արցախցիները քաղաքական և իրավական առումներով կդառնան լիակատար բոմժեր։ Իսկ նրանց ճակատագիրն այլեւս իրենք չեն որոշելու ու իրենց ընտրած ղեկավարությունը, այլ Ալիեւն ու Փաշինյանը։ Եվ եթե այս երկուսը պայմանագիր կնքեն, որ Արցախի ժողովուրդը պետք է վերադառնա, ապա «ժամանակավոր պաշտպանությունը» կարող է հանվել, և նրանք, ովքեր չեն հասցնի ընդունել ՀՀ քաղաքացիություն, կհայտնվեն Հայաստանում օրենքից դուրս։

Ալիևի խոսքով, մնում է համաձայնեցնել միայն մեկ կետ՝ Հայաստանը կա՛մ պետք է հրաժարվի պայմանագրի տեքստում արցախահայության հիշատակումը ներառելու մտադրությունից, կամ համաձայնի ադրբեջանցիների Հայաստան վերադարձին։ Երեւանն, իհարկե, կհամաձայնի առաջինին։

Ահա թե ինչ է նշանակում համատեղ հայտարարությունն ու ապագա պայմանագիրը Արցախի ժողովրդի համար։

Նաիրա Հայրումյան