Իշխանություններն ու հասարակությունը ի վիճակի չեն ճիշտ քաղաքականություն իրականացնել Արցախի հարցում և ազգային այլ կարևոր հարցերում։ Step1.am-ի հետ զրույցում ասաց քաղաքագետ, սոցիոլոգ Դավիթ Կարաբեկյանը։

«Օրենքը, հատկապես միջազգային իրավունքը, անբեկանելի է։ Քանի դեռ գոյություն ունի միջազգային հարաբերությունների և միջազգային իրավունքի ժամանակակից համակարգը, Արցախի և Հայաստանի իրավունքները, ներառյալ ինքնորոշումը, շարունակում են գործել։ Թուրքիայի, Ռուսաստանի և Ադրբեջանի կողմից ապօրինաբար բռնազավթած պատմական տարածքի նկատմամբ Հայաստանի, նաև Արցախի ինքնորոշման իրավունքի իրականացումը հիմնված է համայն հայության շահերի վրա. սա հայոց պետականության վերականգնման և վերաստեղծման խնդիր է»,- այս կարծիքը Դավիթ Կարաբեկյանը հայտնեց՝ մեկնաբանելով Հայկական ԽՍՀ-ի և Լեռնային Ղարաբաղի վերամիավորման մասին 1989 թվականի դեկտեմբերի 1-ի համատեղ որոշումը։

«1989-ին Արցախը ցույց տվեց, թե ինչպես է հնարավոր՝ օգտագործելով պետականության վերականգնման, պետականության ստեղծման և ինքնապաշտպանության պատմական փորձը, պաշտպանել սեփական իրավունքները և ապահովել անվտանգությունը»։

Նա կարծում է, որ Հայաստանը, Արցախը և ողջ հայությունն այժմ ապրում են նույն փորձությունները, ինչ 1988-1991 թթ.. «Թուրքիայի և Ադրբեջանի շրջափակումը և ագրեսիայի այլ ակտերը, տեղահանությունը, դաշնակիցների դավաճանությունը, գլոբալ վերափոխման սկիզբը և հայկական անկախ պետությունների ստեղծումը։ Ինչպես այն ժամանակ, Ադրբեջանի ճնշման տակ, Մոսկվան մեզ ստիպեց լուծարել պետական ​​մարմինները, բայց հետո նորերը ստեղծեցինք»։

Անդրադառնալով այսօրվա իրողություններին, քաղաքագետը կարծիք հայտնեց, որ «ո’չ Արցախի իշխանությունները, ո’չ Հայաստանի իշխանությունները, ո’չ հայ հասարակությունը ի վիճակի չեն ընտրել և իրականացնել ճիշտ ռազմավարություն և մարտավարություն Արցախի հարցում և ազգային քաղաքականություն այլ կարևոր հարցերում»։

«Մենք կարող ենք համաձայնվել Հայաստանի և Արցախի իշխանությունների հետ միայն մեկ բանում՝ խախտելով հռչակած նորմերը և սկզբունքները, զոհաբերելով դրանք ազդեցիկ պետությունների շահերին, կիրառելով երկակի ստանդարտներ և ընտրողականություն (մասնավորապես՝ ԵԱՀԿ մանդատի շրջանակը և նրա կառույցները ղարաբաղյան կարգավորման հարցում), միջազգային և տարածաշրջանային կազմակերպությունները և նրանց անդամները հանգեցրին ոչ միայն լարվածության սրմանը և ողբերգական հետևանքների ադրբեջանա-ղարաբաղյան դիմակայության գոտում, այլև հակասությունների և լարվածության սրմանը աշխարհի այլ տարածաշրջաններում»։

«Միասին» այլընտրանքային հասարակական-քաղաքական շարժումն այսօր Ազգային ժողովի մոտ հավաք անցկացրեց՝ Արցախի եւ Հայաստանի վերամիավորման որոշման կատարման պահանջով։ Այդ մասին հայտնում է step1.am-ի թղթակիցը։

Գերագույն խորհրդի պատգամավոր Հրանտ Խաչատրյանն իր ելույթում ասաց. «Հայաստանի եւ Արցախի վերամիավորման պայքարը 1960-ական թվականներին ընթացել է։ Դրանից առաջ ընդհատակում են եղել նման խոսակցությունները։ Բայց 1960-ական թվականներից մարդիկ միշտ իմացել են, որ Արցախը, Նախիջեւանը, էլ չեմ ասում՝ ցեղասպանությունից հետո Արեւմտյան Հայաստանը հայերից բռնազավթվել է ուժի կիրառմամբ եւ պատերազմների միջոցով, ցեղասպանության գնով։ Դեկտեմբերի 1-ի որոշման գաղափարն առաջին անգամ հրապարակում շատ մարդկանց ներկայությամբ հայտնեց Իգոր Մուրադյանը՝ Արցախի դիմումից հետո, երբ ստորագրահավաք էր անցկացվել Հայաստանին վերամիավորվելու պահանջով։ Եվ այդ գաղափարը իրականացվում էր «միացում» կարգախոսի ներքո։ Իգոր Մուրադյանը շատ շուտ իջեցվեց ամբիոնից, բայց գաղափարը մնաց մինչեւ 1988 թվականի դեկտեմբեր։ Ողջ հայ ժողովուրդը հավաքվում էր Երեւանի կենտրոնական հրապարակներում եւ պահանջում էր Գերագույն խորհրդի նստաշրջանի՝ վերամիավորման մասին որոշում ընդունելու համար։ Մենք վստահ էինք, որ այդ նստաշրջանը լինելու էր»։

Նրա խոսքով՝ փաստ է, որ 1990 թվականի իշխանափոխությունից հետո այդ որոշումը մղվեց հետին պլան։ «Դրա վրա դրվեց ծանր կնիք, եւ մինչեւ 1991 թվականի աշուն Արցախում անցկացվեց առանձին հանրաքվե, հռչակվեց Արցախի Հանրապետությունը։ Ես չեմ կարող գոհունակություն հայտնել նախորդ երեք իշխանություններից, որոնք լռության են մատնել վերամիավորման մասին որոշումը։ Հռչակելով Արցախի Հանրապետությունը՝ երկրորդ պլան է մղվել այն հանգամանքը, որ արցախցիները երեք տասնամյակից ավելի համարվել են ՀՀ քաղաքացիներ։ Դիմում եմ հայ ժողովրդին, բոլոր ուժերին՝ մինչեւ հայ ժողովուրդը չվերադառնա իր այն ակունքներին, որը կոչվում էր Արցախյան շարժում եւ հետագայում վերածվեց անկախության շարժման, եւ Հայաստանը դարձավ անկախ պետություն, մենք չենք կարող առավելագույնս օգտագործել մեր ազգի ռեսուրսները, հավաքական ուժը եւ անընդհատ դժգոհելու ենք սրանից-նրանից»։

Ադրբեջանի վրա աճող «ճնշման» և Արցախում էթնիկ զտումներ իրականացնելու, ուժ չկիրառելու իրենց պարտավորությունները չկատարելու մեջ մեղադրելու ֆոնին ակտիվ նախապատրաստություն է ընթանում այսպես կոչված Հայաստանի և ադրբեջանի միջև խաղաղության պայմանագրի մոտալուտ ստորագրմանը։

Հայաստանի իշխանությունների ցանկությունը՝ վերջապես հասնել բաղձալի խաղաղությանը, միանգամայն ակնհայտ է։ Սակայն ցանկություններն ու նկրտումները պետք է սնվեն իրական գործերով, որոնք կստիպեն այն երկրներին, որոնք նպատակ են դրել ոչնչացնել հայկական պետականությունը, ընդհանուր կարծիքի գալ այդ խաղաղության շուրջ։

Իսկ Հայաստանի գլխավոր «հաղթաթուղթը» այս հարցում պետք է լինի փախստականների խնդիրը, որոնք պարբերաբար հայտնվել են մեր երկրում՝ սկսած 1988 թվականից՝ 35 տարի շարունակ։

Բայց, ըստ երեւույթին, Հայաստանի իշխանությունները անկախության ողջ ընթացքում կրակի պես վախենում են այս թեմայից, եթե չասենք, որ այս թեման համարում են Հայաստանի բոլոր դժբախտությունների պատճառը։

Բայց փախստականների խնդիրն այն անկյունաքարն է, որի վրա Հայաստանը (ներառյալ Արցախը) կհենվի՝ խուսափելու կեղծ պատմություններից, որոնցով Ադրբեջանը բառացիորեն ստիպել է միջազգային հանրությանը բռնել իր կողմը և անտեսել հայերի իրավունքները ավելի քան երկու տասնամյակ:

Շատերը կասեն, որ համաշխարհային հանրությունը և նույնիսկ առանձին երկրներ առաջնորդվում են իրենց տնտեսական շահերով (նավթ, գազ, կապ և այլն)։ Սակայն հայկական կողմի դժբախտությունն այն է, որ մեր նորագույն պատմության բոլոր տարիների ընթացքում մենք չենք կարողացել աշխարհին համոզել, որ Արցախի Հանրապետություն կոչվող չճանաչված փոքր պետությունը և նրա Պաշտպանության բանակն են, որ կայունության երաշխավորն են տարածաշրջանում։

Այստեղ նորից միտք է առաջանում, թե որքան անհեռատես են եղել Հայաստանի բոլոր իշխանությունները, ովքեր որոշել են «բոլոր ձվերը դնել մեկ զամբյուղի մեջ» և ստեղծել անվտանգության համակարգ՝ կապված մեկ երկրի՝ Ռուսաստանի հետ։

Բայց այսօրվա իշխանություններն էլ ոչ ադեկվատ են գործում հայ ժողովրդի առջեւ ծառացած մարտահրավերներին։ Վերջին երեք տարիների ընթացքում Արցախից բռնի տեղահանվածների հասարակական կազմակերպությունները պնդում են, որ արցախցիների խնդիրները չի կարելի ներկայացնել որպես հումանիտար աղետ։ Չի կարելի շարունակել ասել, որ արցախցիները կորցրել են իրենց ունեցվածքը և դրա դիմաց պետք է փոխհատուցում ստանան, այո, սա շատ կարևոր է, բայց յուրաքանչյուրն, ով խոսում և քննարկում է Արցախի խնդիրը, պետք է պնդի, որ Արցախի ժողովուրդին ինքնորոշման իրավունքից զրկելն է հանգեցրել էթնիկ զտումների։

Բայց, ցավոք, հայ հասարակությունն ու իշխանությունները ադրբեջանական, թուրքական և ռուսական նարատիվների “դամն են պահում”՝ հարցը տեղափոխելով հումանիտար և մշակութային հարթություն։

Վերջերս ՀՀ Ազգային ժողովում բացվեց «Բաքվի պատմամշակութային հետքը» խորագրով ցուցահանդես (հարց է, թե  ինչո՞ւ այնտեղ): Այսինքն՝ դարձյալ Խորհրդային Ադրբեջանի իշխանությունների և ԽՍՀՄ ներքին զորքերի կողմից իրականացված ցեղասպանության մասին խոսելու փոխարեն շեշտը դրվում է պատմության և մշակույթի վրա, որոնք, մեծ հաշվով, ոչ մեկին չեն հետաքրքրում աշխարհում։

Հերթական քննարկումների ժամանակ զրույցներից մեկում լսեցի մի միտք. «Մենք ուզում ենք համոզել Ամերիկային, որն ունի 200 տարվա պատմություն, որ մենք բոլորից ավելի հին ենք։ Ոչ մեկին չի հետաքրքրում, թե ով էինք մենք հին ժամանակներում, պետք է աշխարհին համոզել, թե ով ենք մենք հիմա»։

Ավաղ, մենք շատ հետ ենք մնացել այս հարցում, և միայն իշխանությունները չեն, հայ հասարակությունը չի ուզում պայքարել իր իրավունքների համար, այստեղից են մեր բոլոր կորուստները։

Մարգարիտա Քարամյան