Step1.am-ի զրուցակիցն է արցախյան գործիչ Տիգրան Պետրոսյանը։

-Արցախի նախագահ Սամվել Շահրամանյանի հայտարարությունը, թե «Արցախի Հանրապետության իրավական դաշտում գոյություն չունի փաստաթուղթ, որով նախատեսվում է լուծարել պետական ինստիտուտները», հարցեր է առաջացնում։ Ի վերջո՝ ի՞նչ է սպասվում հունվարի 1-ից։

-Նման հրամանագրով ուղղակի անհնար է երկիր լուծարել։ Այդ հրամանագրի չեղարկումը ավելի շատ քաղաքական եւ նաեւ հոգեբանական նշանակություն ունի, եւ նման պահանջ կա։ Բայց Սամվել Շահրամանյանը ո՞ր օրվա քաղաքական գործիչն է, ինքը Բակո Սահակյանի կադրն է եղել, ոնց ասել են, այդպես էլ արել է։ Հիմա մենակ է մնացել, չգիտի ինչ անի։ Բայց ճիշտն այն կլինի, որ հրապարակայնորեն չեղարկի այդ փաստաթուղթը։ Մենք ճնշումներ գործադրում ենք, հույս ունենք, որ տեղ կհասնի։ Եթե ինքը մինչեւ Նոր տարի դա չանի, մենք հունվարին արդեն պահանջելու ենք, որ այդ 22 հոգանոց նախագահը գնա իրենց տուն։

– Այսինքն՝ բավարար չէ՞ այն հայտարարությունը, որ «Արցախի Հանրապետության իրավական դաշտում գոյություն չունի փաստաթուղթ, որով նախատեսվում է լուծարել պետական ինստիտուտները»։ Դրանից զատ պետք է այլ գործողությո՞ւն  արվի։

-Ոնց հասկացել եմ, հավանաբար իրավաբաններն իրեն սովորեցրել են, որ այդպիսի հայտարարություններ անի, բայց դա լուրջ չէ։ Մենք իրեն բացատրել ենք, ոչ միայն մենք, նույնիսկ այլ ճամբարներից էլ են իրեն խորհուրդ տալիս, որ հրապարակի այդ չեղարկումը։ Հույս ունենք, որ կանի։

-Հայաստանի իշխանությունները դեմ են, որպեսզի Արցախի պետական ինստիտուտները շարունակեն իրենց գործունեությունը։ Ինչպե՞ս եք գնահատում սա։

-Արցախի սուբյեկտայնությունը միանշանակ պետք է պահել։ Ճիշտ է, ամբողջ ծավալով այդ ինստիտուտների անհրաժեշտությունը չկա, բայց գոնե արցախցիների իրավունքների հարցը պետք է պահել օրակարգում։ Շատ իրավունքներ կան՝ սեփական հողում ապրելու, սեփականության իրավունքը, էլ չեմ խոսում ազգերի ինքնորոշման իրավունքի մասին։ Այսինքն՝ այդ իրավունքների համար մենք պետք է պայքարենք։ Եվ ես ցավում եմ, որ Հայաստանի իշխանությունն այդ կարգի հեռատես չէ, որ աշխարհաքաղաքական այս բուռն զարգացումների համատեքստում խոսում է ինչ-որ խաղաղությունից։ Ադրբեջանն Իսրայելից արդեն 8-9 ինքնաթիռ զենք է բերել, խոսում է այսպես կոչված «Արեւմտյան Ադրբեջանի» մասին, եւ այդ ֆոնին փակել Արցախի էջը, նշանակում է քաղաքականությունից զրո լինել։ Եվ ցավում եմ, որ Հայաստանի իշխանություններն այդ կարգի ուտոպիստներ են։

-Թշնամին հայտարարում է, որ պետք է երաշխիքներ լինեն, որ ռեւանշ չի լինելու։ Հայաստանի իշխանությունները նույնպես այն կարծիքին են, որ ռեւանշ չպետք է լինի։ Արդյոք դա խաղաղության հնարավորությո՞ւն է ստեղծելու։

-Իրենք փորձում են փակել Արցախի էջը, արդեն երաշխիք են ստացել, որ Հայաստանի իշխանությունը փակել է, սկսել են մյուս էջերը։ Սյունիքի էջն են սկսել, Շորժայի էջն են սկսել, արդեն խոսում են Սեւանի խմելու ջրի մասին, ասում են, որ դա իրենց էլ է պատկանում։ Սա պարզ ագրեսիվ քաղաքականություն է։ Ալիեւի մոտեցումը հասկանալի է, տեսել է, որ ինչ ասում է, դիմացինն անում է, ինքը շանտաժով առաջ է տանում իր գործը։ Կրկնում եմ՝ աշխարհում այսպիսի քաղաքականություն չի եղել, ինչպիսին վարում են Հայաստանի այս իշխանությունները։ Սրանք երեխայական ու ուտոպիստական քայլեր են, որոնք որեւէ լավ բանի չեն բերում։ Հայ հանրության մեջ սերմանում են հետեւյալը՝ ուտելը կա, ապրելու տեղը կա, ուրիշ բանի մասին մի մտածեք։ Չի կարելի նման տարածաշրջանում նման ժողովրդի մեջ դա սերմանել։ Եթե հայ ազգը իր պայքարից հրաժարվի, ասիմիլացվելու է։

Սոցիոլոգիական հարցումների համաձայն՝ Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացիների 25 տոկոսից ավելին, իսկ որոշ տվյալներով, նույնիսկ մինչեւ 30 տոկոսը համարում են, որ Արցախը հանձնվել է Հայաստանի կառավարիչների դավաճանության հետեւանքով։ Այս մասին այսօր հրավիրած տարեվերջյան ասուլիսում ասաց ԱԺ «Պատիվ ունեմ» խմբակցության ղեկավար Հայկ Մամիջանյանը։

«Ես չգիտեմ մի երկիր, որտեղ քաղաքացիների ամեն չորրորդը կառավարությունում նստածներին համարում է դավաճան։ Ընդ որում, նրանք այն մարդիկ են, որոնք ոչ թե մտածում են այդպես, այլ ասում են այդ մասին։ Իսկ բռնաճնշումների ու ստատուսի համար մարդկանց բանտեր նետելու մթնոլորտում սա շատ լուրջ թիվ է»,- ասաց նա։

«Եթե տարին ամփոփենք մեկ նախադասությամբ, պետք է ասենք, որ Արցախը հանձնվեց, եւ վերջակետ։ Բայց վերջակետ այդտեղ ուզում են դնել բացառապես փաշինյանանման էակները։ Այստեղ ավելի սազական է երեւի բազմակետը՝ հասկանալու համար, թե ինչ է տեղի ունեցել եւ ինչ ենք անելու ապագայի համար»,- նշեց Հայկ Մամիջանյանը։

Նա հիշեցրեց, որ Ստեփանակերտում նոյեմբերի 9-ի զորահանդեսի ժամանակ Ալիեւի հայտարարություններից մեկն առնչվում էր նրան, որ ռեւանշ չի լինելու։

«Ալիեւն ասաց, որ 2020 թվականի պատերազմից հետո մի քանի անգամ իրենք վտանգ էին տեսնում, որ Հայաստանում իշխանության կգան, իր բնորոշմամբ, ռեւանշիստները։ Հիշեցնեմ, որ ադրբեջանցիները, թուրքերը եւ Փաշինյանը ռեւանշիստներ անվանում են ազգային ուժերին։ Ուստի, եկեք ֆիքսենք մի փաստ՝ Հայաստանում Ալիեւի սրտի իշխանություն է։ Այդ հայտարարության մեջ Ալիեւը ֆիքսում էր, որ յուրաքանչյուր անգամ, երբ հնարավորություն էր նկատում, որ Հայաստանում իշխանության կգան ազգային ուժերը, ինքն ագրեսիա էր կազմակերպում, այս կամ այն կերպ հարձակվում էր Արցախի կամ Հայաստանի վրա, որպեսզի դա կանխեր։ Ես կարծում եմ, որ սա լավագույն բնորոշումն է Փաշինյանի իշխանությանը, Փաշինյանի տերերը շատ են, բայց ֆիքսենք, որ իր տերերից մեկն Ալիեւն է»,- հայտարարեց նա։

Այսօր Սանկտ Պետերբուրգում տեղի կունենա «ԱՊՀ ոչ պաշտոնական գագաթնաժողովը», որին կմասնակցեն Փաշինյանը և Ալիևը։ Կասկածից վեր է, որ նրանց միջև հանդիպում տեղի կունենա ՌԴ նախագահի «միջնորդությամբ», որը ևս մեկ անգամ կհայտարարի Արցախի «պատկանելիության» մասին։ Հետաքրքիր է՝ այս անգամ ինչի՞ն հղում կանի։

Հիշեցնենք, որ 2020 թվականի նոյեմբերի 17-ին Պուտինը հայտարարել էր, որ «Լեռնային Ղարաբաղը, միջազգային իրավունքի համաձայն, միշտ եղել է Ադրբեջանի կազմում»։ «Հայաստանը չի ճանաչել Լեռնային Ղարաբաղի անկախությունն ու ինքնիշխանությունը։ Սա միջազգային իրավունքի տեսանկյունից նշանակում էր, որ Լեռնային Ղարաբաղը և հարակից բոլոր տարածքները եղել և մնում են Ադրբեջանի Հանրապետության տարածքի անբաժանելի մասը»,- ասել է Պուտինը «Россия 24» հեռուստաալիքին տված հարցազրույցում։

Պուտինը չի մանրամասնել, թե ինչ փաստաթղթերով է Ղարաբաղը հանդիսանում «Ադրբեջանի մաս», քանի որ նման փաստաթղթեր բնության մեջ գոյություն չունեն։

Արդեն այն բանից հետո, երբ 2022 թվականի նոյեմբերին Շառլ Միշելի նախաձեռնությամբ տեղի ունեցած հանդիպումից հետո Նիկոլ Փաշինյանը հայտարարեց «Ադրբեջանի, նեռարյալ Ղարաբաղը տարածքային ամբողջականության ճանաչման մասին», Պուտինը սկսեց հղում անել արդեն Փաշինյանի խոսքերին՝ մոռանալով «միջազգային իրավունքի» մասին։

Այս հայտարարությունից հետո Բաքուն ամբողջությամբ փակեց Բերձորի միջանցքը, իսկ 10 ամիս անց հաջողությամբ իրականացրեց ցեղասպանություն և արցախցի բնիկ բնակչության տեղահանում։ Արցախի նորանշանակ նախագահ Սամվել Շահրամանյանը, բնակչության ջարդի սպառնալիքի տակ, հարկադրված էր ստորագրել «ԼՂՀ լուծարման մասին» հրամանագիրը։

2023 թվականի սեպտեմբերի 28-ին ՌԴ նախագահի մամուլի քարտուղար Դմիտրի Պեսկովը հայտարարել է, որ Կրեմլը «հաշվի է առնում» ԼՂՀ հիմնարկների լուծարումը և «ուշադիր հետևում է հումանիտար իրավիճակին» տարածաշրջանում։ Նա նշել է, որ ԼՂՀ նախագահի հրամանագրում կետ կա տեղի հայ բնակչության «նոր կոորդինատային համակարգով» Ադրբեջանին ինտեգրվելու մասին։ Պեսկովը հորդորել է չփնտրել Ղարաբաղից հայերի արտագաղթի մեղավորներին։

Կարծես թե իրականություն է դարձել այն ամենը, ինչին ձգտում էին Պուտինը, Ալիևը և Փաշինյանը տասնամյակներ շարունակ՝ Արցախում հայեր չկան, միայն թափառող շներ, քոչվոր դրոշներ և Բաքվից եկած վախեցած զբոսաշրջիկներ։ Բայց հակամարտությունը միեւնույն է, լուծված չէ, քանի որ իրավական հիմքեր չկան այն հայտարարության համար, թե «Ղարաբաղն Ադրբեջան է»։ Եվրոպան, որը Ռուսաստանի հետ կոնսենսուսի շրջանակներում պնդում է խաղաղության պայմանագիրը, կտրականապես հրաժարվում է երաշխավորել «Ղարաբաղը Ադրբեջանի կազմում»․ Ցանկացած երաշխիք կդիտարկվի որպես միջազգային հանցագործության մեղսակցություն՝ ի վերջո, հակամարտության ուժային լուծումը հանցագործություն է, և ԵՄ-ն լավ գիտի դա։

Եվ դարձյալ Ռուսաստանի կեղտոտ աշխատանքի հերթն է. Մոսկվան ինքը «ստիպված կլինի» երաշխավորել Պեսկովի հնչեցրած ծրագիրը՝ «տեղի հայ բնակչության ինտեգրումն Ադրբեջանին նոր կոորդինատային համակարգում»։ Դերերը կբաշխվեն նախկինի պես. Փաշինյանը կմեղադրի ղարաբաղցիներին Հայաստանի բոլոր անախորժությունների համար, անվերջ կձգձգի նրանց սոցիալական վճարները, գործը հասցնում «կամավոր վերադարձի», իսկ ռուս զինվորականները «կապահովեն խաղաղ վերադարձը և ինտեգրումը»։ Իսկ ով չի ուզում, թող գնա Ռուսաստան՝ Դոնբասում կռվելու։

Նաիրա Հայրումյան