ՌԴ ԱԳ նախարար Սերգեյ Լարովի այսօրվա ասուլիսի հարցերի զգալի մասը վերաբերում էր Հայաստանին։ Հայաստանի իշխանությունը «խաչմերուկում» է՝ ներկայիս համաձայնությունը Ադրբեջանի հետ կնշանակի ընդունել կարգավորման «ռուսական» տարբերակը, և սա կլինի Փաշինյանի իշխանության արևմտամետ դեմոկրատական ​​խաղի ավարտը։ «Հանդիսատեսի օգնությունը» չի ուշացել. Լավրովը վստահեցնում է, որ Հայաստանը հրաժարվում է ռուսական օգնությունից։

Ադրբեջանը պատրաստ է Հայաստանի հետ խաղաղության պայմանագիր կնքել Ռուսաստանի Դաշնության տարածքում, սակայն Երևանի դիրքորոշումը մնում է անհասկանալի։ Այս մասին հայտարարել է ՌԴ ԱԳ նախարար Սերգեյ Լավրովը 2023 թվականին ռուսական դիվանագիտության արդյունքներին նվիրված մամուլի ասուլիսում։

Ռուսաստանի, Հայաստանի և Ադրբեջանի ղեկավարների եռակողմ պայմանավորվածությունների շրջանակում երբեք խոսք չի եղել «Զանգեզուրի միջանցքի» մասին, ասել է Լավրովը։

Նրա խոսքով, 2020 թվականի նոյեմբերի 9-ին ստորագրված հայտարարության մեջ, որով դադարեցվել է պատերազմը, ասվում էր, որ բոլոր տնտեսական և տրանսպորտային կապերն ապաշրջափակվելու են։ Միաժամանակ, Հայաստանը երաշխավորում է երկու ուղղություններով տրանսպորտային հաղորդակցության անվտանգությունը Ադրբեջանի արևմտյան շրջանների և Նախիջևանի միջև, և այդ տրանսպորտային հաղորդակցության հսկողությունն իրականացնում է ՌԴ ԱԴԾ սահմանային ծառայությունը։

Հայաստանը չի ցանկանում ռուս սահմանապահների տեղակայում Ադրբեջանից դեպի Նախիջևան Սյունիքի ճանապարհին, ասել է Սերգեյ Լավրովը։

«Մենք տեսանք, որ հենց որ Եվրամիությունը, Ֆրանսիան, Գերմանիան և ԱՄՆ-ը հասկացան, որ ռուս-հայ-ադրբեջանական գործընթացն արդյունք է տալիս ուղիների ապաշրջափակման, սահմանների սահմանազատման և խաղաղության պայմանագրի պատրաստման հարցում, անմիջապես սկսեցին ներթափանցել այս գործընթացներին առանց հրավերի և փչացնել խաղը»,- ասել է Լավրովը։

«Հայաստանում չեն ցանկանում, որ այնտեղ ռուս սահմանապահներ տեղակայվեն։ Չնայած սա արձանագրվել ու ստորագրել է վարչապետ Փաշինյանը։ Նա չի ցանկանում, որ չեզոք մաքսային և սահմանային հսկողություն լինի։ Միայն իրենք, և դա հակասում է նրան, ինչի շուրջ մենք պայմանավորվել ենք»,- ասել է Լավրովը։

«Համոզված եմ, որ երթուղին կանցնի է Հայաստանի ինքնիշխան տարածքով՝ ՌԴ ԱԴԾ սահմանապահ ծառայության հսկողության ներքո»,- ասել է Լավրովը։ Նա չբացատրեց, թե ինչ առնչություն ունի ՌԴ ԱԴԾ-ն Հայաստանի ինքնիշխանության հետ։

Մոսկվան հրավիրված չէ հայ-ադրբեջանական սահմանի սահմանազատման հանձնաժողովների աշխատանքներին, չնայած պայմանավորվածությանը, ասել է Լավրովը։

«Մենք առաջարկել ենք մեր ծառայությունները, ավելին, կողմերը պայմանագիր են կնքել, որ ստեղծելու են սահմանազատման հանձնաժողով, որին ռուսական կողմը կմասնակցի որպես խորհրդատու։ Մեզ այնտեղ չեն հրավիրում»,- ասել է Լավրովը։

«ԵՄ-ի մոտ ինչ-որ կերպ հայտնվեց ԽՍՀՄ Գլխավոր շտաբի քարտեզները։ Եվ դրա համար էլ ասում են՝ «ձեզ ռուսներ պետք չեն, մենք ունենք քարտեզները»»,- ասել է ՌԴ ԱԳՆ ղեկավարը։

Step1.am-ի զրուցակիցն է «Զանգ» քաղաքացիական նախաձեռնության անդամ Սուրեն Սահակյանը։

-Պարոն Սահակյան, դուք բազմիցս ասել եք, որ 2018 թվականի հեղափոխության հիմքում եք կանգնած եղել, հեղափոխական տեխնոլոգիաների հեղինակներից էիք։ «Զանգ» նախաձեռնությունն այսօր թերեւս միակ քաղաքացիական նախաձեռնությունն է, որը իշխանափոխության հարց է դնում, ի՞նչն է ստիպում հրամայական դարձնել իշխանափոխության հարցը, հեղափոխական կոնցեպտից ի՞նչ շեղում է տեղի ունեցել։

-Ես ոչ մի յուրահատուկ հեղափոխական տեխնոլոգիա չեմ հեղինակել։ Մշտապես փողոցային պայքարի մեջ լինելով՝ հնարավորություն եմ ունեցել արդեն գոյություն ունեցողներն ուսումնասիրել եւ երբեմն էլ դրանցից որոշները կիրառել Հայաստանում։ Այդ պատճառով էլ 2018 թվականի գործընթացներում պատկերացում կար, թե նման իրավիճակներում ինչն է աշխատում, գործիքներից որոնք են բացարձակ անիմաստ եւ կիրառել պետք չէ։

Հայաստանի ներկայիս քաղաքական իրավիճակը իր բնույթով եզակի երեւույթ է, գործնականում չուսումնասիրված։ Բռնատիրության դեմ պայքարն իր օրենքներն ունի, ժողովրդավար կարգերում էլ ամեն ինչ պարզ է, ավտորիտարիզմի դեմ պայքարի գործիքներն էլ հայտնի են։ Այն, ինչ կա Հայաստանում, անհասկանալի երեւույթ է, եւ մենք ստիպված ենք սեփական փորձի ու սխալների մեթոդով առաջ շարժվել։ Փոփոխությունները, որ պետք է տեղի ունենան Հայաստանում, առաջին հերթին մտքի աշխատանքի հետեւանք պետք է լինեն։ Այդ միտքը ձեւավորելու համար համապատասխան ավանդույթներ ու արժեքային հենքը բացակայում է։ Այդ պատճառով է, որ գործընթացները դանդաղում են։

Ա՛յ, դուք նշում եք, որ «Զանգը» միակ նախաձեռնությունն է, որ իշխանափոխության հարց է դնում։ Իհարկե, այդպես չէ, «Զանգը» միակը չէ, որ որպես առաջին քայլ դա է դիտում։ Սակայն իմ դիտարկումները ցույց են տալիս, որ ոչ միայն նախաձեռնությունները, այլ ոչ ոք չի պատկերացնում, թե «առանց նիկոլի Հայաստանն» ինչպիսին է լինելու։ Հարցը միայն Նիկոլ Փաշինյանի անձը չէ։ Մարդիկ հասկանում են, որ դրանք այնպիսի փոփոխություններ են ենթադրում, որ իրենց աշխարհայացքի, մտահորիզոնի բանը չեն։ Պատահական չէ, որ բոլորը իրենցից հեռացնում են այդպիսի Հայաստանի համար իրենց պատասխանատվության հարցը։ «Զանգը» ոչ միայն այդ պատկերացման մասին խոսում է, այլ նաեւ պատրաստ է դրանից բխող պատասխանատվությանը։ Օրերս նաեւ հանդես կգամ դրա վերաբերյալ ծրագրային հոդվածով։ Հենց սա է ստեղծված տպավորության պատճառը, թե «Զանգն» այդ առումով եզակի է։

-Մաշտոցի պուրակում հավաքներ եք անում, ի՞նչ եք նկատում, հասարակությունը պատրա՞ստ է իշխանափոխության, ի՞նչ արձագանք կա, ինչպե՞ս արթնացնել մարդկանց։

-Իշխանափոխության պատրաստ է հանրությունը, բայց, ինչպես արդեն ասեցի, պատրաստ չէ ապագայի Հայաստանի ինչպիսին լինելը օբյեկտիվորեն գնահատելու։ Մենք ժամանակակից պետության մեջ տեղի ունեցող գործընթացների մասին գիտելիքների աղետալի պակասի խնդիր ունենք։ Շատ են ասում, թե հանրությունն անտարբեր է, ապատիկ վիճակում է, եւ այլն։ Ես չեմ կարծում, թե այդպես է։ Մեր բոլորի շրջապատներում բոլոր խոսակցությունների մեջ կարմիր թելով անցնում է թե՛ իշխանափոխության հարցը, թե՛ մնացած փոփոխությունների հարցը, ներկայիս իրավիճակի քննադատությունը։ Խնդիրն այն է, որ մեզնից յուրաքանչյուրը չգիտի՝ ի՞նչ անել դրա համար, եւ այս փոխադարձ մեղադրանքների ու հայհոյանքների տարափի պայմաններում իր հետ քանի՞սը կհամաձայնեն։

Ներկայումս պուրակում իրար նման հավաքներ իրականացնելու փոխարեն, մենք տարբեր հավաքներ ու քննարկումներ ենք նախաձեռնում, որպեսզի մարդիկ տեսնեն՝ իրենց ցանկությունների ու երազանքների մեջ իրենք միայնակ չեն։

–Թշնամի երկրից հնչող հայտարարությունները փաստում են, որ խաղաղություն չի լինի այս պայմաններում։ Ի՞նչ պետք է անել այս իրավիճակում, ո՞ր դեպքում է հնարավոր արժանապատիվ խաղաղություն ունենալ։

-Գիտե՞ք՝ դրա մասին մենք եւ այլ մարդիկ եւս տարիներով խոսում ենք։ Դուք էլ եք ասում, որ Ադրբեջանի նման գործունեությունը խաղաղության մասին չէ։ Իսկ պետական քարոզչությունը 2022 թվականի սկզբից հայտարարվում է, թե մինչեւ տարվա վերջ պայմանագիր կկնքվի։ Երկու տարի է, ինչ պետական քարոզչամեքենան այդ թմրանյութով բթացնում է հանրության զգոնությունը։ Այնինչ, կառավարությունն իր վարած քաղաքականությամբ Ալիեւին էլ ավելի է համոզում, որ պատերազմով հնարավոր է ավելին ստանալ, որ Հայաստանի հանրությունը հիմա ամենապառակտվածն է, ամենաանպատրաստն է։ Այսինքն՝ կառավարությունը, իրականությունը մեղմ երանգներով ներկայացնելով, չնայած հայտարարված «խաղաղասիրական» քաղաքականությանը, ահռելի արագությամբ մոտեցնում է աղետալի պատերազմը։ Մինչդեռ, խաղաղություն հնարավոր է։ Դրան հնարավոր է հասնել, եթե Հայաստանն իր նպատակներն ու դրանից բխող պետական շահերը ձեւակերպի եւ կարողանա դրանց շուրջ կոալիցիաներ ձեւավորի։ Ոչ թե տերեր փնտրի, որոնք անհայտ է, թե ինչի համար պետք է այդ քաղաքական որբին տիրություն անեն, այլ արժանապատիվ գործընկերներ։ Հայաստանում դրա փոխարեն քաղաքական շերտն անընդհատ ասել է, թե դա ցնորք է․ Հայաստանը բարեկամներ չունի եւ չի էլ ունենալու։ Այնինչ սկսած ահաբեկչական «ՀԱՄԱՍ»-ից ու «Թալիբանից», մինչեւ ՄԱԿ-ի անդամ Ջիբութին բարեկամներ ունեն, որովհետեւ շահեր են ձեւակերպել, որոնց հետ համադրվում են այլ պետությունների շահեր։

Հիմա Արցախի վիճակն ավելի վատ է, քան 1991-ին, քանի որ մենք տանը չենք, այլ բռնի տեղահանված ենք մեր տներից։ Այսպես է կարծում Արցախի նախկին պետնախարար եւ օմբուդսմեն Արտակ Բեգլարյանը։

Պատասխանելով Արցախի Հանրապետության գործունեությունը խորհրդարանի կամ երկրորդ պալատի մակարդակով շարունակելու մասին հարցին, որտեղ աշխատելու են համաժողովրդական ընտրություններում մանդատ ստացած պատգամավորները, Բեգլարյանը նշել է, որ դա խնդրահարույց է, առաջին հերթին այն պատճառով, որ արցախցիները կոմպակտ չեն ապրում Հայաստանում։

Հայաստանի Հանրապետությունը պետք է միջոցներ ձեռնարկեր արցախցիներին կոմպակտ բնակեցնելու համար, որպեսզի մարդիկ ընտրեին իրենց ներկայացուցիչներին, տվյալ դեպքում՝ համայնքի ղեկավարներին։ Բայց ընտրվեց մեկ այլ տարբերակ, որն անխուսափելիորեն հանգեցնում է կարգավիճակի, ինքնության կորստի և Արցախի էջի փակմանը, նշել է Բեգլարյանը։ «Այս տեսակետից պետք է նշեմ, որ ՀՀ կառավարությունը, ընդհակառակը, ցանկանում է, որ մենք բոլորս դառնանք ՀՀ քաղաքացիներ և այն համայնքների շարքային անդամներ, որտեղ ապրում ենք»,- նշեց նա։

Արցախյան համայնքների պահպանումը հնարավոր է, եթե համայնքի ղեկավարն ունենա անձնական ցանկություն և պատասխանատվություն։ Բայց դրա հավանականությունը բավականին ցածր է, նշել է նա։

Հիշեցնենք, որ հանրային տիրույթում քննարկվում են Արցախի վտարանդի կառավարություն ձևավորելու տարբերակներ, և դրանցից մեկը ժողովրդական հավաքն է կամ համայնքների ղեկավարների համագումարը, որը կարող է երկրորդ պալատի դեր ունենալ դեռևս չաշխատող Արցախի խորհրդարանի համար։