ՆԳՆ Միգրացիայի եւ քաղաքացիության ծառայությունը հայտնել էր, որ հունվարի 28-ից ժամանակավոր պաշտպանության կարգավիճակ ստացած արցախցիները ճամփորդելիս անձնագրի հետ պետք է ունենան նաեւ ժամանակավոր պաշտպանության վկայական։ Այսինքն՝ այսուհետ «070» կոդով անձնագիր ունեցող արցախցիները կարող են ճամփորդել միայն փախստականի վկայականի առկայության դեպքում։

 Միգրացիայի եւ քաղաքացիության ծառայության ղեկավար Արմեն Ղազարյանը այս պահանջը հիմնավորել է հետեւյալ կերպ․ «Ժամանակավոր պաշտպանության վկայականն այն մասին է, որ տվյալ անձն օգտվում է միջազգային պաշտպանությունից. այն է՝ որևէ պարագայում չի կարող հանձնվել, արտահանձնվել կամ որևէ կերպ հարկադրաբար տեղափոխվել կոնկրետ երկրի տարածք, տվյալ պարագայում՝ Ադրբեջան: Սա նպատակ է հետապնդում ճամփորդությունների ժամանակ հավելյալ պաշտպանության միջոց կիրառել Լեռնային Ղարաբաղից բռնի տեղահանված մեր հայրենակիցների նկատմամբ»։

Ժամանակավոր պաշտպանության վկայականը տրամադրվում է անձնագրային ծառայությունների կողմից տվյալ անձին հաշվառելիս դրան զուգահեռ։ Արցախցի պահեստազորի մայոր Արմեն Պետրոսյանը step1.am-ի հետ զրույցում ասաց, որ վերջնաժամկետը սահմանված է մինչեւ հունվարի 28-ը, բայց պետք է երկարաձգվի այդ ժամկետը, քանի որ անձնագրային ծառայությունները չեն հասցնում սպասարկել արցախցիներին, հաշվառման համար մեծ հերթերը շարունակվում են։

«Ոչ մի կարիք չկար այս որոշումն ընդունելու, արցախցիները նույն Հայաստանի քաղաքացիությունն ունեն, ի՞նչ կարիք կար ավելորդ որոշումներ ընդունելու։ Ընդհանրապես արցախցիների հաշվառումն էլ է ավելորդ, պետք էր սոցիալական ծառայությունների հաշվառման կետերում հաշվառեին այս մարդկանց, եւ վերջ, ոչ թե կոնկրետ հասցե պահանջեին։ Եթե հիմա ինչ-որ մեկը հաշվառվի մի հասցեի վրա, մեկ շաբաթ հետո ապրելու տեղը փոխի, ստացվում է, որ հաշվառվել է մի տեղ, բնակվում է մեկ այլ հասցեում»,- ասաց նա։

Ինչ վերաբերում է Ադրբեջան չարտահանձնելու մասին կառավարության հիմնավորումներին, Արմեն Պետրոսյանն ասաց․ «Սա հիմար հիմնավորում է։ Իրենք ուղղակի պետք է ընդունեն որոշում, որ Արցախից տեղահանված քաղաքացիները հանդիսանում են ՀՀ քաղաքացիներ, ի՞նչ է նշանակում արտահանձնել, դա ապազգային որոշում է։ Ընդհանրապես ինչ անում է այս իշխանությունը, ապազգային է, որովհետեւ իրենց վերնագիրն է հենց այդպիսին՝ «Քաղաքացիական պայմանագիր», այսինքն՝ իրենց մոտ ազգային ամեն ինչը երկրորդական է։ Նույն հայոց պատմությունը վերածելով Հայաստանի պատմության՝ հետագայում օգտագործելու են միայն «հայաստանցի» տերմինը, իսկ հայաստանցի կարող է լինել ցանկացած ազգի մարդ։ Այսինքն՝ ազգին վերացնելու քաղաքականություն է իրականացնում այս իշխանությունը»։

Պետրոսյանի խոսքով՝ թոշակ եւ նպաստ ստանալու համար արցախցիների հաշվառման գործընթացը դեռ շարունակվում է, անձնագրային ծառայություններում հերթերը չեն նվազում։ «Մարդիկ գնում ու գիշեր-ցերեկ հերթեր են կանգնում, որպեսզի հաշվառվեն։ Իսկ հաշվառման համար խնդիրներ են առաջանում կոնկրետ հասցեներում գրանցվելու հետ կապված։ Շատ տան տերեր չեն թույլատրում, որ մարդիկ հաշվառվեն իրենց հասցեներում, իրենք էլ թաքուն չեն կարող հաշվառվել։ Բացի դրանից, անձնագրային կետերում ընդամենը մեկ կամ երկու պատուհան է աշխատում, եւ տեխնիկապես հնարավոր չէ շատ մարդ սպասարկել։ Այսինքն՝ խնդիրները շարունակվում են, մարդիկ կան, որ գիշերվա ժամը 4-ին կամ 5-ին են գնում հերթ կանգնում, որպեսզի հաշվառվեն։ Պետությունը պետք է փոխի իր անիմաստ որոշումները, մարդկանց նպաստներն ու թոշակները պետք է տան՝ առանց հաշվառելու»,- ասաց նա։

Հիշեցնենք, որ ՀՀ տարածքում փաստացի բնակության վայրում հաշվառվելու նպատակով ՀՀ ՆԳՆ անձնագրային բաժանմունքներ դիմող արցախցիները դուրս են գրվում իրենց նախկին բնակության վայրից, եւ միայն դրանից հետո են նրանց հաշվառում բնակության նոր վայրում։ Անդրադառնալով այս հարցին՝ Արմեն Պետրոսյանն ասաց․ «Սա լուրջ խնդիր է, հետագայում արցախցիների սեփականության իրավունքն է ոտնահարվում»։

Հայկական կենսատարածքի կրճատումը բերեց փախստականների նոր ալիքի. շուրջ 150 հազար արցախցի այսօր անտուն է, քշված իր հողերից ու երկրից:

Փախստականների նախորդ ալիքը չկանխեց նոր ալիքի առաջ գալը:

Փախստականների նախորդ ալիքը «գլխացավ էր» հայկական իշխանությունների ու դրանց շուրջը ծլած-ծաղկած գրանտային հանրության համար, փախստականության պրոբլեմները պարարտ հող էին փարթամացող կոռուպցիայի համար թե Երևանում, թե Ստեփանակերտում: Հիմա նոր ալիք է, և պատկերը կրկնվում է` առնվազն 2020-ից:

Փախստականության ինքնակազմակերպման ամեն քայլ անպաշտպան էր, ինքնաբուխ ու աջակցությունից դուրս: 2012-ի սեպտեմբերին անհանգստացել ու Բաքվից զանգել էին Բաղրամյան 26, հասկանալու թե փախստականները ի՞նչ քաղաք են կառուցում Հակարի գետի ափերին: Բաղրամյան 26-ից հանգստացրել էին կոլեգաներին, թե կխոսեն-կխոսեն, կհանգստանան: Խոսեցինք-խոսեցինք, չհանգստացանք ու շարունակեցինք խոսել, բայց քաղաքը չկառուցվեց: Չկառուցվեց, քանի որ չկար այդ գաղափարի ռազմավարական նշանակության պետական քաղաքական ընկալումը, քաղաքը չկառուցվեց, քանի որ չկար Միացումի` հայ պոպուլյացիայի համար էկզիստենցիալ – գոյութենական նշանակության արժեվորումը, չկար սեփական արեալի` կենսատարածքի  Աստվածատուր գնահատականը:

Չկառուցվեց, քանի որ Երկրի գոյութենական ղեկը արդեն 1991-ից արտաքին ուժերի ծրագրերը իրողություն դարձնող հայրենադավ, շահամոլ սատելիտների ձեռքում էր, որ տարան Երկիրը դեպի հիմնահատակ կողոպուտ և ավերում: Քարոզվում ու ներարկվում էր սեփական կենսատարածքը թիզ առ թիզ թուրքին տալու մոլուցքը, թուրքի առաջ թույլ ու անճար երևալու հարճային հոգեբանությունը, փորձում էին ներշնչել, որ Արցախը ապենդիքս է, հող պաշտպանողը` հողակեր ու ոչմիթիզական:

Որքան հոգեբանական ընդվզումը ամրանում էր, նույնքան բազմազան ու բազմաթիվ էին դառնում ավերիչ ծրագրի ենթամասերը, ու «փողը ամեն տեղ լույս է տալիս» կամ «հայրենիքը ընդամենը զգայական ընկալում է» թեզերը դարձան երեսունամյա իշխանական սատելիտների հիմնական ուղենիշ ու պարտադրվող արժեհամակարգ, երբ Երկրի վիճակը որքան վատանում էր, այնքան իրավիճակը փողաբեր էր դրանց համար:

Փախստականների ինքնակազմակերպման ամեն քայլ կասկածի տակ է դրվել, հետ մղվել, փորձել են խեղել որևէ առաջընթաց, կասեցնել ու մարել:

Այսօր արդեն պետական քաղաքականության բացակայության անկեղծ բարձրաձայնումը գալիս է ամրագրելու ցեղասպան թուրքի առաջխաղացումն ու հայության կենսատարածքի  կրճատումը, այնպես, ինչպես դա արվել էր հերթական անգամ դեռևս 2012-ի սեպտեմբերին:

Ցեղասպանությունից մազապուրծ փրկվածների ճակատագիրը, նրանց կյանքը, հոգսերն ու ապագա պաշտպանվածությունը շրջանցվել է այնպես, որ չարծարծվի ցեղասպանության շարունակական ընթացքը: Լռության մատնվեց Սումգայիթը, Բաքուն ու Մարաղան, ապա և սաֆարովը, Նախիջևանի խաչքարերի սպանդը, Ավետիսյանների ընտանիքի ոչնչացումը` Հայոց ցեղասպանության հարյուրամյակի նախօրեին ու Բաքվի հայերի ցեղասպանության 25 ամյա տարելիցի օրերին:

Լուռ էր ցեղասպանվող հայությունը, այն ժողովուրդը, ով 1991 թվականից կասեցրել էր ԼՂԻՄ-ի հայության դեմ 88-ի Սումգայիթից սրընթաց շարժվող ցեղասպանությունը:

Լուռ էր հայությունը, քանի որ հայրենադավ, շահամոլ սատելիտները իրենց թրքահաճ աղաղակով հասցնում էին խեղդել հայության ընդվզումը:

Արցախի շրջափակումը Հակարի կամրջով, ապա և ամբողջական մեկուսացումը այդ լռության արգասիք էր: Արցախցիներին սովի մատնելու և հյուծման տարած տաս ամիսները այդ լռության արձագանքն էր:

Այսօր էլ լռություն է, չկան հարցադրումներ, բայց հարցերը բազում են. ո՞վ  կամ ովքե՞ր էին պարտավոր հետպատերազմյան սպառնալից շրջանում ապահովել Արցախի Հանրապետության անվտանգությունը` տրանսպորտային, սննդային, կապը Հակարի կամրջի միջով: Ովքե՞ր էին ապահովում հայության անվտանգությունը “խաղաղապահի” խարդավանքներից, չէ՞ որ “խաղաղապահի” հակահայ դերակատարմանը գնահատական տրվել է արդեն 2020-ի դեկտեմբերին: Ինչպե՞ս և ինչո՞ւ եղավ “բենզինի պայթյուն”, ու անասելի զոհեր, ո՞վ կամ ովքե՞ր էին պարտավոր անվտանգային հարցերը ապահովել: Չկան քննարկումներ, չկա հետաքննություն, չկան պատճառներ:

Եվ մի վերջին հարց, թե ինչպես է, որ տարածքային ամբողջականության սկզբունքների ջատագով կրեմլի իմպերիան համառորեն իր զորքերը պահում է ցեղասպանի կողմից ռազմակալված Արցախի Հանրապետության տարածքներում: Մի՞թե ակնհայտ չէ, որ սա Արցախ հայերի վերադարձը արգելափակող իրավիճակ է, ու արցախահայի վերադարձը հնարավոր է միայն, երբ Արցախից հեռանան օկուպացիոն ուժերը` ռուսական թե ադրբեջանական, փոխարենը այստեղ լինեն միջազգային, խաղաղապահի մանդատը կրող ուժերը: Ովքե՞ր են այս հարցերը բարձրացնելու, արդյո՞ք, Արցախի Հանրապետության գործող նախագահը, ԱԺ-ն ու կառավարությունը, թե՞ Արցախի Հանրապետության լուծարումը իրողություն է:

Մարիամ Ավագյան

Ադրբեջանական ԽՍՀ-ից փախստականների համագումարի համակարգող

Հատուկ Step1.am-ի համար