Արցախյան շարժման անդամ Գագիկ Ավանեսյանը step1.am-ի հետ զրույցում անդրադարձել է հարցերին, որ Արցախի պետական կառույցներն արդյունավետ չեն գործում, համաարցախյան համագումար ձեւավորելու պահանջ կա՞, ինչպե՞ս պետք է բարձրաձայնվեն արցախցիների իրավունքներն ու Արցախի վերաբերյալ քաղաքական հարցերը։

«Լավ կլիներ, որ գործող կառույցները աշխատեին, որոնք Արցախում բնակվելու ժամանակ ընտրվել են Արցախի ժողովրդի կողմից։ Բայց փաստն այն է, որ այսօր նրանք անգործության են մատնված։ Կոնկրետ կարճ հարց ներկայացնելու համար հնարավոր է ինչ-որ կառույց ստեղծել, բայց հարց է՝ դա արդյունավետ է լինելու, թե՞ ոչ։ Ավելի շուտ պետք է մտածել նոր ընտրությունների մասին, հատկապես, որ արդեն հաջորդ տարի Արցախի թե խորհրդարանի, թե նախագահի լիազորությունների ժամկետներն ավարտվում են։ Միգուցե արտահերթ կամ հերթական նոր ընտրությունների ձեւաչափ մտածենք, թե ոնց կարելի է դա անել՝ նաեւ հաշվի առնելով այն, որ արցախցահայությունը հիմա Հայաստանի ամբողջ տարածքում է տեղակայված։ Այս վիճակից դուրս գալու համար մենք այդպիսի մի նախաձեռնությամբ պետք է հանդես գանք»,- ասաց նա։

Գագիկ Ավանեսյանի խոսքով՝ Արցախի իշխանությունների պատճառաբանություններից մեկն այն է, որ Հայաստանի իշխանություններն են դեմ, որ Հայաստանում Արցախի իշխանությունները գործեն։ Ըստ նրա՝ դա փաստ է, իրոք, Արցախի իշխանությունները ճնշման տակ են նաեւ Հայաստանի իշխանությունների կողմից։ «Արցախի իշխանությունները ՀՀ իշխանությունների կողմից մեղադրվում են Հայաստանին ծանր վիճակի մեջ դնելու համար։ Խնդիրներ կան, պետք է նստել ու մտածել հետագա քայլերը»,- հավելեց նա։

Հարցին, որ եթե ՀՀ իշխանությունների կողմից ճնշում կա, հետեւաբար թույլ չեն տա նաեւ, որ արցախցիները նոր ընտրություններ անցկացնեն, ի՞նչ պետք է անել, Գագիկ Ավանեսյանը պատասխանեց․ «Մեկ տարի անց ժամկետը լրանում է, միեւնույն է, Արցախի նոր իշխանությունները պետք է ընտրվեն։ Երկու տարբերակ կա՝ շրջկենտրոններում ու Երեւանում կազմակերպել ընտրություններ, մարդիկ ներկայանան ու մասնակցեն քվեարկությանը։ Այստեղ շատ պետք է լինելու Հայաստանի իշխանությունների աջակցությունը՝ տարածք հատկացնելու ու այլ առումով։ Երկրորդ տարբերակը՝ օնլայն քվեարկություն՝ Արցախի նոր իշխանություններ ձեւավորելու համար։ Ես ավելի շատ հակված եմ երկրորդ տարբերակին, միգուցե մտածենք դրա մասին։ Որպեսզի չսպասենք 5 տարին լրանա, կարելի է վաղաժամկետ հիմա այս գործընթացն սկսել»։

Մեր զրուցակցի խոսքով՝ հատկապես Արցախի խորհրդարանի ընտրությունների վերաբերյալ ոչ ոք ոչինչ չի կարող ասել, ամբողջ աշխարհում խորհրդարանները ներկայացուցչական մարմիններ են։

Հարցին, թե ի՞նչ հնարավորություններ կան, որ Արցախի ներկայացուցիչները ներգրավված լինեն նաեւ Հայաստանի խորհրդարանում, ինչի նախադեպը եղել է 1990-ական թվականներին, Ավանեսյանը պատասխանեց․ «Այդ նախադեպը եղել է, բայց դրա համար էլ պետք է Հայաստանի իշխանությունների համաձայնությունը լինի։ Առանց համաձայնության ու պրակտիկ քայլերի դա անհնար է։ Իսկ մենք տեսնում ենք, որ այսօր դա փաստացի անհնարին է՝ ելնելով նաեւ Հայաստանի այսօրվա խորհրդարանի տեսակից ու որակից»։

Գագիկ Ավանեսյանի խոսքով՝ կարեւոր է, որպեսզի Արցախի պետական մարմինների գործունեությունը շարունակվի, որպեսզի նախ եւ առաջ բարձրացվեն Արցախի վերաբերյալ քաղաքական հարցերը, պետք է արցխացիների վերադարձի իրավունքը պահպանել։ «Այն, ինչ կատարվել է 2016 թվականին, 2020 եւ 2023 թվականներին, եղել է Ռուսաստանի կողմից կազմակերպված։ Եվ 44-օրյա պատերազմն է ռուսների կողմից սանձազերծված ու կառավարված պատերազմ, եւ մեր բնակչության արտաքսման, սեպտեմբերյան դեպքերի հեղինակն են նրանք։ Հիմա մենք պետք է մեր՝ վերադառնալու եւ Արցախը վերադարձնելու իրավունքները պաշտպանենք։ Արցախը կվերադարձնենք, եթե մեր քաղաքական իրավունքները նորից հաստատենք միջազգային կառույցներում։ Ֆրանսիայի Սենատն արդեն երրորդ անգամ է Արցախի վերաբերյալ իր տեսակետը հաստատում, որ մենք ունենք մեր հայրենիքում անվտանգ ապրելու իրավունքը։ Եվ մենք պետք է այդ ճանապարհով գնանք»,- ընդգծեց նա։

Արցախի ներկայացուցչությունը այլևս չի աշխատում։ Տեղեկությունը հաստատեցին նաև Ներկայացուցչության նախկին աշխատակիցները։ Փակվելու պատճառը ամենայն հավանականությամբ նույնն է, ինչ Արցախի մնացած պետական ինստիտուտների փակումը։

Դեռևս դեկտեմբերին Բաքվի լրատվամիջոցները խոսում էին «Երևանում Ղարաբաղի ներկայացուցչության գործունեության անթույլատրելիության մասին»։ «Որովհետև «ներկայացուցչությունը» սադրիչ հայտարարություններ է անում, այնտեղ հանդիպումներ են անցկացվում։ «Ներկայացուցչությունում» հավաքվածները երկու թիրախ ունեն՝ Հայաստանի և Ադրբեջանի իշխանությունը։ Հայաստանի կառավարությունը նախատեսում է փակել այս «ներկայացուցչությունը» հունվարի սկզբին։ Արմատական ​​ընդդիմությունն ու ղարաբաղյան կլանը փորձելու են կանխել դա։ Հաջորդ ամիս Երեւանում լուրջ դիմակայություն է սպասվում. Նիկոլ Փաշինյանը հասկանում է, որ եթե չարգելի անջատողականների «ներկայացուցչության» գործունեությունը, դա բացասաբար կանդրադառնա Ադրբեջանի հետ բանակցությունների վրա և կդառնա խաղաղության համաձայնագրի ստորագրման հիմնական խոչընդոտներից մեկը»,- ​​գրում են Բաքվի լրատվամիջոցները։

Սա էլ արվեց։

Հայաստանի արտգործնախարար Արարատ Միրզոյանի մամուլի ասուլիսը հաստատեց մի քանի ի հայտ եկած միտումներ.

1. Անվտանգության ներկայիս մեխանիզմները չեն գործում 2020 թվականից, մեր երկիրը պետք է փորձի նոր դաշնակիցներ գտնել, բայց մենք չենք պատրաստվում համագործակցել անվտանգության այլ համակարգերի հետ։
2. Երեք կողմերից երկուսը մի շարք կետերով խախտել են Եռակողմ հայտարարությունը, սակայն Հայաստանի Հանրապետությունը հավատարիմ է իր պարտավորություններին և մտադիր չէ հետ կանչել փաստաթղթի ստորագրությունը։
3. Մենք Սահմանադրությունը փոխում ենք Ալիևի պահանջով, «համարժեք» պահանջներ ենք ներկայացրել նաև Բաքվին, բայց հայտնի չէ՝ ինչ։
4. 2022 թվականի օգոստոսին եղան Ռուսաստանի առաջարկները՝ հետաձգել Լեռնային Ղարաբաղի կարգավիճակի քննարկումը, որին հաջորդեց Հայաստանի համաձայնությունը և Ադրբեջանի անհամաձայնությունը, ապա հարձակում Հայաստանի ինքնիշխան տարածքի վրա, դրա ճշգրիտ ամրագրման բացակայությունը ռուսական կողմի հետ, սահմանային գիծը նշելու անհրաժեշտությունը և Պրահայում սահմանային գծի և դրա իրավական հիմքերի վերաբերյալ քառակողմ հայտարարությունը։ Այսինքն՝ Պրահայի հայտարարությունն ընդունվել է, որպեսզի Ռուսաստանն ու ՀԱՊԿ-ն կատարեն իրենց պարտավորությունները։
5. Չնայած համաձայնագրին, Թուրքիան չի բացում սահմանը նույնիսկ Հայաստանի համար նվաստացուցիչ պայմաններով՝ դիվանագիտական ​​անձնագրեր ունեցող անձանց և երրորդ երկրների քաղաքացիների համար։
6. Ո՛չ նոյեմբերի 9-ի հայտարարության 9-րդ կետով, ո՛չ հունվարի 11-ի հաջորդ հայտարարությամբ, որը շատ ավելի մանրամասն է բացահայտում 9-րդ կետը, և ո՛չ էլ հետագա որևէ հայտարարության համաձայն, Հայաստանը պարտավորություն չի ստանձնել բացել միջանցքը, բայց մենք պատրաստ ենք բացել ճանապարհները։
7. Մենք չունենք գործիքներ՝ հետևելու կամ արժանահավատորեն պարզելու, թե ինչ է կատարվում հայկական մշակութային ժառանգության հետ Ադրբեջանի վերահսկողության տակ գտնվող տարածքներում, սակայն Ալիևն ասում է, որ Արցախում գտնվող եկեղեցիները հայկական ժառանգություն չեն։
8. Հայկական կողմը տեսնում է Ադրբեջանի նահանջը բոլոր ոլորտներում պայմանավորվածություններից, սակայն հավատարիմ է մնում խաղաղ գործընթացին։
9. Իրավիճակի սրման հավանականությունն այս պահին կա, բայց մենք տեսել ենք, թե ինչպես են աղավաղված անվանում Հայաստանի այս կամ այն ​​քաղաքը կամ շրջանը, մեծ հաշվով ողջ Հայաստանի Հանրապետությունը կոչվում է Արևմտյան Ադրբեջան։
10. Հետընթաց է նկատվում մի քանի առանցքային ոլորտներում, օրինակ՝ սահմանների սահմանազատման հարցում, երբ Ադրբեջանի նախագահը պնդում է, որ պետք է նոր սահմաններ գծել, իսկ եթե ոչ, ապա պետք է հիմք ընդունել նախախորհրդային որոշ սահմաններ։ Ալիևն ասում է, որ ադրբեջանական ուժերը չեն լքի Հայաստանի օկուպացված տարածքները, նույնը՝ ճանապարհների ապաշրջափակման համատեքստում է։ Այնուամենայնիվ, Հայաստանի Հանրապետությունը հավատարիմ է մնում իր խաղաղության օրակարգին։
11. Սահմանին հանդիպելու և բանակցությունները շարունակելու գաղափար կա, բայց մենք նման առաջարկ չենք ստացել։ Այս պահին համաձայնություն չկա երկրների ղեկավարների կամ արտգործնախարարների հանդիպման վերաբերյալ։

Փաշինյանի կառավարությունը ոչ միայն չի ճանաչում «խաղաղության օրակարգի» խլացուցիչ տապալումը և «հանձնենք Արցախը, հետո մնացած Հայաստանը» իր ռազմավարության աղետալի հետեւանքները, ոչ միայն քայլեր չի ձեռնարկում անվտանգության համակարգը փոխելու ուղղությամբ, ոչ միայն հրաժարական չի տալիս՝ հայտարարելով իր ձախողման մասին, այլև Միրզոյանն անամոթաբար շարունակում է պնդել, որ Հայաստանը չի նահանջի իր ռազմավարությունից և պատրաստ է փոխել Հայաստանի Սահմանադրությունը՝ Ալիևին հաճոյանալու համար։

Բայց ամենակարևորն այն է, որ ասուլիսում չհնչեցին կարևոր հարցեր՝ ինչի՞ հիման վրա են հաստատվելու Հայաստանը սահմանները Թուրքիայի հետ, կերկարացվի՞ Կարսի պայմանագիրը Հայաստանի ստորագրությամբ, Փաշինյանի ո՞ր «քաղաքական որոշումներն» են լեգիտիմացվելու նոր Սահմանադրությամբ։ Եւ ի՞նչ է անելու Հայաստանը բանակցելուց Ալիևի իսպառ հրաժարվելու, էսկալացիայի, օկուպացիայի և պետականությանը սպառնացող վտանգի դեպքում։ Արդյո՞ք Հայաստանը կպայքարի։