Արցախցիներին առաջարկում են վերադառնալ ռուսական զորքերի ցեղասպան երաշխիքո՞վ

Սոցիալական ճգնաժամի հասցված Արցախի ժողովուրդը ենթարկվում է նորանոր քաղաքական և հոգեբանական խոշտանգումների։

Ինչ-որ մարդիկ պնդում են, որ Կարմիր Խաչը, ռուս էմիսարները, ռուսներին ծառայող արցախցի քաղաքական գործիչները ցուցակներ են կազմում Արցախ մեկնելու համար։ Արցախում մնացած կնոջը նույնիսկ թույլ են տվել Բաքվի Կարմիր մահիկի ներկայությամբ զրուցել Հայաստանում գտնվող հարազատների հետ և հայտնել, որ Արցախը «պատրաստվում է» նրանց վերադարձին։

30 տարի վառոդի տակառի վրա ապրած արցախցիներին վտանգը խորթ չէ, և շատերը կվերադառնային, բայց միայն անվտանգության որոշակի երաշխիքներով։ Իսկ ռուս «խաղաղապահները» ակնհայտորեն ներառված չեն այդ երաշխիքների մեջ։ 2020 թվականի նոյեմբերից արցախցիներն իրենց աչքով են տեսել նրանց «երաշխիքները»։ Իսկ արցախցիների ցեղասպանությունից եւ զանգվածային տեղահանությունից հետո ՌԴ ղեկավարության ցինիկ հայտարարություններն ինքնին խոսուն են։ Ինչպես նաև Արցախի ղեկավարության ներկայացուցիչների հանձնումը Բաքվին՝ ռուս «խաղաղապահների» բազայից։

Սակայն համառորեն լուրեր են տարածվում (հնարավոր է, արդարացված), թե իբր Կարմիր Խաչը գրանցում է մարդկանց, ովքեր ցանկանում են այցելել Արցախում հարազատների շիրիմներին։ Մյուսներն ասում են, որ «խաղաղապահներն» իրենց արցախցի սպասարկուների միջոցով, իբր, կազմում են այն ​​մարդկանց ցուցակները, ովքեր ցանկանում են վերադառնալ, իրենց տները գրանցել ադրբեջանական կադաստրով, վաճառել, վերցնել իրերը և վերադառնալ։ Մյուսներին ասում են, որ արցախցիները կարող են վերադառնալ և ապրել իրենց տներում՝ մանաթով թոշակ ստանլ եւ այլն:

Արցախի ժողովրդի համար ՀՀ կառավարության սոցիալական ծրագրերի կարճաժամկետ բնույթը և քաշքշուկը  վկայում են այն մասին, որ Հայաստանի իշխանությունը նույնպես հույսը դնում է Արցախի ժողովրդի արագ «վերադարձի» վրա։ Ըստ երևույթին, այն հաշվարկները, թե արցախցիները զանգվածաբար մեկնելու են Ռուսաստան, ամբողջությամբ չիրականացան։

Օրերս Արցախի քաղաքական ուժերի աջակցությամբ՝ Վարդան Օսկանյանի ղեկավարությամբ ստեղծվել է հանձնախումբ, որն նույնպես խոսում է արցախցիների վերադարձի իրավունքի մասին։ Հանձնախմբի հայտարարության մեջ վկայակոչվում է Արդարադատության միջազգային դատարանի 2023 թվականի նոյեմբերի 17-ի որոշումը, որ Ադրբեջանը պետք է ապահովի Ղարաբաղի քաղաքացիների անվտանգ վերադարձը։

Պարզ է, թե դա ինչ երաշխիքներ է ենթադրում. Բաքուն կտրականապես հրաժարվում է միջազգային խաղաղապահներից և ասում, որ միջնորդ և երաշխավոր կարող է լինել միայն Ռուսաստանը։ Բաքուն չի պահանջում ռուսական զորքերի դուրսբերում Արցախից. Ալիեւը դեռ չի խելագարվել։

Մինչդեռ 2023 թվականի դեկտեմբերի 10-ին արցախյան 120 քաղաքական և հասարակական կազմակերպություններ ստորագրել են միջազգային հանրությանը ուղղված կոչ, որում նշվում է, որ վերադարձի համար անհրաժեշտ են հետևյալ պայմանները.

«Առաջինը, մենք բացառում ենք Արցախի Հանրապետության քաղաքացիների վերադարձը Ադրբեջանի իրավասության տակ։ Ադրբեջանական զինված ուժերը, ոստիկանությունը և վարչակազմը պետք է ամբողջությամբ դուրս բերվեն Արցախի Հանրապետության տարածքից, այդ թվում՝ Շահումյանի շրջանից, որտեղ Ադրբեջանը կրում է 1992 թվականին էթնիկ զտումներ իրականացնելու ողջ պատասխանատվությունը։

Երկրորդ՝ Արցախի Հանրապետության ողջ սահմանի երկայնքով պետք է տեղակայվեն ՄԱԿ-ի միջազգային բազմազգ խաղաղապահ ուժեր և ստեղծվի ապառազմականացված գոտի։

Երրորդ՝ միջազգայնորեն ճանաչված Լաչինի միջանցքը պետք է ամբողջությամբ փոխանցվի ՄԱԿ-ի վերահսկողությանը և կառավարմանը։

Չորրորդ՝ Արցախի Հանրապետության տարածքը պետք է փոխանցվի ՄԱԿ-ի կառավարմանը՝ ապահովելով բոլոր փախստականների վերադարձի, ժողովրդավարական և իրավական ինստիտուտների ստեղծման և տնտեսության վերականգնման պայմանները։ Բոլոր փախստականները պետք է ունենան հավասար կարգավիճակ, հավասար իրավունքներ և ենթարկվեն անցումային շրջանի ընդհանուր կանոններին՝ մինչև հանրաքվեի անցկացում, որը կհաստատի Լեռնային Ղարաբաղի վերջնական քաղաքական կարգավիճակը, որի արդյունքը իրավաբանորեն կճանաչվի բոլոր պետությունների կողմից։

Հինգերորդ՝ պետք է լիովին բացառվի Ադրբեջանի կողմից Արցախի Հանրապետության քաղաքացիների ցանկացած մեղադրանքով քրեական հետապնդման հնարավորությունը»։

Այսպիսով, խոսքը բազմազգ խաղաղապահ ուժերի պարտադիր ներկայության եւ Արցախը ՄԱԿ-ի մանդատի տակ անցնելու մասին է։ Վերադարձի այլ պայմաններ կնշանակեն ինքնասպանություն կամ ռուս-թուրքական տանդեմի հետ համագործակցություն։