8 շաբաթ. Հայաստանը Բաքվից զեկույց ստացե՞լ է Միջազգային դատարանի որոշման կատարման վերաբերյալ

  • 18:20 06.02.2024

Սեպտեմբերի 28-ին Հայաստանը միջնորդեց Արդարադատության միջազգային դատարանին՝ ժամանակավոր միջոցներ ձեռնարկել «Լեռնային Ղարաբաղի բնակիչների իրավունքները պաշտպանելու համար»` Ռասայական խտրականության բոլոր ձևերի վերացման մասին կոնվենցիային համապատասխան։ Միջնորդագրում Հայաստանը մատնանշել է տասը կետ, որոնց վերաբերյալ դատարանին խնդրել է միջանկյալ միջոցներ ձեռնարկել, ներառյալ «Լեռնային Ղարաբաղի բոլոր քաղաքացիական հաստատություններից ադրբեջանցի զինվորականների և իրավապահ մարմինների ներկայացուցիչների դուրսբերումը» և «Լեռնային Ղարաբաղի քաղաքական ներկայացուցիչների կամ զինվորականների ներկաների դեմ պատժիչ գործողություններից ձեռնպահ մնալը»։

2023 թվականի նոյեմբերի 17-ին Ադրբեջանի դեմ Հայաստանի գործով «ժամանակավոր միջոցառումների» շրջանակներում Արդարադատության միջազգային դատարանը վճռեց, որ Ադրբեջանը պարտավոր է ապահովել այն անձանց, որոնք «Լեռնային Ղարաբաղը լքել են 2023 թվականի սեպտեմբերի 19-ից հետո», վերադառնալու  հնարավորությունը։

«Դատարանը կարգադրել է պաշտոնական Բաքվին միջոցներ ձեռնարկել՝ ապահովելու, որ մարդիկ կարողանան «անվտանգ, անարգել և արագ» վերադառնալ։ «Լեռնային Ղարաբաղում» մնացածները պետք է կարողանան հեռանալ անվտանգ պայմաններում կամ ցանկության դեպքում մնալ։ Այնուամենայնիվ, նրանք չպետք է ենթարկվեն «ուժի կամ ահաբեկման, որը կարող է ստիպել նրանց փախչել»։

Դատարանը որոշել է, որ Ադրբեջանը պետք է ութ շաբաթվա ընթացքում զեկույց ներկայացնի նշված ժամանակավոր միջոցների իրականացմանն ուղղված միջոցառումների մասին։ Այս զեկույցը, ինչպես նշված է Արդարադատության միջազգային դատարանի կայքում, կփոխանցվի Հայաստանին, որը հնարավորություն կունենա ներկայացնելու իր մեկնաբանությունները այս հարցի վերաբերյալ։

8 շաբաթն անցել է։ Հայկական կողմից, սակայն, ոչ մի խոսք չկա այն մասին, թե արդյո՞ք Ադրբեջանը զեկույց է ներկայացրել այն մասին, թե ինչպես է կատարում դատարանի որոշումը, ինչպես Արցախի Հանրապետության հայերը կվերադառնան «անվտանգ, անկաշկանդ և օպերատիվ», ով է ապահովել նրանց անվտանգությունը:

Հիշեցնենք, որ 2023 թվականի դեկտեմբերին 240 հասարակական կազմակերպություններ, Արցախի տեղական համայնքների ներկայացուցիչներ, քաղաքական ուժեր և շարժումներ դիմել էին միջազգային հանրությանը կոչով, որում նշել էին արցախցիների վերադարձի 5 պարտադիր պայմաններ.

«Առաջինը, մենք բացառում ենք Արցախի Հանրապետության քաղաքացիների վերադարձը Ադրբեջանի իրավասության տակ։ Ադրբեջանական զինված ուժերը, ոստիկանությունը և վարչակազմը պետք է ամբողջությամբ դուրս բերվեն Արցախի Հանրապետության տարածքից, այդ թվում՝ Շահումյանի շրջանից, որտեղ Ադրբեջանը կրում է 1992 թվականին էթնիկ զտումներ իրականացնելու ողջ պատասխանատվությունը։

Երկրորդ՝ Արցախի Հանրապետության ողջ սահմանի երկայնքով պետք է տեղակայվեն ՄԱԿ-ի միջազգային բազմազգ խաղաղապահ ուժեր և ստեղծվի ապառազմականացված գոտի։

Երրորդ՝ միջազգայնորեն ճանաչված Լաչինի միջանցքը պետք է ամբողջությամբ փոխանցվի ՄԱԿ-ի վերահսկողությանը և կառավարմանը։

Չորրորդ՝ Արցախի Հանրապետության տարածքը պետք է փոխանցվի ՄԱԿ-ի կառավարմանը՝ ապահովելու բոլոր փախստականների վերադարձի, ժողովրդավարական և իրավական ինստիտուտների ստեղծման և տնտեսության վերականգնման պայմանները։ Բոլոր փախստականները պետք է ունենան հավասար կարգավիճակ, հավասար իրավունքներ և ենթարկվեն անցումային շրջանի ընդհանուր կանոններին՝ մինչև հանրաքվեի անցկացում, որը կհաստատի Լեռնային Ղարաբաղի վերջնական քաղաքական կարգավիճակը, որի արդյունքը իրավաբանորեն կճանաչվի բոլոր պետությունների կողմից։

Հինգերորդ՝ պետք է լիովին բացառվի Ադրբեջանի կողմից Արցախի Հանրապետության քաղաքացիների ցանկացած մեղադրանքով քրեական հետապնդման հնարավորությունը հակամարտության ողջ ընթացքում»։

Ինչպես գիտեք, Երևանում ստեղծվել է Արցախի ժողովրդի իրավունքների պաշտպանության հանձնախումբ՝ ՀՀ նախկին արտգործնախարար Վարդան Օսկանյանի գլխավորությամբ։ Արցախցիների հայրենիք վերադառնալու մասին հայտարարություններով հանդես եկան նաեւ Դաշնակցություն կուսակցության ներկայացուցիչները։

Սակայն բոլոր այս հայտարարությունները վերադարձի կոնկրետ պայմաններ չեն առաջարկում։

Ինչպես գիտեք, Արցախի Հանրապետությունում դեռևս կան ռուս խաղաղապահներ։ Ակնայում շարունակում է գործել ռուս-թուրքական մոնիտորինգի կենտրոնը։ Այսինքն՝ թուրքիան և ռուսաստանը չեն պատրաստվում լքել հանրապետության տարածքը։ Դրանում, ամենայն հավանականությամբ, հետաքրքրված չէ նաև Ադրբեջանը, քանի որ նրա այս երկու դաշնակիցներն էին, որ թույլ տվեցին իրականացնել Արցախը գրավելու իր 30-ամյա «երազանքը»։

Ավելին, Հայաստանի ղեկավարությունից ոչ ոք չի խոսում այն ​​մասին, թե Արդարադատության միջազգային դատարանը պատրաստ՞ել է զեկույց, որը հայկական կողմը պետք է դիտարկի և տա իր մեկնաբանությունները։

Օսկանյան կոմիտեն ունի՞ փաստաթղթեր, որոնց հիման վրա նախատեսում է վերադարձնել արցախցիներին։ Դաշնակցությունն ունի՞ այս փաստաթղթերը։ Օսկանյանն ու Դաշնակցությունը հաշվի առնու՞մ են արցախյան հասարակության կարծիքը, որն արտահայտվել է միջազգային հանրությանը ուղղված կոչում։

Դատելով նրանից, որ նրանք չեն խոսում միջազգային երաշխիքների և միջազգային խաղաղապահ ուժերի առկայության մասին, «խաղադրույքը» կրկին դրված է ռուս խաղաղապահների վրա։ Խաղաղարարներ, ովքեր օգնեցին Ադրբեջանին (կամ իրենք իրականացրին) 2020 թվականի ագրեսիան, Արցախի 10-ամսյա շրջափակումը, ցեղասպանությունը և էթնիկ զտումները։

Եվ գլխավոր հարցը՝ գիտակցո՞ւմ են արդյոք Օսկանյանը և նրա մյուսները, որ հանուն Ռուսաստանին ծառայելու կարող են կրկին պատանդ դարձնել արցախցիներին։

Ըստ երևույթին, այս բոլոր ուժերի համար մարդկանց ճակատագիրը ոչինչ չարժե, գլխավորը ծառայելն է «տիրոջը» և սեփական նախասիրությունները՝ վտանգելով հայոց պետականության գոյությանը։

Մարգարիտա Քարամյան

f