Փետրվարի 20-ը Հայաստանում հայտարարվել է «Արցախի օր»։ Չհնչեցված ու հրապարակային արգելքներից, 5-ամսյա ամնեզիայից հետո թույլատրվեց հիշատակել Արցախը։ Մոռացությունից դուրս եկած արցախցի պատգամավորները հայտարարություններ արեցին՝ կենդանության նշաններ ցույց տալով, իսկ երեկոյան Ազատության հրապարակում փոքրիկ հանրահավաք էր։

Արցախյան շարժման 36-րդ տարեդարձի իրադարձությունները չհեռարձակվեցին կառավարության կողմից վերահսկվող ալիքներով, իսկ մյուս ալիքները փորձեցին շատ չանդրադառնալ թեմային՝ սահմանափակվելով մի երկու տեղեկություններով։ Հայաստանի եւ Արցախի քաղաքական գործիչների մասնակցությամբ համատեղ միջոցառումներ չեն եղել։

Մինչդեռ մամուլում տեղեկություններ են հայտնվում Հայաստանի խորհրդարանական ընդդիմության և Արցախի ղեկավարության ներկայացուցիչների «գաղտնի» հանդիպումների մասին։ Թե ինչու ընդդիմությունը չի կարող բացահայտ հանդիպել Արցախի ղեկավարության հետ, պարզ չէ։ Բայց ակնհայտ է, որ Արցախի ղեկավարությունը դրվել է ոչ միայն օրենքից, այլեւ չգծված սահմաններից դուրս։ Արցախի ներկայացուցչությունը դարձել է միակ վայրը, որտեղ շողշողում է Արցախի քաղաքական կյանքը, բայց ներկայացուցչությանը վերաբերվում են ինֆեկցիոն հիվանդանոցի պես։

Արցախյան հասարակության շատ ներկայացուցիչներ իրավացիորեն կարծում են, որ ո՛չ պատգամավորները, ո՛չ Արցախի նոր նախագահը չեն կարող պարծենալ լեգիտիմության և քաղաքական լրջության բարձր մակարդակով։ Բայց ակնհայտ է, որ խնդիրը լեգիտիմության մեջ չէ․ Հայաստանի բոլոր քաղաքական ուժերն, այդ թվում ընդդիմութունը  ցանկանում են վերջնականապես փակված համարել ղարաբաղյան շարժման 36-ամյա էջը։ Ոմանք ցանկանում են դա որպես նոր սկզբի նախադրյալ, մյուսները՝ իրենց ագենտուրային առաքելության համաձայն, ուզում են վերջ դնել ամեն ինչին:

Երեկ հնչած հրապարակային հայտարարություններն ու բոցաշունչ կոչերը քաղաքական գնահատականներ կամ քաղաքական հավակնություններ չէին պարունակում։ Եռաբլուրում Սամվել Շահրամանյանի անվտանգության աշխատակցի հայտնի խոսքը սիմվոլի պես հնչեց։

Արցախցի որոշ պատգամավորներ, սովորության պես շուրջը լրտեսներ փնտրելով, կրկնեցին, որ Ռուսաստանը մեղավոր չէ, և կոչ արեցին չանել հայտարարություններ, որոնք կարող են «վնասել Հայաստանին» կամ «զայրացնել ռուսներին»։ Ընդհանուր առմամբ, ամեն ինչ այնպես էր, ինչպես միշտ:

Ազատության հրապարակում տեղի ունեցած հանրահավաքում նույնպես քաղաքական իրավունքի վրա կառուցած պահանջներ չկային՝ միայն իշխանությունը տապալելու կոչեր։ Բայց այդպես չի լինում. նրանք, ովքեր պատրաստվում են տապալել իշխանությունը, պետք է ասեն, թե դրա դիմաց ինչ են առաջարկում։ Իսկ առաջարկներ ու հարցեր չհնչեցին անգամ տարվա մեջ միակ «Արցախի օրը»։

Իսկ հարցերը շատ կոնկրետ են.

Արդյո՞ք ուժի մեջ է 1989 թվականի դեկտեմբերի 1-ի վերամիավորման որոշումը։

Արդյո՞ք վավերական է նոյեմբերի 9-ի հայտարարությունը, եթե այո, ապա ինչու՞ Արցախում հայեր չկան, եթե ոչ, ապա ի՞նչ են անում այնտեղ ռուսական զորքերը։

Արդյո՞ք վավեր է Մինսկի խմբի մանդատը, որը Ալիևը պահանջում է չեղյալ համարել, իսկ Փաշինյանը վարկաբեկում է՝ հայտարարելով, որ ՄԽ առաջարկները վերաբերում էին Ադրբեջանի կազմում ինքնավարությանը։

Արդյո՞ք ուժի մեջ է այն որոշումը, որ Հայաստանն իրավունք չունի հայտարարություններ և որոշումներ ընդունել, որոնք ենթադրում են Արցախը Ադրբեջանի կազմում։

Արդյո՞ք ուժային լուծման անթույլատրելիության սկզբունքը դեռ ուժի մեջ է, թե՞ հայաստանյան քաղաքական ուժերը օրինական են համարում ուժային լուծումը և կոչ են անում ենթարկվել ուժին։

Պատրա՞ստ են հայաստանյան քաղաքական ու հասարակական ուժերը պայքարի ու դիմադրության։ Կարո՞ղ է Թատերական հրապարակը նորից լցվել, ինչպես 1988 թվականին (տես լուսանկարը):

Նաիրա Հայրումյան

Ազատության հրապարակում Արցախյան շարժման 36-ամյակի առթիվ հրավիրած  հանրահավաքի մասնակցիները իշխանափոխության պահանջով հանդես եկան։

«Միասին» շարժման համակարգող Արամ Սարգսյանն ասաց, որ պարտավոր ենք այս հրապարակը լցնել։ Փաշինյանը միայն հաշվի է նստելու ժողովրդի հետ, որը հրապարակում կպահանջի նրա հրաժարականը։ «Բայց մենք ունենք խորհրդարան, որտեղ կան երկու ընդդիմադիր ֆրակցիաներ։ Մենք առաջարկում ենք, որ մեր ժողովրդի պահանջը լինի՝ անվստահության գործընթաց սկսել խորհրդարանում։ Մենք գտնում ենք, որ ձեզ հետ միասին պետք է ձեւավորենք ժամանակավոր կառավարություն, որը պետք է կազմված լինի մասնագետներից։ Եվ այդ ժամանակավոր կառավարություը ժողովրդի աջակցությամբ կարող է հասնել նրան, որ մենք պարտադրենք, որ այս տապալված իշխանությունը հեռանա։ Ես ուզում եմ հիշցնել փաստը՝ Արցախի հակամարտության վերաբերյալ ՄԱԿ-ը եւ ԵԱՀԿ-ն որոշել են ստեղծել Մինսկի խումբը եւ համանախագահների ինստիտուտը։ Դա նշանակում էր, որ ՄԱԿ-ը եւ մյուս միջազգային կառույցները հաստատում էին, որ Արցախի ժողովուրդը բոլոր իրավունքներն ուներ ինքնորոշվելու։ Սա նորից Ադրբեջանին պաս տվեց, ասում է՝ Լիսաբանում գագաթնաժողովի ժամանակ որոշեցին, որ դա կարող է լինել բարձր ինքնավարություն Ադրբեջանի կազմում։ Սուտ է, որովհետեւ Արցախի Հանրապետությունը ձեւավորվել է օրինական ճանապարհով»,- հայտարարեց Արամ Սարգսյանը։

Արցախցի պահեստազորի սպա Արմեն Պետրոսյանը կոչ արեց, որ արցախցիները դուրս գան հրապարակ։ «Մենք պետք է ապահովենք ոչ թե մեր վերադարձը, այլ Արցախը վերադարձնենք Հայաստանին։ Կոչ եմ անում մեր հայերնակիցներին՝ զինքներդ թափ տվեց, սրանք մեզանից պետք է դողան, վախենան։ Դե դուրս եկեք ժողովուրդ, մեզանով է այս շարժումն սկսվել, 1988 թվականի ազգային-ազատագրական պայքարն սկսվել է Հադրութից, Ասկերանից, Մարտակերտից, Մարտունուց, Ստեփանակերտից, որի արդյունքում մենք հետ ենք բերել Շուշին, ցամաքային կապ ենք ստեղծել Հայաստանի հետ։ 120 հազարից եթե 50 հազարը դուրս գան, կթելադրենք, կասենք՝ դուք չեք մեզ ասողը, մենք ենք ձեզ թելադրողը»,- իր ելույթում ասաց Արմեն Պետրոսյանը։

ՀՀԿ փոխնախագահ Արմեն Աշոտյանը հանրահավաքի մասնակիցներին ուղերձ էր հղել «Նուբարաշեն» ՔԿՀ-ից․ «Նիկոլը և նրա բաշիբոզուկները ջանք չեն խնայում հիմա մեզ համոզելու, որ մեր ազգային իղձերը սխալ էին, որ Շուշին ազատագրելը սխալ էր, որ սեփական հայրենիքին տեր կանգնելը սխալ է, որ թուրքերին ցեղասպանության մեջ մեղադրելը սխալ է , որ սխալ էին Վազգենը և Դուշմանը, Մոնթեն և Կյաժը, սխալ էին Դադիվանքը, Գանձասարն ու Ամարասը , սխալ է մեր հավատքը, մեր պատմությունը եւ մեր մշակույթը։ Մի խոսքով՝ հայ լինելը սխալ է։ Փաշինյանին պիտի պարտության մատնել հայ ժողովրդի դեմ մղվող իր մենթալ պատերազմում»։

Նախկին վարչապետ Հրանտ Բագրատյանի խոսքով՝ այսօրվա հանրահավաքն ունի վճռորոշ ու պատմական նշանակություն, դրա իմաստն է՝ հասնել Նիկոլ Փաշինյանի հրաժարականին․ «Իրավիճակն այնպիսին է, որ կամ Փաշինյանը կգնա, եւ այդ դեպքում Հանրապետությունը կմնա, կամ Փաշինյանը կմնա, այդ դեպքում հանրապետություն չենք ունենա: Օրեցօր, ամիս առ ամիս, շաբաթ առ շաբաթ, տարեցտարի կտոր-կտոր Փաշինյանի կառավարությունը բզկտում է այս պետությունը եւ տալիս է հակառակորդին»:

Հայտարարվեց, որ հաջորդ հանրահավաքը տեղի կունենա փետրվարի 29-ին։ Իսկ մինչ այդ, բանակցելու են բոլոր քաղաքական ուժերի հետ։ Ըստ Արամ Սարգսյանի՝ պետք  պարզել՝ ո՞րն է պատճառը, որ ընդդիմությունը չի ուզում միավորվել։

 

«Մենք նոր կետից ենք սկսելու եւ արցախցու համառությամբ, հաստատկամությամբ եւ խնդրի խորը իմացությամբ շարունակելու ենք մեր խնդիրը»,- այս մասին այսօր Ազատության հրապարակում Արցախյան շարժման 36-ամյակի առթիվ հրավիրած  հանրահավաքում ասաց քաղաքագետ Ալեքսանդր Մանասյանը։

Նա նշեց, որ 1992 թվականին մենք երկրի նախագահ ենք ընտրել մի մարդու, որը իշխանության էր եկել միացման կարգախոսով, բայց դեմ էր Արցախի հետ միավորվելուն։ «Մենք ընտրել ենք մարդու, որը մեզ դեմ է եղել։ Ես ձեզ եմ հարցնում՝ մենք ճի՞շտ ենք եղել։ Մենք վերջերս ընտրել ենք մեկին, որը տվել է Արցախը, մենք ճի՞շտ ենք վարվել։ Մենք պետք է այդպես գնահատենք մեզ, պետք է հստակ իմանանք, որ դեռեւս չունենք քաղաքական գիտակցության հասունության այն մակարդակը, որը պահանջում է մեզնից մեր խնդիրը։ Բայց մեզ անընդհատ շփոթեցնում են տարբեր մանիպուլյացիաներով, հիմնախնդրի իրավական հիմքերի հետ կապված կեղծ մեկնաբանություններով։ Հիմա խոսում են Ալմա-Աթայի հռչակագրի մասին։ Եկեք իմանանք, որ դա ընդամնեը հռչակագիր է, պայմանագիր չէ։ Բայց այնտեղ ասվում է, որ հռչակագիրն ստորագրողները ճանաչում են ստորագրողների տարածքային ամբողջականությունը, այդ թվում՝ նաեւ Ադրբեջանի։ Ես ուզում եմ հարց տալ նրանց, ովքեր դա պնդում են՝ Ադրբեջանն ի՞նչ տարածքներով է եկել Ալմա-Աթա։ Պարզվում է՝ ոչ մի։ Շատերը չգիտեն, որ ինչպես ներկայիս Ադրբեջանը, այնպես էլ Խորհրդային Ադրբեջանը, այնպես էլ Ադրբեջանի դեմոկրատական հանրապետությունը ասպարեզում հայտնվել են առանց ինքնորոշման ակտի, առանց անկախության հանրաքվեի։ Ուղղակի հռչակել են իրենց՝ առանց սահմանների»,- հայտարարեց Մանասյանը։

Նրա խոսքով՝ այսօրվա ադրբեջանական հանրապետության անկախության սահմանադրական ակտում սահմաններ չեն գրել։ Այդ չգրված սահմաններով գնացել են Ալմա-Աթա։ Առանց սահմանների ասում են՝ «պատմականորեն ձեւավորված սահմաններ ու տարածքներ»։ Բայց, ըստ Մանասյանի, առանց սահմանների «պատմականորեն ձեւավորված սահմաններ ու տարածքներ» արտահայտությունն իրավաբանորեն անիմաստ արտահայտություն է։ «Հետո են ջոկել, որ դա անիմաստ է, եւ եթե հիմա համացանցում փնտրեք, կտեսնեք, որ այդ բառերը բաց թողած են։ Ոչ մի փաստաթուղթ Ադրբեջանը չի ներկայացրել միջազգային հանրությանը կամ մեզ, որն իրավական ուժ կունենա։ Բայց արի ու տես, որ մենք հենց նրա փաստաթղթերն ենք դնում հիմքում։ Մեծագույն սխալը, որը մենք թույլ ենք տվել, դա իրավունքի դուրս մղումն է հակամարտության կարգավորման գործընթացից»,- ասաց նա։

Ալեքսանդր Մանասյանը նշեց, որ դեկտեմբերի 10-ին, երբ Արցախում Անկախության հանրաքվե է եղել, սովետը չկար։ Ադրբեջանն էլ չկար։ Արցախցիներն անկախություն են հռչակել ոչ մեկին չպատկանող տարածքներում։ Պատմականորեն, իրավաբանորեն եւ փաստացի միայն  մեզ պատկանող տարածքներում ենք անկախություն հռչակել։ «Բայց արի ու տես, որ ոմանց ջանքերով շրջանառության մեջ է դրվել թեզ, թե մենք իրավաբանորեն անթերի ձեւով անջատվել ենք Ադրբեջանից։ Պիտի լինեիք, որ անջատվեինք, չեք եղել, սահմաններ չեք ունեցել, տարածքներ չեք ունեցել»,- ընդգծեց նա։

Ըստ Մանասյանի՝ այսօր պետք է առաջ քայլել ավելի հասունացած, որպեսզի չընտրենք նրան, ով մեր Շարժմանը դեմ է, ով ուղղակի հանձնում է երկիրը։ Մենք պետք է ուղղենք մեզ, այլապես նույն բանն է կրկնվելու, պետք է սթափվել ու սթափ քայլեր կատարել իրավական ու քաղաքական դաշտերում։