Step1.am-ի զրուցակիցն է քաղաքագետ Սարո Սարոյանը։

-Դուք բարձրաձայնել եք հարցը, որ պաշտոնական Երեւանի եւ Բաքվի միջեւ կա օպերատիվ կապ, որի միջոցով տեղի են ունենում պաշտոնական առաջարկների փոխանցումները, գերիների եւ այլ հարցերով տեղեկատվության փոխանակումները, ականապատ դաշտերի քարտեզների հանձնումը։ Արձանագրել եք, որ արդեն իսկ բավարար փաստեր կան՝ պնդելու, որ օպերատիվ կապի միջոցով տեղի են ունենում պաշտոնական Բաքվի ուղղակի ցուցումների փոխանցումները Հայաստանի բարձրագույն ղեկավարությանը, որոնք վերջինները լուռ կատարում են։ Այդ օրինակները շատ են՝ Հայաստանում Սահմանադրության փոփոխության մասին հայտարարությունները, ՀՀ ԱԳՆ կայքից Լեռնային Ղարաբաղի հակամարտության մասին տեղեկատվության հեռացումը եւ այլն։ Ի՞նչ մեխանիզմ է գործում։

-Այն, ինչ անում է գործող վարչախումբը, բոլոր ողջամիտ քաղաքացիների համար պարզ է, որ դրանք ՀՀ պետական շահերի դեմ քայլեր են եւ ոտնահարում են մեր ինքնիշխանությունը, տարածքային ամբողջականությունը եւ այլն։ Այստեղ խնդիր կա իրավական տեսանկյունից հասկանալու՝ այդ մարդիկ ինչո՞վ են զբաղված։ Այն փաստերը, որոնք երեւան են գալիս, այդ թվում՝ ՀՀ ԱԳՆ կայքից վերոնշյալ տեղեկատվությունը հեռացնելը, պետք է իրավական գնահատականի արժանան։ Պարզ է, որ այդ ամենը կոնկրետ ցուցումով է կատարվում։ Խնդիրն այն է, թե այդ ցուցումն ո՞վ է տալիս։ Բնականաբար, բարձրագույն ղեկավարությունն է այդ ամենի հետեւում կանգնած։ Վաղուց կան բազում օրինակներ, երբ Ադրբեջանը մի բան է հայտարարում, հետո Հայաստանի բարձրագույն ղեկավարությունը դա իրագործում է։ Ես բերեցի ԱԳՆ կայքից Արցախի մասին բաժինը հեռացնելու օրինակը, դուք էլ բերեցիք Սահմանդրության փոփոխության օրինակը։ Բազմաթիվ այլ օրինակներ էլ կան։

Ակնհայտ է, որ կա փոխկապակցվածություն՝ մի կողմից Ադրբեջանի բարձրագույն ղեկավարության՝ Հայաստանին ուղղված պահանջների, մյուս կողմից Հայաստանի բարձրագույն ղեկավարության կողմից դրանք կատարելու միջեւ։ Մի քանի տարի է՝ Երեւանի եւ Բաքվի միջեւ գոյություն ունի օպերատիվ կապ։ Դա Ազգային անվտանգության ծառայության միջոցով է իրականացվում։ Եվ մեզ հրամցրել են, որ այդ օպերատիվ կապը տեղեկատվության փոխանակման, քարտեզների փոխանցման հարցերի համար է։ Գիտենք, որ Հայաստանը միակողմանի եւ իր պետական շահը ոտնահարելով՝ Բաքվին է հանձնում ականապատ տարածքների որոշ քարտեզներ։ Երբ հասկանում ենք, որ գործնականում այդ կապը կոնկրետ մարդիկ են, կոնկրետ տեխնիկական միջոցներ են, պարզ է դառնում, որ այդ օպերատիվ կապի միջոցով տեղի է ունենում իմ ասածը։ Նկատի ունեմ՝ ցուցումներ Ադրբեջանի կողմից, որոնք Հայաստանի բարձրագույն ղեկավարությունը կատարում է։ Այդ ցուցումները Հայաստանի պետական շահերի դեմ են ուղղված եւ ոտնահարում են մեր իրավունքներն ու օրենսդրությունը, Սահմանադրությունը։ Հետեւաբար, դա պետք է քրեաիրավական գնահատականի արժանանա։ Այդ ցուցումները գալիս են թշնամի պետության կողմից։

Ասում են՝ մենք գնում ենք դեպի «խաղաղության պայմանագիր», բայց ակնհայտ է՝ քանի դեռ խաղաղություն չկա, Հայաստանի բարձրագույն ղեկավարությունն էլ ընդունում է, որ այն ռազմական գործողությունները, որոնք եղել են, թշնամական պետության կողմից են եղել։ Եվ մեծ հաշվով հիմա իրենք իրականացնում են թշնամու պարտադրանքները։ Մենք չունենք որեւէ դիվանագիտական հարաբերություն տվյալ երկրի հետ, տասնամյակներ շարունակ այդ երկրի հետ գտնվել ենք պատերազմական իրավիճակի մեջ, եւ ներկայում էլ չկա որեւէ իրավական փաստաթուղթ, որը կապացուցի, որ այդ երկիրը թշնամի չէ։ Եվ այդ տեսանկյունից այն ցուցումները, որոնք կան թշնամու կողմից եւ որոնք կատարվում են Հայաստանի ղեկավարության կողմից, փաստում են, որ Հայաստանի բարձրագույն ղեկավարությունը Քրեական օրենսգրքում եղած «Պետական դավաճանության» մասին հոդվածի դիսպոզիցիայով անցել է թշնամու կողմը։ Թշնամու ցուցումներն է կատարում, թշնամու շահերն է սպասարում։

Հայաստանի դատախազությունն այս տեսանկյունից անելիք ունի։ Բնականաբար, դատախազությունը, գտնվելով քաղաքական իշխանության վերահսկողության տակ, հիմա ոչինչ չի կարող անել։ Բայց այն խոսույթը, որը հիմա եմ ես զարգացնում, եթե դրա շրջանակում դեպքը չապացուցվի, մեծ հաշվով պարզ կդառնա, որ դատախազությունը նույն այդ իշխանության հետ մեկ ամբողջության մեջ է գտնվում եւ կատարում է նրա ցուցումները։ Հանրության մեջ կա նաեւ այնպիսի պահանջ, որ Հայաստանի ինստիտուտներն իրենց գործով չեն զբաղվում, օգտվում են այն իրավիճակից, որ բարձրաձայումներ չկան, ջայլամային վարք են դրսեւորում, որ իբր թե իրենց շուրջը ոչինչ էլ չի կատարվում։ Բայց իմ նշած փաստը հենց այն մասին է, որ այնպես չէ, որ այդ բարձրաձայնումները չկան։ Սա լրիվ բավարար է, որ իրենք հիմա էլ զբաղվեն եւ գոնե հերքմամբ հանդես գան, մենք էլ իմանանք՝ դատախազությունն ինչով է զբաղվում՝ արդյոք հասկանո՞ւմ է, որ այն, ինչ կատարվում է, կոնկրետ պետական շահերի դեմ ուղղված քայլեր են։

-Այսինքն՝ նաեւ հասարակությո՞ւնը պետք է այս հարցերը բարձրաձայնի, օրակարգ բերի։

-Այո, իհարկե։ Եթե երբեւէ դատախազությանը հարց տրվի, եւ իրենք ասեն՝ մենք հաղորդում չենք ստացել, նման փաստերի մասին տեղյակ չենք, իմ այս գրառումը նաեւ այդ խնդիրն է լուծում, որ այդ ինստիտուտն ընդհանրապես խուսանավելու տեղ չունենա։ Մի կողմից կա փաստ, որը Ադրբեջանի բարձրագույն ղեկավարության  հայտարարություններն են, մյուս կողմից կա Հայաստանի ղեկավարության կամակատարությունը։ Եվ այդ տեսանկյունից առաջ է գալիս հետեւյալ հարցը՝ արդյոք այդ օպերատիվ կապն ընդամենն օպերատիվ կապ է, որտեղ ընդամենը տեղեկատվության կամ փաստաթղթերի փոխանակում է տեղի ունենում, թե՞ այդ «օպերատիվ կապ» ասածի տակ մենք իրականում գործ ունենք թշնամի պետության կողմից որոշակի ցանցի միջոցով իր հանձնարարությունների փոխանցում, եւ մյուս կողմից դրանց իրագործում։

Սա նորություն չէ, որ Հայաստանի իշխանությունները չեն սպասարկում Հայաստանի Հանրապետության շահը։ Հայաստանի շահն սպասարկելն այն է, որ Հայաստանի օրեսնդրությամբ, Անկախության հռչակագրով, Սահմանադրությամբ դրված են դրույթներ, բանաձեւեր, որոշումներ, որոնք պետք է կատարվեն։ Օրինակ՝ 1992 թվականի հուլիսի 8-ին Հայաստանի Գերագույն խորհրդի ընդունած որոշման մեջ նշվում է՝ «Հայաստանի համար անընդունելի համարել միջազգային կամ ներպետական ամեն փաստաթուղթ, որտեղ ԼՂՀ–ն նշված կլինի Ադրբեջանի կազմում»: Այդ ամենը չի արվել, հակառակը, ամբողջությամբ ոտնահարվել են ՀՀ օրենքները։ Հիմա դա Հայաստանի պետական շահերի՞ց է բխում, թե՞ ոչ։ Բնականաբար, այս մարդիկ վաղուց ոտնահարել ու ոտնահարում են Հայաստանի պետական շահը։

Ես ուրախ կլինեի, որ ԶԼՄ-ները հարցում ուղարկեին դատախազությանը՝ կա՞ որոշում, որով Հայաստանի համար անընդունելի է միջազգային կամ ներպետական որեւէ փաստաթուղթ, որտեղ ԼՂՀ-ն նշված կլինի Ադրբեջանի կազմում, դատախազությունն ի՞նչ գնահատական է տալիս իշխանության գործողություններին, իրենք խախտե՞լ են ՀՀ Սահմանադրությունը, օրենքներն ու որոշումները, թե՞ ոչ։ Այս բարձրաձայնումներն ամենակարեւոր հիմքերն են, որոնք, այդ թվում, վերաբերում են հետագայում նույն այդ մարդկանց պատասխանատվության կանչելուն։ Բարձրագույն ղեկավարությունն այս ամենն այսօր անում է, պետական շահերը ոտնահարում է, թշնամի պետության հետ մտնում է գործարքի մեջ՝ օգտվելով Հայաստանի պետական ինստիտուտների անգործությունից։

Փետրվարի 14-ը նշանավորվեց Հայաստանի Հանրապետության պաշտպանության նախարարությունում տեղի ունեցած կադրային փոփոխություններով։

Մասնավորապես, ՀՀ նախագահ Վահագն Խաչատուրյանի փետրվարի 13-ի հրամանագրով Արտակ Բուդաղյանը նշանակվել է Զորքերի (ուժերի) միացյալ խմբավորման հրամանատար։

Խոսքը, այսպես կոչված, Հայաստանի և Ռուսաստանի զինված ուժերի միացյալ խմբի մասին է։ Հավանաբար Հայաստանում քչերն են լսել այս խմբի մասին, քանի որ այն չեր երեւում 2021, 2022 թվականներին Հայաստանի դեմ ագրեսիայի ժամանակ, և նույնիսկ մի քանի օր առաջ, երբ ադրբեջանական զինուժը սպանեց հայկական սահամանագիծը հսկող 4 հայ մարտիկի։

Այս բոլոր կադրային փոփոխությունները տեղի են ունենում ՀՀ վարչապետի այն հայտարարությունների ֆոնին, որ Անկախության հռչակագիրը, Սահմանադրությունը, Հայոց պատմությունը, ամենայն հավանականությամբ, և Հայոց բանակը «կարմիր լաթի են ցուլի համար»: Տվյալ դեպքում ցուլը Ռուսաստան-Թուրքիա-ադրբեջան եռյակն է, որը չի թաքցնում Հայաստանի Հանրապետությունը հայաթափելու իր ծրագրերը։

Դատելով Ներքին հանդի և Վարդենիսի սահմանամերձ բնակավայրերից ստացվող տեղեկություններից՝ այս վայրերի բնակիչները պահանջում են զինել տեղի բնակչությանը, որպեսզի մարդիկ կարողանան պաշտպանել իրենց տներն ու բնակավայրերը։ Ըստ ամենայնի, պետությունն ու բանակը չեն կարողանում (կամ չեն ուզում) պաշտպանել սեփական ժողովրդին մինչև ատամները զինված հարևանի ագրեսիայից։

Ակամայից հիշողությունը մեզ՝ հայկական բանակի կազմավորման վկաներին, տանում է 90-ականներ, այն օրերը, երբ նորաստեղծ Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետության բնակիչները ստիպված էին զենք վերցնել, ստեղծել զինված ջոկատներ և պաշտպանել խաղաղ բնակչությանը Ադրբեջանի ՕՄՕՆ-ի ագրեսիվ գործողություններից։

Զրոյից ստեղծված արցախյան բանակը, որը չուներ զենք, համազգեստ, դեղորայք, համապատասխան հրամանատարական կազմ, կարճ ժամանակահատվածում կարողացավ կանոնավոր բանակի կազմավորել ցրված զինված պարտիզանական ջոկատներից։ Սովորական պարտավորությունների հետ մեկտեղ, յուրաքանչյուր ոք, ով կամավոր կանգնած էր իրենց ստեղծած պետության և ժողովրդի պաշտպանության դրոշի տակ, կային նաև չգրված «օրենքներ», որոնք հնարավորություն էին տալիս պատժել մահացած կամ վիրավոր ընկերոջը ռազմի դաշտում թողածներին, չսպանել կանանց ու երեխաներին, չզբաղվել թալանով և այլն։

Անգամ այդ տարիներին հայ և ադրբեջանցի հրամանատարները կապ էին պահպանում միմյանց հետ զինադադար հայտարարելու և զոհվածներին ու վիրավորներին մարտի դաշտից հեռացնելու համար։ Կատարվում էր նաև ռազմագերիների փոխանակում։ Այսինքն՝ պատերազմող կողմերը ենթարկվում էին պատերազմի օրենքներին։ Բնականաբար, հայկական կողմի համար այդ «օրենքները» գործում էին, իսկ ադրբեջանը մշտապես խախտում էր դրանք, ինչի արդյունքում հայկական կողմում բազմաթիվ անհայտ կորածներ կային։ Ավելին, ադրբեջանական կողմը չէր հավաքում մահացածների դիակները, քանի որ նրանց թիվը կարող էր խռովություն առաջացնել երկրում։ Մեր օրերում ակնհայտ է դառնում, որ սա ահաբեկչական պետության հեռատես քաղաքականություն էր։ Այսօր ադրբեջանը կարող է խոսել զանգվածային գերեզմանների, հազարավոր անհետ կորածների (ամենայն հավանականությամբ՝ մահացածների) մասին։

Նշենք, որ հայկական բանակը կերտվել է հայոց պետականության ազատության ու անկախության համար մղվող մարտերում։ Այս մարտերը տեղի են ունեցել Արցախի տարածքում և Հայաստանի սահմանամերձ շրջաններում։ Չնայած հայ հասարակության այդ տարիների ներկուսակցական անախորժություններին, բանակին հաջողվեց պաշտպանել պետականությունը, ավելին` ամրապնդել պետության սահմանները երբեմնի հայկական տարածքներով, որոնց վերադարձով Հայաստանն ու Արցախը վերամիավորվեցին աշխարհագրորեն և ամրացրին սահմանները։

Այսօր հայկական պետականությունը վտանգի տակ է առաջին հերթին բանակի նկատմամբ արհամարհական վերաբերմունքի պատճառով։ Բարձրագույն հրամանատարական կազմի շփոթվածությունը, կոռուպցիան, նախկին զինվորականների ունայնությունը, ազգային գաղափարախոսության բացակայությունը հանգեցրին հայկական պետության մի մասի՝ Արցախի ժամանակավոր կորստի։

Թվում է, թե 2020-2023 թվականների իրադարձությունները պետք է ստիպեին Հայաստանի իշխանություններին վերանայել իրենց պետական ​​ռազմավարությունը և անհապաղ սկսել բանակում բարեփոխումներն ու դրա դիվերսիֆիկացումը։

Ցավոք սրտի, տեղի է ունենում ճիշտ հակառակը։ Ըստ շրջանառվող լուրերի՝ Հայաստանի պաշտպանության նախարարության գլխավոր շտաբում վխտում են է Ռուսաստանի ԱԴԾ գործակալները և հրահանգիչները։ Հայկական բանակը երկար ժամանակ սպասում էր ռուսական զենքին։ Իսկ Բուդագյանի՝ ԶՈւ միացյալ խմբի հրամանատար նշանակվելը վկայում է այն մասին, որ բանակում բարեփոխումները ձեւական են։

Ավելին, ՀՀ պաշտպանության նախարարն անընդհատ ասում է, որ մեր բանակը պետք է անցնի պրոֆեսիոնալ հիմքերի։ Այսինքն՝ կարելի է ենթադրել, որ բանակում կծառայեն միայն պայմանագրային զինծառայողները, իսկ պարտադիր ծառայությունը կվերացվի։

Որքանո՞վ է սա արդարացված մի պետության մեջ, որը 33 տարի պատերազմում է հարեւան պետության հետ։ Թվում է, թե պետք է հակառակը լինի։ Պետք է ստեղծվեին լրացուցիչ ռազմական կառույցներ՝ ամբողջ արական (և, հնարավոր է, իգական սեռի) բնակչությանը ռազմական հարցերում, քաղաքացիական պաշտպանությանը վերապատրաստելու համար:

Ըստ սահմանման, զինված ուժերը (ԶՈՒ) պետության կամ պետությունների խմբի հիմնական զինված կազմակերպությունն է, որը նախատեսված է ապահովելու ռազմական անվտանգությունը, պաշտպանելու պետական ​​շահերը ագրեսիայի և պատերազմի ժամանակ, կանխելու կամ վերացնելու պետությունների միջև խաղաղությանը և անվտանգությանը սպառնալիքները:

Հայաստանի իշխանությունը, թերեւս, առաջնորդվում է երկրորդ բնորոշմամբ, այն է՝ իր համար զինված ուժերը «պետությունների խմբի» ուժեր են։ Բայց որքանո՞վ կարելի է Ռուսաստանը համարել մեր պետության անվտանգությունն ապահովելու ունակ պետություն՝ հաշվի առնելով այն, որ հենց Ռուսաստանն է Թուրքիան բերել Արցախ, ապա հանձնել ադրբեջանին, իսկ իրականում Թուրքիային ու Իսրայելին։

Ինչքանո՞վ կարելի է վստահել հայ զինվորների կյանքը Միացյալ խմբի ռուս գործընկերներին, եթե Արցախում ռուսական զորքերն են թույլ տվել խաղաղ բնակիչների ցեղասպանությունը, նրանց տները թալանելը և Արցախի Հանրապետության իշխանության օրինական ընտրված ներկայացուցիչների հանձնում Ադրբեջանին։

Իսկ գուցե այն ամենը, ինչ կատարվում է այսօր, բխում է Հայաստանի իշխանության սեփական ինքնիշխանության հանդեպ մոտեցումից: Ի վերջո, ՀՀ վարչապետը հայտարարեց, որ հայ լինել նշանակում է «կարմիր լաթի» լինել Թուրքիայի և Ադրբեջանի առաջ, այսինքն՝ ավելի անվտանգ է մենք հայ «չլինենք», որ մեզ չսպանեն։ Իսկ եթե մեզ չսպանեն, ուրեմն մեզ բանակ էլ պետք չէ…

Մարգարիտա Քարամյան

«Ռազմավարությունը կամ մեխանիզմը՝ մասը կորցնել՝ ամբողջը փրկելու համար, մեր աչքի առաջ ցույց է տալիս իր սնանկությունը»,- այսօր հրավիրված ասուլիսում ասաց Արցախի Մարդու իրավունքների պաշտպան Գեղամ Ստեփանյանը՝ անդրադառնալով ՀՀ իշխանություններին թեզին, որ Արցախը հանձնելով՝ հնարավոր է պահել Հայաստանը։

«Ընդամենը երկու օր առաջ մենք նոր շանտաժներ ու նոր սպառնալիքներ ենք լսել Ադրբեջանի ղեկավարի շուրթերից, ինչը նշանակում է, որ կոնկրետ այդ ռազմավարությամբ առջնորդվելով՝ մենք դեռեւս որեւէ շոշափելի արդյունքի չենք կարողանում հասնել։ Այն, ինչ ամրագրված է միջազգային կոնվենցիաներով եւ ընդհանրապես տրված է Արցախի ժողովրդին, չպետք է մոռացության մատնվի կամ զիջվի։ ԱՄՆ կատարած մեր այցի ընթացքում ստացել ենք այն տպավորությունը, որ կոնկրետ ամերիկյան դերակատարները կարեւորություն են տալիս այդ հարցին, պարաստ են այդ հարցի քննարկմանը եւ համարում են, որ տեւական խաղաղության հասնելու համար նաեւ պետք է հասցեագրվի Արցախի ժողովրդի իրավունքների թեման։ Իմ կարծիքով՝ Հայաստանի Հանրապետությունը եւս պետք է հավատարիմ մնա այդ օրակարգին, այսինքն՝ բանակցային օրակարգից Արցախի ժողովրդի իրավունքների թեման չհանի»,- ասաց նա։