Հայաստանի փախստականները: Այս արտահայտությունը վերջին 36 տարիների ընթացքում դարձել է հայոց պատմության և հայ ժողովրդի կյանքի մի մասը։ Սակայն նման կարևոր գործոնը երբեք չդարձավ հայոց պետականության ռազմավարության հիմնական հենասյուներից մեկը։

Վերլուծելով անկախ Հայաստանի պատմությունը, որի բաղկացուցիչ մասն է հայ-ադրբեջանական հակամարտությունը, որն ուղեկցվում է ցեղասպանություններով և հայերի բռնի տեղահանմամբ այն տարածքներից, որտեղ նրանք ապրել են դարեր շարունակ, բայց որոնք դարերի ընթացքում պարբերաբար փոխանցվել են արհեստականորեն ստեղծված ադրբեջան կոչված գոյացությանը, գալիս ես այն եզրակացության, որ այս խնդիրը չի դարձել Հայաստանի Հանրապետության բոլոր իշխանությունների քաղաքականության (թե ներքին, թե արտաքին) մաս։

Ըստ ամենայնի, Հայաստանի իշխանությունները, ծառայելով ԽՍՀՄ-ին, Ռուսաստանին, այժմ նաև Թուրքիային, հետևել են ոչ բարեկամ երկրների օրակարգին և ամեն կերպ խոչընդոտել բռնի տեղահանվածների իրավունքների պաշտպանության գործընթացին։

Ավելին, տարիների ընթացքում ապօրինի գործողություններ են կատարվել, օրենքներ են ընդունվել (կամ ընդհանրապես չեն ընդունվել, ինչը նույնպես խախտում է), որոնք բացասական ճանապարհով են տարել այս խնդիրները։ Խնդիրը փախստականների իրավունքների պաշտպանության հիման վրա լուծելու փոխարեն ամեն ինչ արվեց, որպեսզի տեղահանվածները ինտեգրվեն հասարակությանը և ստանան Հայաստանի քաղաքացիություն՝ դրանով իսկ փախստականների խնդիրը հանելով պետական ​​քաղաքականության օրակարգից։

Նույն բանն արվում է այսօր։ Ավելին, եթե Հայաստանում անցած տարիներին փակվում էր այսպես կոչված ադրբեջանի հայաբնակ շրջաններից փախստականների հարցը, ապա այժմ «փակվում է» Արցախի բնիկ բնակիչների խնդիրը, այն Արցախի, որն ըստ բոլոր փաստաթղթերի անկախություն հռչակեց Ադրբեջանից և որոշեց վերամիավորվել Հայաստանի հետ՝ հիմնվելով ժողովրդի ինքնորոշման իրավունքի վրա։

Ընդ որում, դա անում է ՀՀ վարչապետը բոլոր միջազգային դերակատարների՝ Ռուսաստանի, ԱՄՆ-ի, Եվրոպայի, Թուրքիայի համաձայնությամբ։ Դրա վառ ապացույցը՝ Պրահայի եվրոպական հարթակում Ալմա-Աթայի հռչակագրով ռուսական օրակարգի օրինականացումն է։ Հայաստանի վարչապետը ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի համանախագահող երկրների ներկայացուցիչների ներկայությամբ Արցախը ճանաչեց որպես ադրբեջանի մաս, և բոլորը հանգիստ ընդունեցին դա որպես փաստ։ Թեեւ ամբողջ 34 տարին այս երկրները բանակցում են, որ Արցախը վիճելի տարածք է, որի կարգավիճակը պետք է որոշվի բանակցությունների միջոցով։

Ենթադրենք, որ աշխարհում տիրող իրավիճակը թելադրում է նման անարդար վերաբերմունք Արցախի բնակիչների իրավունքների, մասնավորապես՝ ինքնորոշման իրավունքի նկատմամբ։ Բայց ինչո՞ւ պետք է սրանից տուժի 90-ականների փախստականների խնդիրը։ Ինչո՞ւ են ՀՀ իշխանությունները և այսպես կոչված «միջազգային հանրությունը» լռում այն ​​մասին, որ Ադրբեջանը 36 տարվա ընթացքում իրականացրել է առնվազն 6 ցեղասպանություն՝ խախտելով միջազգային բոլոր նորմերը և պայմանագրերը։ Այդ իսկ պատճառով այս երկիրը պետք է ճանաչվի որպես ահաբեկչական, ֆաշիստական ​​միավոր, որը արյունոտ գործիք է Ռուսաստանի և Թուրքիայի ձեռքում։

Թվում է, թե Ադրբեջանը չափազանց հարմար սպանիչ գործիք է բոլոր գերտերությունների ձեռքում։ Հակառակ դեպքում ինչպե՞ս կարելի է հասկանալ «համաշխարհային հանրության» անգործությունը 2020, 2021, 2020, 2023 թվականների պատերազմներից և Արցախի վերջնական հայաթափումից՝ ցեղասպանությունից և էթնիկ զտումից հետո։

Հայ հանրության և փորձագիտական ​​հանրության բաժանումը «ռուսամետների» և «արևմտամետների» դարձել է նույն հորինվածքը, ինչ հայ իրականության բոլոր «քաղաքական» իրականում պոպուլիստական) հայտարարություններն ու գործընթացները։ «Արևմտամետները» հաջողությամբ առաջ են մղում ռուսական նարատիվները, «ռուսամետները» քննադատում են Արևմուտքի՝ ռուսականից ոչնչով չտարբերվող նարատիվները։

Ցավոք, Հայաստանում այդպես էլ չհայտնվեցին քաղաքական ու հասարակական գործիչներ, ովքեր 90-ականների փախստականների խնդիրը կդարձնեին պետական ​​ռազմավարության քաղաքական գծի հիմքը։

Մինչդեռ հենց այս թեման կարող է իսպառ քանդել ադրբեջան կոչվող պետությունը։

Վաղ թե ուշ այս գիտակցությունը կգա հայ փորձագիտական ​​և հասարակական հանրության մոտ։ Միայն թե ինչպես միշտ չուշացած չլինի։

Մարգարիտա Քարամյան

Զորավար Անդրանիկի ծննդյան 159-ամյակին նվիրված միջոցառման ժամանակ ՈՄԱ կազմակերպության ղեկավար Վովա Վարդանովը ազգ-բանակ ստեղծելու կոչով հանդես եկավ։

«Ամենամեծ սխալը, որը տեղի է ունեցել 19-րդ դարի վերջին ու 20-րդ դարի սկզբին մեր ժողովրդի ինքնապաշտպանության հարցում, դա հայդուկական խմբերի վրա ժողովրդի պաշտպանությունը կառուցելն է եղել։ Պաշտպանությունը պետք է լինի համապարփակ, բոլորը պետք է դրա մեջ ընգրկված լինեն, երկիրը պետք է լինի ամրոց, եւ ազգը պետք է լինի բանակ։

Փաստորեն, մենք սիրում ու հարգում ենք Անդրանիկ Օզանյանին, բայց նաեւ հաշվի ենք առնում, որ այդ ժամանակ տեղի է ունեցել մեր քաղաքական մտքի ու ռազմական գործիչների ամենամեծագույն սխալը՝ նրանք չեն նախապատրաստել ժողովրդին։ Նույնիսկ իրենց ոգով հայտնի սասունցիները չեն կարողացել հաղթական ապստամբություն անել։ Միակ հատվածը, որտեղ հաջողել է ժողովուրդը, դա Վան քաղաքում քիչ թե շատ նախապատրաստված համընդհանուր ապստաբությունն է եղել, որը թույլ է տվել մեկ ամսից ավելի ինքնապաշտպանություն իրականացնել»,- ասաց Վարդանովը։

Վովա Վարդանովը նշեց, որ հասարակությունն այսօր ակտիվ չէ ինքնապաշտպանության հարցում։ «Մենք չենք կարողանում ժողովրդին բացատրել՝ ժողովուրդ ջան, եկեք մարզվեք։ Եկեք իրար հետ պարապենք, իրար հետ էլ մարտի դաշտ դուրս կգանք, եթե պետք լինի, մենք դա ցույց ենք տվել եւ 2020, եւ 2022 թվականին։ Միակ ծրագիրը, որն ստացավ ժողովրդի լայն զանգվածերի օժանդակությունը, դա «Գմբեթ-2» ծրագիրն էր, բայց ես կույր լավատեսությամբ չեմ տառապում եւ չեմ կարող ասել, որ ժողովուրդը դա գիտակցեց։ Դա ավելի շատ համընկավ Արցախի կորստի հետ։

Անկախ նրանից, թե մեր ժողովուրդն ինչ քաղաքական ուղղվածություն ունի, ցանկացած ոք հասկանում է, որ մեր մեջքին կապված վահան կար։ Եվ երբ մեջքից թրով խփում էին, վահանին էր կպնում՝ դա Արցախն էր։ Հիմա այդ վահանը մեզանից խլել են։ Այդ գիտակցությունն էր, որ ժողովրդականացրեց «Գմբեթ» ծրագիրը։

Ցանկալի է 6, մինիմում 2 պարապած ու վարժված անձ գմբեթում նստած լինի, որպեսզի «Գմբեթ» ծրագիը հաջողության հասնի»,- ասաց նա։

Լրագրողների հետ զրույցում, անդրադառնալով այն հարցին, որ այսօր իշխանության ներկայացուցիչները մակարդակով փորձում են հասարակությանը ապացուցել, որ թույլ ենք, որ ռեւանշ չի լինելու, Վովա Վարդանովը պատասխանեց, որ «կարող է մենք ռեսուրս ունենանք, բայց հրաժարվենք ռեւանշից, դա ժողովրդի կամքով պետք է լինի»։

«Կարող է մենք շատ հզոր լինենք, բայց ասենք՝ լավ, եկեք Արեւմտյան Հայաստանի վերաբերյալ գանք ինչ-որ պայմանավորվածության եւ թողնենք Թուրքիայի տիրապետության ներքո։ Դա դարձյալ մեր ժողովրդի կամքով պետք է լինի, ոչ թե թելադրված այսպես կոչված, հաղթողի, իսկ իրականում ցեղասպանի կողմից»,- ասաց նա։

Վարդանովը նաեւ կոչ արեց սեփական ուժերի վրա հույս դնել․ «Ռուսը, լինելով մեր դաշնակիցը, իր դաշնակցային ոչ մի պարտավորություն չի կատարում, որպես դաշնակից՝ բավական սրիկայաբար է վերաբերվում մեզ։ Արեւմուտքից ոչ ոք չի գալու մեզ օգնության, եւ, հետեւաբար, մեր միակ հույսը վարժված, պարապած հայ ժողովուրդն է՝ ազգ-բանակ, երկիր-ամրոց»։

Փաշինյանի իշխանությունը, ձեւացնելով «արևմտամետ» կուրսը եւ իրականացնելով ռուս-թուրքական ծրագրերը, անցել է «օժանդակ» տեղեկատվական մանիպուլյացիաների։ Մասնավորապես, «ՀԱՊԿ-ում Հայաստանի մասնակցության սառեցման» մասին ամպագոռգոռ հայտարարությունների ֆոնին Հայաստան էին հրավիրվել ռուս «փորձագետներ», որոնք պետք է հայ հասարակությանն ասեն, որ «Հայաստանի դեպի Արևմուտք վերակողմնորոշվելու գինը չափազանց բարձր կլինի»։

Այս մասին, մասնավորապես, հայտարարել է ՌԴ տնտեսագիտական ​​բարձրագույն դպրոցի աշխատակից Դմիտրի Սուսլովը Ռազմավարական հետազոտությունների եւ նախաձեռնությունների վերլուծական կենտրոնի կողմից Երեւանում կազմակերպված համաժողովում։

Հատկանշական է, որ օդիոզ Պետրոս Ղազարյանը Սուսլովին հրավիրել է իր շոուին ու թույլ տվել ելույթ ունենալ։ Սուսլովը Հայաստանի Հանրային ալիքի եթերում հաճույքով շռայլեց այն նարատիվը, որ Հայաստանը դատապարտված է։

«Դեպի Արևմուտք վերակողմնորոշվելու և թշնամու (Արևմուտք-խմբ.) կողմն անցնելու գինը բարձր է լինելու։ Հայաստանն արդեն վճարել է այս գնի մի մասը. սա, իհարկե, Լեռնային Ղարաբաղի կորուստն է»,- ասել է Սուսլովը:

Փաստորեն, Հայաստանում ռուս կայսերական քարոզիչը անկաշկանդ ասում է, որ «Լեռնային Ղարաբաղի կորուստը» Ռուսաստանի ձերքի գործն է, եւ դա միայն մի մասն է։

Հիշվում է, մի քանի ամիս առաջ հայկական իշխանամետ լրատվամիջոցները գրում էին, որ ամբողջ խնդիրը Ղարաբաղն է, որ Ռուսաստանը գործում է Ղարաբաղի ղեկավարության միջոցով և պատրաստվում է ղարաբաղցիների ձեռքով «իշխանափոխություն անել» Հայաստանում։ Ընդհանրապես, Ղարաբաղն է Հայաստանում ռուսական ազդեցության «բուծարանը»։ Հիմա Արցախի մասին ասում են՝ կա՛մ լավ, կա՛մ ոչինչ։

Փաշինյանի իշխանությունն այս անգամ ո՞ւմ է մեղադրելու. Հայաստանի Սյունիքի մարզի հարավում զոհված աշխարհազորերին, որոնք փորձել են պաշտպանել իրենց հողը։ Այո, իշխանությունը մեղադրելու է նրանց, ովքեր «դիմադրություն են հրահրում», եւ ռուս քարոզիչներն արդեն բացահայտ խոսում են այդ մասին։

Սուսլովը համոզված է, որ ՀԱՊԿ-ում մասնակցության սառեցումը ստեղծված իրավիճակում ընկալվում է որպես «Ադրբեջանին՝ ագրեսիայի միտումնավոր հրավեր, որից հետո Հայաստանի ղեկավարությունն ակնկալում է լրացուցիչ առիթ ստանալ ՀԱՊԿ-ից վերջնական դուրս գալու համար»։

Սուսլովը բացահայտ խոսում է Փաշինյան-Պուտին-Ալիև դավադրության մասին, որի արդյունքում Հայաստանը կդադարի գոյություն ունենալ։ Իսկ այն, որ նա այդ մասին հայտարարում է Հայաստանի թիվ մեկ լրատվական հարթակից, վկայում է այն մասին, որ աշխատանքներ են տարվում վերացնելու վերջին խոչընդոտը՝ հայ ժողովրդի դիմադրելու կամքը։

Հայաստանում «արևմտամետ» ուժերը, որոնք YouTube-ում հազարավոր լսարաններ են հավաքել և հեռարձակում են, որ Հայաստանը պատրաստվում է պոկվել Ռուսաստանից, ամեն ինչ անում են, որպեսզի այս ծրագիրը հնարավորինս արագ իրականացվի։ Նրանք ասում են, որ Հայաստանի կառավարությունը փնտրում է անվտանգության «այլընտրանքային» երաշխիքներ, որ Ֆրանսիան և մյուսները կգան օգնության՝ դրանով իսկ վերջին մեխը խփելով հայկական դիմադրության դագաղին: