«Ադրբեջանի կառավարությունը տասնամյակներ շարունակ ռասայական խտրականության քաղաքականություն է սերմանել ազգությամբ հայերի նկատմամբ։ Ադրբեջանի երեխաներին դպրոցական դասագրքերում սովորեցնում են ատել եւ սպանել հայերին, պետական պաշտոնյաները կոչ են անում իսպառ վերացնել հայերին։ Սա պետության կողմից թույլատրված համատարած ռասզիմ է»,- ՄԱԿ-ի Արդարադատության միջազգային դատարանում Ռասայական խտրականության բոլոր ձևերի վերացման մասին միջազգային կոնվենցիայի շրջանակներում քննվող Հայաստանն ընդդեմ Ադրբեջանի դատական գործով բանավոր լսումների ժամանակ ասաց Միջազգային իրավական հարցերով ՀՀ ներկայացուցիչ Եղիշե Կիրակոսյանը:

Ըստ նրա՝ ռասայական խտրականության այս երկարաժամկետ պետական քաղաքականությունը գագաթնակետին հասավ 2020 թվականի սեպտեմբերին, երբ Ադրբեջանն ագերսիա ու պատերազմ սանձազերծեց Լեռնային Ղարաբաղի էթնիկ հայերի նկատմամբ։

«Հայտարարված նպատակն էր վերացնել եւ վտարել էթնիկ հայերին իրենց հայրենիքից։ Ինչպես Ադրբեջանի նախագահ Ալիեւը հետագայում բացատրեց՝ «թշնամու նկատմամբ ատելությունն էր մեզ առաջ շարժում»։ Եվ 44 օր շարունակ ադրբեջանցի զինվորները սպանում, խոշտանգում ու բռնության էին ենթարկում էթնիկ հայերին՝ հպարտորեն նկարելով ու տարածելով»,- ասաց Կիրակոսյանը։

Նրա խոսքով՝ 44-օրյա պատերազմի հետեւանքով մոտ 30 հազար ենթարկվեց էթնիկ զտումների։ «Իսկ Ալիեւը հաղթանակ հռչակեց՝ հայտարարելով, որ այս տարածքներում այլեւս երբեւէ հայկական երգեր չեն երգվելու։ Այս դաժանություններից հետո, որոնք էթնիկ հայերի նկատմամբ ռասայական խտրականության տասնամյակների գագաթնակետն էին, Հայաստանը պատասխան պահանջեց սույն կոնվենցիայի ներքո։ Հայաստանը դիմեց, որպեսզի դատարանը հրատապ պաշտպանի այն խոցելի էթնիկ հայերին, ովքեր այդ ժամանակ դեռեւս չէին սպանվել ու չէին վտարվել իրենց հայրենիքից։ Բոլորս գիտենք, թե այդ ժամանակից ի վեր ինչ է տեղի ունեցել, նույնիսկ դատարանը չկարողացավ կանգնեցնել Ադրբեջանի ռասայական քարոզարշավը, եւ էթնիկ զտում իրականացվեց։

2023 թվականի սեպտեմբերին Լեռնային Ղարաբաղի հայազգի բնակչությանն 9 ամիս սովատանջ անելուց հետո, Ադրբեջանը ցուցադրված հարձակում նախաձեռնեց Լեռնայի Ղարաբաղի նկատմամբ՝ սպանելով հարյուրավոր հայերի եւ ստիպելով հարյուր հազարավոր հայերի հեռանալ իրենց պատմական հայրենիքից։ Մինչ օրս 200 անհետ կորած անձինք կան, եւ նրանց ընտանիքները տառապում են՝ չիմանալով նրանց ճակատագիրը։

Ինչպես դատարանի նախկին որոշումների դեպքում, այս անգամ եւս Ադրբեջանը շարունակեց չկատարել դատարանի՝ 2023 թվականի նոյեմբերի 17-ի երրորդ որոշումը։ Մեջբերում դատարանի որոշումից՝ «Ադրբեջանը ոչինչ չի արել, որպեսզի ապահովի, որ այն անձինք, ովքեր հեռացել են Լեռնային Ղարաբաղից 2023 թվականի սեպտեմբերի 19-ից հետո եւ ցանկանում են վերադառնալ Լեռնային Ղարաբաղ, կարողանան դա անել ապահով, առանց խոչընդոտների եւ առանց հապաղելու»։

Ադրբեջանն ի կատար ածեց տարածաշրջանի էթնիկ զտումը եւ այժմ համակարգված կերպով ջնջում է էթնիկ հայերի ներկայության բոլոր հետքերը, այդ թվում՝ հայկական մշակութային եւ կրոնական ժառանգությունը։ Եվ այս գործի քննությանը զուգահեռ է այս ամենը տեղի ունենում։ Անցյալ ամիս Ալիեւը Ստեփանակերտում կրակ վառեց եւ հաղորդագրություն տարածեց, որ դա, իր խոսքերով, «վերջնական մաքրման գործողությունն է»»,- հայտարարեց Եղիշե Կիրակոսյանը։

Կիրակոսյանի խոսքով՝ Հայաստանի բազմաթիվ ապացույցներին ի պատասխան Ադրբեջանը հուսահատ փորձեր է անում՝ կողմերի միջեւ հավասարության կեղծ զգացողություն ձեւավորելու համար՝ իր կողմից գործ հարուցելով Հայաստանի նկատմամբ։ Բայց Ադրբեջանի համար դժվարությունն այն է, որ չունի տեսանյութեր ռասական վայրագությունների վերաբերյալ, որոնցով կարող է հիմնավորել իր պնդումները։ Հայաստանը հաջորդ շաբաթ սկսվող լսումների ընթացքում կհիմնավորի, որ Ադրբեջանի պնդումների ճնշող մեծամասնությունը բացարձակ դուրս են դատարանի իրազորության շրջանակից։

Հաշվի առնելով իր առարկությունների ակնհայտ թուլությունը՝ Ադրբեջանը պարզապես հույս ունի, որ իր առարկությունների մի խումբը կչեղարկի դիմացի կողմի առարկությունները։ Դա ցինիկ ռազմավարություն է, որը կիրառվում է, քանի որ այլ տարբերակներ չկան։ Ադրբեջանի առարկություններից ոչ մեկը, նույնիսկ նախնական քննադատության կամ առարկության չի դիմանում, եւ իր մարտավարությունը պետք է ձախողվի։ Հայաստանի պահանջը չի սահմանափակվում 2020 թվականի 44-օրյա պատերազմով միայն, պատերազմը այսբերգի գագաթն էր միայն, իսկ այդ այսբերգը ռասիստական քաղաքականության տասնամյակների այսբերգն էր»,- ասաց Եղիշե Կիրակոսյանը։

Միաժամանակ, Եղիշե Կիրակոսյանն ասաց, որ «Հայաստանն Ադրբեջանի տարածքի նկատմամբ որեւէ պահանջ չունի։ Հայաստանը հանձնառու է իրական եւ տեւական խաղաղության պայմաններ ձեւավորելու օրակարգին, սակայն չի կարող այնպես լինել, ինչպես Ալիեւն է ասել, որ ուժն է ծնում իրավունք կամ, նրա խոսքով ասած, միջազգային իրավունքը չի աշխատում։ Այն պետությունը, որը մարդու իրավունքների կոպիտ խախտումներ է թույլ տվել, չի կարող հայտարարել, որ վայրագություններն ավարտել է եւ արդեն պատրաստ է անցնել առաջ»։

Քաղաքագետ Մանվել Սարգսյանը Step1.am-ի համար.

2020 թվականին Ադրբեջանի կողմից Լեռնային Ղարաբաղի (Արցախի) դեմ սանձազերծած պատերազմից, Արցախի Հանրապետության ինքնալուծարումից և հայ բնակչության բռնի տեղահանումից հետո առաջին պլան մղվեց Հայաստանի անվտանգության խնդիրը։

Հայաստանի Հանրապետության ղեկավարությունը որպես անվտանգության հիմք ընդունել է «լեգիտիմության» հայեցակարգը, ըստ որի՝ արտաքին քաղաքականությունից պետք է հանվեն նախկին Խորհրդային Հայաստանի սահմաններից դուրս գտնվող բոլոր խնդիրները։ Հայաստանը հայտարարեց, որ չունի Լեռնային Ղարաբաղի, ինչպես նաև արցախցիների՝ իրենց տներ հավաքական վերադարձի խնդիր։

Արցախի ժողովրդի խնդիրը հանգել է բացառապես հումանիտար խնդիրների։ Բայց նույնիսկ այնտեղ հարցականի տակ դրվեց միջազգային կառույցներում արցախցիների իրավունքների պաշտպանության նպատակահարմարությունը։ Հայաստանի կառավարությունն առաջնահերթ է համարում բռնի տեղահանած բնակչությանը հայ հասարակությանը ինտեգրելու խնդիրը։ Կարծիք կա, որ նման քաղաքականությունը կարող է Հայաստանի Հանրապետությանը ապահովել միջազգային աջակցություն անվտանգության ապահովման գործում։

Հասկանալի է, որ այս մոտեցմամբ Արցախի ժողովրդի ցանկացած գործունեություն Հայաստանի տարածքում, այդ թվում՝ Արցախի Հանրապետության ղեկավարության գործունեությունը համարվում է Հայաստանի Հանրապետությանը սպառնացող վտանգ։ Շատ հաճախ Արցախի նախագահի և խորհրդարանի ցանկացած գործունեություն ենթարկվում է սուր քննադատության։

Ելնելով վերոգրյալից՝ կարելի է պնդել, որ Արցախի Հանրապետության ղեկավարությունը կարող է գործունեություն ծավալել իր շահերի պաշտպանության ուղղությամբ՝ հաշվի առնելով Հայաստանի Հանրապետության ղեկավարության դիրքորոշումը։ Մասնավորապես, վտարանդի կառավարությունը կարող է ծավալել իր գործունեությունը մեկ այլ, բարեկամական երկրում։

Արցախի նախագահն արդեն հայտարարել է, որ Արցախի Հանրապետության ինքնալուծարման մասին իր հրամանը անօրինական է և թելադրված էր բնակչությանը վերահաս ցեղասպանությունից փրկելու համար պայմաններ ապահովելու ցանկությամբ։

Փաստորեն բաց է մնում նաեւ Արցախի կարգավիճակի որոշման հարցը։ Ավելին, միջազգային հանրությունը չի համարում արցախյան հիմնախնդիրը փակված և պաշտպանում է արցախցիների՝ միջազգային վերահսկողության տակ հայրենիք վերադառնալու իրավունքը։

Մատենադարանի ֆոնին, որտեղ Ալեն Սիմոնյանը Տոկաևի ցույց է տվել ձեռագրեր ղպպչակյան լեզվով, այդ թվում՝ հայատառ

Ղազախստանի նախագահ Կասիմ-Ժոմարտ Տոկաևի այցը Հայաստան հակասական էմոցիաներ առաջացրեց հայ հասարակության շրջանում։

Ոմանք կարծում են, որ Տոկաևը, ով ողջունել է “ադրբեջանի տարածքային ամբողջականության վերականգնումը”, իսկ իրականում՝ ագրեսիան Արցախի Հանրապետության և նրա ժողովրդի ցեղասպանությունը, չպետք է ընդունվի Հայաստանում պետական ​​մակարդակով։ Մյուսներն ասում են, որ Տոկաևը «բարի նպատակներով» չի գալիս և, օգտվելով Հայաստանի իշխանության թուլությունից, փորձում է օգուտներ «պոկել» իր երկրի համար։ Մյուսները՝ որ Հայաստանը պետք է բարեկամ լինի բոլորի հետ, որպեսզի կարողանա գոյատևել դինամիկ փոփոխվող աշխարհում և այլն։

Ինչո՞ւ են այդքան տարբեր կարծիքներ մի երկրի մասին, որն աշխարհում զբաղեցնում է տարածքով իններորդ տեղը, ունի օգտակար հանածոների և այլ բնական ռեսուրսների հսկայական պաշարներ և զգալի քաղաքական վարկանիշ միջազգային ասպարեզում:

Փորձենք հասկանալ Ղազախստանի նկատմամբ նման “տարընթերցումը”։

Ղազախստանը ի սկզբանե ակտիվորեն մասնակցել է ԱՊՀ հիմնադրման աշխատանքներին և ստեղծմանը։ Ղազախական կողմի նախաձեռնությամբ 1991 թվականի դեկտեմբերի 21-ին Ալմաթիում կազմակերպվեց գագաթնաժողով և ստորագրվեց Ալմաթիի հռչակագիրը։

1992 թվականի մարտի 2-ին Ղազախստանի Հանրապետությունը միաձայն ընդունվեց ՄԱԿ, 1992 թվականի հունվարի 30-ին միացավ ԵԱՀԿ-ին, իսկ 1995 թվականին դարձավ Իսլամական համագործակցության կազմակերպության անդամ, որը բաղկացած է հիմնականում արաբական երկրներից։ Ղազախստանը 2002 թվականին ՀԱՊԿ ստեղծման մասին համաձայնագիրը ստորագրած առաջին 6 երկրների թվում էր։

Ղազախստանի արտաքին քաղաքականությունն առաջին հերթին ուղղված է Ռուսաստանին, Չինաստանին, ԱՄՆ-ին, ԵՄ-ին և արաբական երկրներին։

90-ականներին Ղազախստանը Ռուսաստանի հետ միասին հանդես էր գալիս որպես միջնորդ ղարաբաղյան հակամարտության կարգավորման գործում։ Ելցինի հետ Ստեփանակերտ է եկել նաեւ Նազարբաեւը։

Այսօր Ղազախստանը նույնպես Եվրասիական տնտեսական միության խոշոր երկրներից է։

Ինչպես տեսնում ենք, այս երկիրը վարում է բազմավեկտոր արտաքին քաղաքականություն, համագործակցում է այն երկրների հետ, որոնք էական դեր ունեն համաշխարհային գործերում։ Բայց երկրի գործունեությունը դրսևորվում է նաև տնտեսական առումով, ինչին նպաստում է նաև մի կողմից Ռուսաստանի և Չինաստանի, մյուս կողմից՝ հետխորհրդային տարածքի երկրների միջև աշխարհագրական դիրքը։

Ի՞նչը բերեց մի երկրի նախագահին, որն ակնհայտորեն աջակցում է Արցախի հայ բնակչության օկուպացիայի և ցեղասպանության և հայկական պետականության վերացմանն ուղղված ռուս-թուրք-ադրբեջանական ծրագրերին, մի այլ երկիր, որի վարչապետ Փաշինյանը կասկածի տակ է դնում Հայաստանի գոյության օրինականությունը և կոչ է անում դա վերածել «խաղաղության խաչմերուկի»։ Եւ ինչո՞ւ է Ղազախստանը երկու հյուպատոսական գրասենյակ բացում Արարատում և Արագածոտնում` Թուրքիայի հետ սահմանին:

Դատելով ղազախ վերլուծաբանների կարծիքներից՝ «Միջին միջանցքը չափազանց կարևոր է Ղազախստանի համար, իսկ Ադրբեջանից Թուրքիա ամենաարդյունավետ երթուղին կարող է անցնել Հայաստանի տարածքով»։

Սրանով կարելի է եզրափակել համագործակցության ամրապնդման, Հայաստանի և Ղազախստանի միջև հարաբերությունների զարգացման և տարածաշրջանում խաղաղության ու կայունության ապահովման մասին պաթետիկ հայտարարությունների ցանկը։

Տոկաևն առաջարկում է Երևանին մոռանալ Արցախի մասին (ինչը անում են Հայաստանի իշխանությունները նույնիսկ առանց նրա խորհրդի), հաշտվել արցախահայության բոլոր իրավունքների ոտնահարման հետ, ընդհանրապես մոռանալ դրանք և արագ անցնել Հայաստանի տարածքով Ղազախստանը, Թուրքիան և Ադրբեջանը կապող «ամենաարդյունավետ ճանապարհի» ստեղծմանը։

Բանակցությունների արդյունքում Քասիմ-Ժոմարտ Տոկաևը և Նիկոլ Փաշինյանը երկու երկրների կառավարությունների միջև ստորագրել են միգրացիոն ոլորտում համագործակցության մասին համաձայնագրեր, քաղաքացիների ճանապարհորդության և կեցության ընթացակարգերի վերաբերյալ, միջազգային ավտոմոբիլային տրանսպորտի մասին համաձայնագրում փոփոխություններ և լրացումներ կատարելու մասին արձանագրություն, փոխըմբռնման հուշագիր ավիացիոն իշխանությունների միջև։

Ըստ ամենայնի, «Արևմտյան Ադրբեջանում» նախ կբնակվեն  «երրորդ երկրի քաղաքացիները»՝ ղազախները, և Հայաստանի թուրքացումը կդառնա ժամանակի հարց։

NO COMMENT:

Մարգարիտա Քարամյան