2024 թվականի ապրիլի 24-ը պատմության մեջ կմնա ոչ միայն որպես Օսմանյան կայսրությունում Հայոց ցեղասպանության զոհերի հերթական տարելից։
Հայ ժողովուրդն այս օրվան հասավ՝ Արցախը կորցնելուց և Տավուշում նոր տարածքային ու մարդկային կորուստների սկիզբը դնելուց հետո։
«Դելիմիտացիայի և դեմարկացիայի գործընթացը», ինչպես Հայաստանում և արտերկրում շատերն անվանում են Տավուշի ռազմավարական դիրքերի հանձնումը, դարձավ խորհրդային իշխանության կողմից ադրբեջանցի հովիվներին նվիրաբերված հայկական հողերի հանձնման հերթական ակտը։
Միանգամայն նորմալ կթվա, երբ երկրները (տվյալ դեպքում՝ Հայաստանն ու ադրբեջանը) ցանկանում են հստակեցնել իրենց տարածքները, սահմաններ հաստատել, սահմանապահներ տեղադրել դրանց վրա և ապրել խաղաղ, առանց թշնամանքի։ Բայց նման երեւույթները նորմալ են քաղաքակիրթ պետությունների պարագայում, այլ ոչ թե քեմալականների ու բոլշևիկների հանցավոր դավադրության արդյունքում ստեղծված ադրբեջան ահաբեկչական, ֆաշիստական անօրինական կազմավորումը։
Նորմալ սահմաններ և նորմալ հարաբերություններ կարող են լինել այն պետությունների հետ, որոնք ճանաչում են միջազգային իրավունքը, միջազգային օրենքները, քաղաքակիրթ միջպետական հարաբերությունները և աշխարհակարգը, որը գոյություն ունի բոլորի համար:
Սա չի կարելի ասել ադրբեջանի (ըստ էության, փոքր թուրքիայի) մասին, որը գիշատիչի նման ավելի քան 100 տարի կառուցել և շարունակում է կառուցել իր քաղաքականությունը հայատյացության, տարածքային պահանջների, մանիպուլյացիաների և կեղծիքների վրա։
Բավական է հետևել վերջին երեք տարիների գործընթացներին՝ հասկանալու համար, թե ինչպես է այս ռասիստական միավորը ռուս-թուրքական տանդեմի աջակցությամբ մոլորեցնում ամբողջ համաշխարհային հանրությանը և մարդկության դեմ իր բոլոր հանցագործությունները «մղում» միջազգային իրավունքի տակ։
Այսօր ոմանք, այդ թվում՝ հայ փորձագիտական հանրության մի մասը, ասում են, որ Տավուշում հողերի հանձնումը մեծ ձեռքբերում է, որը թույլ կտա Հայաստանին խուսափել բազմաթիվ ռիսկերից և նոր պատերազմի սպառնալիքից։
Կարծես թե այդ մարդիկ ապրում են Հայաստանից դուրս, տեղյակ չեն, թե ինչ է տեղի ունեցել Արցախում, կամ կարծում են, որ Հայաստանը Արցախ չէ, և այնտեղ չի կարող նման բաներ կատարվել։
Ցավոք, պետք է բոլորին հիշեցնել, որ ադրբեջանն արդեն իսկ Հայաստանում իրականացնում է իր քաղաքականությունը, որը ավարտել է Արցախի նկատմամբ։
Ի՞նչ է տեղի ունեցել Արցախում. 30 տարուց ավելի ադրբեջանն ամբողջ աշխարհին շեփորում էր, որ Արցախն իր տարածքն է, որ հայերն այնտեղ երբեք չեն ապրել, այլ հայտնվել են այնտեղ միայն 19-րդ դարում, ավելին, նրանց ռուսներն են բերել այնտեղ և արհեստական ինքնավարություն ստեղծել։ Մինչդեռ հայերը Արցախում միշտ ապրել են առնվազն 6-7 հազար տարի։ Ինչ-որ անհասկանալի ձևով (թեև արդեն ապացուցվել է, որ «խավիարային դիվանագիտությամբ» և տնտեսական այլ հնարքներով) ադրբեջանին հաջողվել է համոզել միջազգային հանրությանը իր հայտարարությունների ճշմարտացիության մեջ։ Ի տարբերություն հայկական կողմի՝ ադրբեջանական Ալիևների կլանը շատ լավ գիտեր, որ միջազգային իրավունքը կարող է պաշտպանել Արցախի հայ ժողովրդին՝ որպես բնիկ ժողովրդի։
Ամբողջ աշխարհը հիմա գիտի, թե ինչ եղավ Արցախի հետ. Ավելը հայերի ցեղասպանությունն ու զանգվածային արտաքսումը «արդարացվել» է նրանով, որ հայերը Ադրբեջանում ազգային փոքրամասնություն են, և այս պետություն կոչվածը կարող է նրանց հետ վարվել այնպես, ինչպես կամենա։
Քաղաքակիրթ աշխարհի աչքի առաջ երեք տարվա ընթացքում տեղի ունեցավ երկու պատերազմ՝ բնակչության 10-ամսյա շրջափակում, տեռոր, բռնություն, նվաստացում, էթնիկ զտում։ Եվ սա ընկալվեց որպես նորմ։
Ի դեպ, Արցախը Հայաստանին և արտաքին աշխարհին կապող միակ ճանապարհն ամբողջությամբ փակվել է 2023 թվականի ապրիլի 23-ին, այսինքն՝ այն նույն օրը, երբ Հայաստանը ադրբեջանին հանձնեց ռազմավարական կարևոր տարածքներ, որտեղից Ադրբեջանը փաստացի կվերահսկի Հայաստանը Վրաստանին կապող միջպետական ճանապարհը և գազատարը։
Հայաստանը կանգնած է պոտենցիալ շրջափակման առաջ, քանի որ վերջին երեք տարիների փորձը ցույց է տալիս, որ Ադրբեջանը երբեք ոչինչ չի անում առանց հաջորդ քայլերը հաշվարկելու։ Նույն կերպ, մի գեղեցիկ օր, ինչ-որ պատրվակով, այնտեղ կարող են հայտնվել «էկոակտիվիստներ» (իսկ իրականում թուրք «գորշ գայլեր» և «կոմանդոսներ» ու «յաշմաներ»), և Հայաստանի բնակիչները կկտրվեն Վրաստանով աշխարհի հետ կապից և գազի մատակարարումից:
Շատերի մոտ հարց է ծագում՝ ինչո՞ւ Տավուշից սկսվեց «սահմանազատումը»։ Ինչո՞ւ է Ադրբեջանը բարձրացրել անկլավների, էքսկլավների, 4 գյուղի հարցը և այլն։
Ամեն ինչ շատ պարզ է. եթե Արցախում Ալիևին պետք էր ապացուցել, որ հայերը եկվոր են և չունեն այլ իրավունքներ, բացի այն իրավունքներից, որոնք ունեն Ադրբեջանի մյուս փոքրամասնությունները, այսինքն՝ ոչ մի իրավունք, ապա Հայաստանում Ադրբեջանը ձեռնամուխ եղավ ապացուցելու, որ Հայաստանը օկուպացրել է 90-ական թթ. տարածք և պետք է ճանաչվի որպես օկուպանտ՝ դրանից բխող բոլոր հետևանքներով։
Արցախի դեպքում դա չհաջողվեց անել, քանի որ Արցախն ինքն է ստեղծել իր բանակը, և 30 տարի այն պահպանվել է Պաշտպանության բանակի կողմից։ Այնտեղ գործում էր «ազգային փոքրամասնություն» տարբերակը։ Բայց Հայաստանի պարագայում Ադրբեջանն ակնհայտորեն շարժվում է դեպի իր նպատակը և, կարծես թե, քաղաքականությունից ու դիվանագիտությունից հեռու Հայաստանի իշխանության օգնությամբ, դա նրանց կհաջողվի։
Ավարտելով Արցախի հարցը՝ Ադրբեջանը անցավ «Արևմտյան Ադրբեջանի» պլանին։
Թաքնվելով «սահմանազատման» մասին գեղեցիկ և միջազգայնորեն ճանաչված գեղեցիկ արտահայտությունների հետևում՝ բարբարոսները սկսեցին ոչնչացնել հայկական պետականությունը՝ այսպես կոչված «սալյամիի սկզբունքով»։
1915 թվականը շարունակվում է 21-րդ դարում։ Ավաղ, պատմությունը ոչինչ չի սովորեցրել հայ ժողովրդին և մասնավորապես Հայաստանի բոլոր ժամանակների իշխանություններին։
Մարգարիտա Քարամյան
