Ստեփանակերտի “տիյերի” եկեղեցին միակ տեղն էր մնացել, որտեղ լուծվում էին բոլոր խնդիրները

Վերջին օրերին Ստեփանակերտի Ս. Աստվածածին առաջնորդանիստ եկեղեցին, կամ ինչպես տեղացիներն էին անվանում` տիյերի (վերեւի) եկեղեցին միակ տեղն էր մնացել, որտեղ լուծվում էին իմ բոլոր խնդիրները:

Այն միակ տեղն էր, որտեղ ես կարող էի սուրճ գտնել, անձրեւից պաշտպանվել, մաճառ դարձած խաղող գնել 1.800 դրամով հարակից խանութից եւ որ ամենակարեւորն էր` հեռախոս լիցքավորել: Հոսանքի գրաֆիկը վերջապես յուրացրել էի. չորս ժամ բակում սպասում էի, մինչեւ Սարսանգից եկեղեցի հասներ էլեկտրական հոսանքը:

Իմ ընկերներից մեկն ասում էր, որ ամենաանվտանգ թաղամսում է ապրում, քանի որ եկեղեցին, КГБ-ն ու ЦОР-ը իրենց տան մոտ են: Տալոնով հացի հերթն այդպես էլ ինձ չհասավ եւ պետք է ասել, որ սուրճը լավ այլընտրանք է քաղցը մոռանալու համար: Այսպես առավոտյան արթնանում եւ ուղիղ հանրապետական հիվանդանոց կամ եկեղեցի էի գնում` ապարատից կոֆե վերցնելու համար: Այսպես մի առավոտ հիվանդանոցի սրճի ապարատն էլ մերժեց եւ պարզ դարձավ, որ ամեն օր է մերժելու այլեւս: Սուրճն էլ էր վերջացել: Գնացի եկեղեցու մոտ գտնվող «սրճարան»: Ապարատի մոտ  КГБ-ի տղաները պլաստիկ բաժակներում սուրճ բռնած, շրջանով մեկ ծխախոտ են ծխում. «մեզ էս օրը գցողին…», – ծիծաղում են իրենք իրենց վրա: Ապա սրճով մի բաժակ էլ ինձ մեկնեց նրանցից մեկը.

— Վերցրու…
— Չէ, խմեք…
— Վերցրու, վերցրու…
Հետո ինձ ասացին, որ եթե վաղն էլ գամ, եւ իրենք այնտեղ չլինեն, պետք է սրճի ապարատի հետեւից հոսանքը միացնեմ (եթե լինի), որպեսզի սարքն աշխատի: Լարն անջատում եւ քողարկում էին հետեւը, խնայում սուրճը: Այսպես ամեն առավոտ գալիս էի հոսանքը հետեւից միացնում, սուրճ (սուրճ ասած ինչ-որ սեւ հեղուկ էր առանց շաքար), կոպեկը գցում, իսկ նա ինձ իտալերեն ասում էր, որ կարող եմ վերցնել բաժակը, ես էլ հետեւում էի եւ ապարատի եւ КГБ-ի կարգադրություններին, վերցնում սուրճը, լարն անջատում եւ նորից թաքցնում ապարատի հետեւում եւ քայլում դեպի եկեղեցի:

Շաբաթվա օրերին գրեթե միշտ դատարկ էր լինում եկեղեցին եւ ես ինձ շատ լավ էի զգում այդ դատարկության մեջ: Հետո Նվեր սարկավագն հապճեպ քայլերով գալիս էր, ձգում երկաթալարերն ու ուղիղ ժամը իննին դատարկ քաղաով մեկ ղողանջում էին զանգերը:

Հիշում եմ, թե որքան մեծ էին այդ զանգերն իմ աչքի համար, երբ խորանի դիմաց դրած էին եւ Պարգեւ Սրբազանը խաչով կանգնած էր դրանց մոտ: Հիշում եմ նաեւ ինչպես էր Արկադի Ղուկասյանը հիմնաքար դնում շինության հիմքում: Այդպես երկար տարիներ կիսակառույց մնաց, մինչեւ բարերարներ գտնվեցին շինությունն ավարտելու համար:

Քանդակագործ Ռոբերտ Ասկարյանը երկար պատմում էր տաճարի դռների մասին, բացատրում, ինչ փայտից է, նախկինում ինչպես էին փայտը մշակում, քանի խաչ, քանի հրեշտակ պետք է լինի, երբ մեկն իր բարեւով ընդհատեց մեզ:

— Գիտե՞ս ով է այս տղան, — հարցնում է Ռոբերտը:
— Ո՞վ, – հարցնում եմ ես:
— Վիրավոր տեղով այս տղան է հղկաթղթել ամբողջ տաճարի քարերը, — ասում է Ռոբերտը:

Իջնենք պադվալ, կրակում են: 44-օրյա պատերազմի ժամանակ արտասահմանից լրագրողների հետ իջել ենք տաճարի նկուղ (ներեցեք, եթե հատուկ անուն ունի, որը ես չգիտեմ): Տարեց մարդիկ, երեխաներ պառկած են եկեղեցական նստարաններին: Ում շենքում նկուղ չկա, եկել են այստեղ: Նույնն էր նաեւ 2023-ին (ի՞նչ դժվար էր հավատալ. մարդիկ չէին կարողանում գնալ Կրկժան ու Զորգե` իրենց տներ, այդքա՞ն մոտ են արդեն):

Բլոկադայի օրերին մի տեսակ փոխվել էր եկեղեցին: Ոչ թե պատերը, այլ հենց եկեղեցին: Մարդիկ շատ կարեկից ու մտերիմ էին դարձել: Ժամերգությունից հետո խունկը կանգնում էր օդում, հավատացյալները մոտենում էին քահանային, զրուցում, հարցնում, թե արդյո՞ք վաղը նույն ժամին է լինելու ծեսը եւ այլն…

«Էսօր ի՞նչ եք կերել», – իր կատակով քահանան փորձում էր հուսադրել մարդկանց:

Այդ օրերի հարսանիքներն էլ եք հիշում երեւի…

Իմ վերջին հիշողությունը տաճարից Վիկտոր Հյուգոյի նովելի մոտիվներով Les Misérables ֆիլմի դիտումն էր (նկուղում):

Հիմա ինչ-որ մեկն որոշել է քանդել Արցախի բոլոր «անօրեն» շինությունները (Բերձոր):

«Քանդեցե՛ք այդ տաճարը, և երեք օրվա ընթացքում կվերականգնեմ այն»:

Մարութ Վանյան