Մայրաքաղաքում երթևեկությունը արդեն մի քանի ժամ է՝ կաթվածահար է։ Քաղաքացիները ժամերով սպասում են հասարակական տրանսպորտին։ Ամեն կանգառում հավաքված մի քանի տասնյակ քաղաքացիները չգիտեն՝ կգա՞ տրանսպորտը, թե՞ ոչ։ Շատերը հույսը կտրել ու քայլելով են տուն գնում։
«Երեւանի ավտոբուս» ՓԲԸ վարորդներն ու աշխատակիցները բողոքի ակցիա են իրականացնում ընկերությունում. Վարորդները գործադուլ են հայտարարել եւ այս պահին Երեւանում ավտոբուսները չեն գործում:
Իրանի նախագահ Ռայիսիի և արտգործնախարար Աբդուլլահյանի մահը, թվում էր, պետք է քաղաքական «խառնաշփոթ» առաջացներ։ Ի վերջո, ամեն օր չէ, որ երկնքում ոչնչացնում են մի կարեւոր երկրի նախագահին ու արտգործնախարարին, փաստացի գլխատում են գործող իշխանություններին։
Այնուամենայնիվ, առայժմ բոլորը հանգիստ հետևում են իրավիճակի զարգացմանը, մտածելով, թե ո՞ւմ էր ձեռնտու Իրանի ուժային էլիտայի մի մասի մահը։
Սակայն մեզ այս ամենի մեջ այլ կողմ է հետաքրքրում.
Ուղղաթիռի կործանման հետ կապված ողբերգությունը տեղի է ունեցել Ռաիսիի և Աբդուլլահյանի՝ ադրբեջանի «նախագահ» ալիևի հետ հանդիպումից հետո, որը տեղի է ունեցել Արաքս գետի վրա՝ Խուդաֆերին կամրջի մոտ հիդրոէլեկտրակայանների բացման կապակցությամբ։
Wikipedia-ն գրում է, որ «Նախագիծը (հիդրոէլեկտրակայան, խմբ․) սկսեց քննարկվել 1960-ական թթ., 1972 թվականին Իրանը և ԽՍՀՄ-ը սկսեցին նախագծի համատեղ մշակումը։ Կողմերը համաձայնության են եկել 1977 թվականի հոկտեմբերին, նախագծումն ավարտվել է 1978 թվականին (այլ աղբյուրների համաձայն՝ 1982 թվականին)։ ԽՍՀՄ փլուզման պահին աշխատանքները 70%-ով ավարտված էին, սակայն 1993-ին կասեցվեցին (ԼՂՀ պաշտպանության բանակի կողմից տարածքների ազատագրումից հետո, խմբ.)։
Նշենք, որ ադրբեջանա-ղարաբաղյան հակամարտության սկսվելուն պես Իրանը անվստահությամբ և նույնիսկ ծաղրով էր վերաբերվում այս տարածքներն ազատագրելու և սահմաններ, այդ թվում նաև Իրանի հետ հաստատելու արցախցիների մտադրությանը։
1993 թվականին Արցախի բանակի ստորաբաժանումները 10 օր հսկել են Իրանի հետ սահմանը՝ Հորադիզ ուղղությամբ։ Սակայն 1993 թվականի սեպտեմբերի 24-ին ադրբեջանը անսպասելիորեն միացավ ԱՊՀ-ին (չնայած կազմակերպությունը ստեղծվել է 1991 թվականի դեկտեմբերի 8-ին)։
Սրանից հետո ծանր մարտերի արդյունքում Արցախի ՊԲ ուժերը հետ շպրտվեցին մոտ 10 կիլոմետր, իսկ Իրանի հետ սահմանը կրկին անցավ Ռուսաստանի հետ արդեն սերտորեն համագործակցող Ադրբեջանի վերահսկողության տակ։
Երբ Արցախի ՊԲ-ին հաջողվեց ազատագրել նախկին ԼՂԻՄ-ին հարող բոլոր տարածքները և փաստորեն ոչնչացնել ադրբեջանական զինուժի բոլոր կրակակետերը, որտեղից անընդհատ գնդակոծվում էին բնակավայրերը, այսինքն՝ Արցախի խաղաղ բնակչությունը, ռուսական կողմի միջնորդությամբ 1994 թվականի մայիսի 12-ին կնքվել է զինադադար։ Թե ինչու Ռուսաստանը միջնորդ դարձավ, երբ Խորհրդային Միությունն այլեւս չկար, հարց է, որը դեռ պատասխան չի ստանում։ Թեեւ կարելի է կռահել, որ Ռուսաստանն այս կերպ ցանկանում էր ապահովել իր ներկայությունը տարածաշրջանում։
Թե ինչու ադրբեջանի կապիտուլյացիայի մասին փաստաթուղթ չստորագրվեց ու խաղաղության պայմանագիր չկնքվեց, ինչպես ընդունված է համաշխարհային պրակտիկայում, նույնպես օդում կախված հարց է։
Զինադադարի համաձայնագրի ստորագրումից հետո ռուսական կողմը մտադիր էր իր «խաղաղապահներին» տեղադրել ադրբեջանի և Արցախի սահմանին։ Սակայն հակամարտող կողմերից ոչ մեկը համաձայնություն չի տվել, և արդյունքում գծվել է ադրբեջանի և ԼՂՀ (Արցախ) զորքերի շփման գիծ, որը գոյություն է ունեցել մինչև 2016 թվականի ադրբեջանական ագրեսիան։
Հենց այս տարածքով էր անցնում խորհրդային տարիներին ադրբեջանը և Հայաստանը կապող երկաթուղին։ Խորհրդային տարիներին այն անցնում էր է ԼՂՀ ՊԲ-ի վերահսկողության տակ անցած հարավային շրջաններով, ապա անցնում Իրանի տարածք, կրկին մտնում հայկական տարածք Մեղրիում, ապա Նախիջևանի տարածքով անցնում Հայաստանի տարածք՝ Երասխ։
1994 թվականի հուլիսի 2-ին ադրբեջանը և Իրանը հուշագիր են ստորագրել Խուդաֆերինի հիդրոէլեկտրակայանի կառուցման նախագծի իրականացման վերաբերյալ։ Միևնույն ժամանակ, Ադրբեջանը երկու պայման է առաջ քաշել՝ Լեռնային Ղարաբաղի յոթ շրջանների վերադարձ ադրբեջանի վերահսկողության տակ և Իրանի կողմից շինարարության ֆինանսավորում` էլեկտրաէներգիայի մատակարարմամբ իր ներդրումների համար հետագա փոխհատուցմամբ:
Միաժամանակ Իրանն ու ադրբեջանը հայտարարեցին, որ ԵԱՀԽ-ն (ԵԱՀԿ) հակամարտությանը միջամտելու մանդատ չունի, և Մինսկի խումբը պետք է լուծարվի։
Պատվարի կառուցման արդյունքում ջրի տակ է մնացել երկաթուղու մի մասը, ինչպես նաև այն տարածքները, որտեղ գտնվում էին Հայաստանի սահմանային հենակետերը։ Իրանը դա փոխհատուցեց՝ կառուցելով նոր հենակետեր և շրջանցիկ գրունտային ճանապարհ, որով Հադրութի շրջանի բնակիչները մի քանի ժամում հասնում էին Գորիս։ Ի դեպ, արցախյան կողմը պետք է ասֆալտապատեր այն, ինչը չի արվել։
Ավելին, երկաթուղային հատվածի հեղեղումը Ադրբեջանը բաժանեց Նախիջևանից՝ արդեն Իրանի տարածքով։
2020 թվականի պատերազմից հետո Իրանի հետ ամբողջ սահմանն անցել է ադրբեջանի վերահսկողության տակ։
Ամենայն հավանականությամբ, Իրանն ու ադրբեջանը մտադիր էին շարունակել «զարգացնել» Արցախի տարածքները, ինչի վկայությունն է այժմ հանգուցյալ Էբրահիմ Ռաիսիի խոսքերը։
Այստեղ հարկ է նշել, որ 2020-2023 թվականներին Արցախի բռնակցումը և նրա բնակիչների լիակատար վտարումը ցեղասպանության միջոցով համաձայնեցվել են բազմաթիվ երկրների կողմից։ Հիշեցնենք, որ 2020 թվականին թուրքական, պակիստանյան, իսրայելական զինվորները, Սիրիայից վարձկանները ուղղակիորեն կռվել են ԼՂՀ պաշտպանության բանակի (Արցախ) դեմ, իսկ Ռուսաստանը երաշխավորել է աջակցությունը և հայության պարտությունը։ Պատերազմից հետո՝ 2021 թվականին, թուրքիայի նախագահ էրդողանն անձամբ բացեց օդանավակայանները Ֆուզուլիում և Զանգիլանում։ Չճշտված տեղեկությունների համաձայն՝ Հադրութում և այլ օկուպացված շրջաններում տեղակայված են և՛ թուրքական, և՛ իսրայելական զորքեր։
2023 թվականին ռուս «խաղաղապահներն» անմիջական մասնակցություն ունեցան Արցախի հայաթափմանը։ Ըստ ամենայնի, այս հարցում կոնսենսուս է եղել տարածաշրջանի երկրների եւ ԱՄՆ-ի ու Եվրոպայի միջեւ։
Այսինքն՝ շատերին է հետաքրքրում Արցախի տարածքները։ Սա հենց այն է, ինչը թույլ չի տալիս վերլուծել, թե կոնկրետ ում էր ձեռնտու իրանցի բարձրաստիճան պաշտոնյաների մահը, ում հրամանով և կոնկրետ ով էր մեղավոր նրանց մահվան մեջ։ Հետագա գործընթացներն էլ ավելի անորոշ են։
Ամեն ինչ կախված կլինի նրանից, թե ապագայում կճանաչվի՞ արցախցիների՝ նախկին բնակության վայրեր վերադառնալու և ինքնորոշման իրավունքը։
Մարգարիտա Քարամյան
«Արդարադատության միջազգային դատարանի 2023 թվականի նոյեմբերի 17-ի որոշումը պարտադիր ուժ ունի եւ պետք է ամբողջապես իրականացվի ամենայն մանրամասնությամբ։ Մենք պահանջում ենք նաեւ, որ Բաքուն անհապաղ ազատ արձակի բոլոր ռազմագերիներին եւ համապարփակ տեղեկատվություն տրամադրի անհետ կորած անձանց վերաբերյալ։ Արդարությունը եւ մարդասիրությունը պահանջում են, որ այս անձինք ազատ արձակվեն՝ առանց հետաձգումների»,- ելույթ ունենալով ՀՀ Ազգային ժողովի ամբիոնից՝ ասաց Լյուքսեմբուրգի Մեծ Դքսության Պատգամավորների պալատի նախագահ Կլոդ Վիզլերը։
«Ես ծանր սրտով եմ դիմում ձեզ՝ տեղյակ լինելով այն ողբերգական իրադարձություններից, որոնք ցնցեցին Լեռնային Ղարաբաղի տարածաշրջանը։ Ավելի քան 100 հազար հայ բռնի տեղահանվեցին այն անհիմն ու անարդարացի ռազմական գործողությունների հետեւանքով, որը 2023 թվականի սեպտեմբերի 19-ին Ադրբեջանն իրականացրեց։ Այս իրադարձությունը ոչ միայն մեծ տեղահանում է առաջացրել, այլ նաեւ սպառնում է Հայաստանի մշակութային արժեքներին։ Մենք չենք կարող անտարբեր մնալ Հայաստանի ինքնության եւ պատմության ջնջմանը Պատմական ճշմարտության հիշողությունը եւ ճանաչումը կարեւորագույն գործոններ են՝ ապագան կառուցելու համար»,- հայտարարեց նա։
Կլոդ Վիզլերն անդրադարձավ նաեւ Արցախի կարգավիճակի հարցին։ «2020 թվականի հոկտեմբերին ԼՂ երկրորդ պատերազմի ժամանակ Լյուքսեմբուրգի խորհրդարանն ընդունեց հայտարարություն, որով խստորեն դատապարտում էր 1994 թվականի զինադադարը խախտող ռազմական գործողությունները։ Խորհրդարանականները միաձայն դատապարտեցին արտաքին միջամտությունը, հատկապես Թուրքիայի ռազմական աջակցությունը Ադրբեջանին։ Նույն տարվա դեկտեմբերին պատգամավորների պալատը վերահաստատեց իր դիրքորոշումը՝ շեշտելով, որ կրիտիկական կարեւորություն ունի նախաձեռնելու համապարփակ քաղաքական գործընթացներ, որոնք ուղղված կլինեն Լեռնային Ղարաբաղի կարգավիճակի սահմանմանը»,- նշեց նա։
Լյուքսեմբուրգի Մեծ Դքսության Պատգամավորների պալատի նախագահի խոսքը հայոց խորհրդարանում՝ ամոթանք է հայ պատգամավորներին եւ կառավարությանը։ Նշված թեզերը՝ Արդարադատության միջազգային դատարանի 2023 թվականի նոյեմբերի 17-ի որոշման պարտադիր ուժի, Բաքվի կողմից պահվող բոլոր ռազմագերիներին անհապաղ ազատ արձակելու, 1994 թվականի զինադադարը խախտող ռազմական գործողությունների դատապարտման եւ Լեռնային Ղարաբաղի կարգավիճակի սահմանմանն ուղղված քաղաքական գործընթացներ նախաձեռնելու մասին՝ այն է, ինչով հայկական էլիտան պետք է զբաղվեր վերջին 4 տարին։ Եթե այն սպասարկում է հայկական, այլ ոչ թե օտար շահեր։
Սա նույնիսկ ապտակ չէ՝ սաղ-սաղ թաղել է։
1988 թվականին, երբ Արսեն Հայրապետովը բռնի տեղահանվել է Բաքու քաղաքից, ընդամենը 10 տարեկան էր։ Տատիկի, քեռու և իրենց ընտանիքները բնակարաններ էին զբաղեցնում բազմահարկ շենքերից մեկի նույն հարկում։ Այսօրվա պես հիշում է, երբ ադրբեջանցիները ներխուժեցին իրենց բնակարաններն ու ասացին, որ այդ տներն այլևս հայերինը չեն։ Այդտեղ ապրելու է 12 հոգանոց ադրբեջանցու ընտանիք։ Ժամանակ տվեցին ընդամենը հագուստ ու տեղաշոր վերցնելու։
Արյունարբու հայացքներով այդ մարդիկ մի կերպ էին իրենց զսպում, որ հայի արյուն չթափեն։ Այդ տեսարանը երբեք չի հեռանում Արսենի հիշողությունից։
Ընտանիքը բռնում է տեղահանման դաժան ճանապարհն ու ճաշակում առաջին բռնատեղահանման դառնությունը։
Ճակատագիրը, սակայն, Արսեն Հարապետովին դարձնում է եռակի բռնատեղահանված։ 2020 թվականի 44-օրյա պատերազմի հետևանքով Ջրաղացներ գյուղը մի շարք գյուղերի հետ անցնում է թշնամու վերահսկողության տակ, և Արսենը երկրորդ անգամ տեղահանվում է հարազատ գյուղից, իսկ 2023 թվականին երրորդ անգամ է բռնում տեղահանման ճամփան։
Արսենի որդին դիրքերում էր, միայն սեպտեմբերի 27-ին է նրան հաջողվում տուն գալ։ Հաջորդ օրը Արսեն Հայրապետովն իր ընտանիքի ու 2020 թվականի 44-օրյա պատերազմում զոհված Քաջիկ Քարամյանի ծնողների հետ միանում է դեպի Հայաստան եկող ավտոշարասյանը։ Սեպտեմբերի 30-ին նրանք Տեղ գյուղում էին։
Աշխատանքի բերումով այժմ Արսենն ապրում է ՀՀ Գեղարքունիքի մարզի Վարդենիս քաղաքում, իսկ ընտանիքը ժամանակավոր բնակվում է Մասիսի շրջանի սահմանամերձ Ռանչպար գյուղում։ Ուսումնական տարվա ավարտից հետո ընտանիքը կտեղափոխվի Վարդենիս քաղաք։
Որպես համայնքի ղեկավար, պահում է կապը համագյուղացիների հետ, հնարավորության սահմաններում հանդիպում է նրանց հետ։
-Դժվար է նկարագրել այն ապրումներն ու հույզերը, որ զգում ենք Արցախից տեղահանվածներս։ Առանձնապես ծանր է, երբ մարդ երեք անգամ է բռնի տեղահանվում ու ամեն ինչ սկսում զրոյից։ Բաքվից տեղահանվելուց հետո վերադարձանք հարազատ Ջրաղացներ, այնտեղ մեզ գյուղի ամենահին տունն էր սպասում։ Պետական միջոցներով 2008 թվականին մեզ համար տուն կառուցվեց, որի սեփականության վկայականը ստացանք 2018 թվականին։ 2020 թվականին աղջկաս ամուսնացրինք, ապա սկսվեց պատերազմը, որի հետևանքով կորցրինք մեր ձորակի մի քանի գյուղեր։ Մեր գյուղի բնակչությունը ցրվեց տարբեր տեղերով մեկ, ու մարդիկ սկսեցին նոր բնակավայրերում կրկին ոտքի կանգնել։ Մեր ժողովուրդը ստեղծարար, աշխատասեր ժողովուրդ է և կարելի է ասել, որ բոլորն էլ հույսով ու հավատով շարունակում էին կառչած մնալ Արցախի հողին։ Սպասում էին Աստղաշենի տարածքում մեր չորս գյուղերի համար նոր բնակավայրի կառուցման ավարտին, որ տեղափոխվեն ու մշտական բնակություն հաստատեն այնտեղ։ Ավա՜ղ, ամեն ինչ անկատար մնաց։ Ապրեցինք շրջափակման ծանր օրերը, մտածում էինք, որ կբացվի կյանքի ճանապարհը ու ամեն ինչ հունի մեջ կընկնի։
Իհարկե, շատ դաժան է երիցս տեղահանվել, թողնել տարիների վաստակդ։ Այդ ցավը երբեք չի կարող անցնել, այն միշտ քեզ հետ է, սակայն չեմ հուսահատվում, որովհետև իմ երեխաները չպետք է ինձ ընկճված տեսնեն։ Երբե՛ք,-ասում է Արսեն Հայրապետովը։
Արսենի վճռական ու հասատակամ տեսակին ծանոթ ենք նաև 2020 թվականից, երբ ժամանակավոր բնակություն էր հաստատել Ասկերանի շրջանի Խնածախ գյուղում։ Սովոր չլինելով անգործ մնալուն, բարեգործների աջակցությամբ նա գյուղում բացել էր հացի արտադրամաս և աշխատանքով ապահովել նաև մի շարք մարդկանց։ Շրջափակման ամենածանր օրերին, երբ Արցախում հացի խնդիրն ամենաառաջնահերթն էր, շրջվարչակազմի տրամադրված ալյուրով Արսենի արտադրամասը կարողացել է հացով ապահովել Ստեփանակերտի Արեշ թաղամասի, Խնածախի, Իվանյանի, Աստղաշենի, Խնձրիստանի, Հիլիսի և Բերքաձորի բնակչությանը։
Այսօր էլ նա շարունակում է նույն ոգով աշխատել։ Նրա միջամտությամբ արցախցի շինարարներ կարողանում են աշխատանքի անցնել “Կապավոր” ՍՊԸ-ում։
-Կարծում եմ՝ արցախցիները, որտեղ իրենց լավ ու ապահով են զգում, այնտեղ էլ պիտի ապրեն, լինի դա քաղաք, թե գյուղ։ Կարևորը, որ կարողանանք պահել մեր մշակույթը, անցյալը։ Արցախցին, որտեղ էլ լինի, միևնույն է, հազար ու մի թելով կապված կմնա հայրենիքի հետ։ Արցախը մենք ենք, մեր սերունդներն են։ Որպես համայնքի ղեկավար մի մեծ ցանկություն ունեմ ու կաշխատեմ իրականացնել դա։ Ջրաղացներն ունի իր օրը։ Ցանկությունս է՝ գոնե տարին մեկ անգամ հավաքել բոլորին ու սերունդներին պատմել մեր պատմությունը, այնպես անել, որ երբեք չմոռանան մեր լեզուն, ազգային արժեքներն ու միշտ հիշեն, թե ինչպիսի հերոսածին գյուղ է փոքրիկ Ջրաղացները,- ասում է համայնքի ղեկավարը և ավելացնում,- Արցախում թողել ենք մեր տղաների սուրբ գերեզմանները, մեր ապուպապերի շիրիմները, մենք մենակ ենք թողել նրանց։ Ահա ամենացավալին։
Կարինե ԲԱԽՇԻՅԱՆ
Լույսերը վառված այս շենքերը գտնվում են Ստեփանակերտի Թումանյան փողոցում, որը վերջին տարիներին է կառուցվել` զոհված զինծառայողների ընտանիքների համար: Երկու օր առաջ ադրբեջանական սոցցանցերում հրապարակված այս լուսանկարից կարելի է ենթադրել, որ հենց այս նորակառույցում են «տնավորվել» նրանց ոստիկանները, կամ ով կա այս պահին քաղաքում:
Հարեւանությամբ գտնվող անվանափոխված Գուրման սուպերմարկետն է ու նրա վերեւ գտնվող դատարկված բնակարանները: Նույն փողոցի վրա մյուս նորակառույցներն են, որտեղ ընդամենը մի քանի տարի ապրեցին իրական տերերը:
Սոցցանցերում տեսանյութ է շրջանառվում, որից պարզ է դառնում, որ ադրբեջանցիները քանդում են Ստեփանակերտի ավտոկայանի շենքը` հավանաբար դեպի ԱրՊՀ տեսարան բացելու համար: Ադրբեջանցիները համալսարանի ճակատային մասին ինչ-որ հունահռոմեական ոճի սյուներ են ավելացնում, ներկայացնում, որ համալսարան են կառուցում, որն «արտասահմանից» ուսանողներ է ընդունելու շուտով: Շենքը վերջերս կապիտալ վերանորոգվել եւ տուֆով էր պատվել:
«Ադրբեջանի վարչակազմը սկսել է Ստեփանակերտի բնակելի շենքերի ապամոնտաժումը։ Համատարած տեսագրությունների հիման վրա մայիսի սկզբին քանդվել է բնակելի շենքերի մի ամբողջ զանգված և քաղաքային ավտոկայանը», – գրում է Սերգեյ Շահվերդյանը:
Ալիեւին դուր չի եկել նաեւ Եվրոպա հյուրանոցը: Այնտեղ նույնպես «վերանորոգման» աշխատանքներ են:
Մարութ Վանյան
«Դժվար կյանքս ու խաբված սերերս են, որ ինձ դարձրին այն, ինչ կամ, ու համարձակվում եմ ասել և թող ինքնագովություն չթվա՝ ես ինձ դուր եմ գալիս»,-մի առիթով այսպես է արտահայտվել աշխարհահռչակ շանսոնյե Շառլ Ազնավուրը, որի երգերը մինչ օրս ջերմացնում են հոգին, ապրեցնում են, թևեր տալիս:
Ազնավուրն այսօր կտոներ ծննդյան 100-ամյակը։
«Արմենպրես»-ի հաղորդմամբ` ամեն տարի շանսոնյեի ծննդյան կապակցությամբ Հայաստանում Ազնավուրի արվեստն արժևորող միջոցառումներ են կազմակերպվում:
«Ազնավուր» հիմնադրամը, համագործակցելով ՀՀ ԿԳՄՍ նախարարության և Երևանի քաղաքապետարանի հետ, մայիսի 22-ին Շառլ Ազնավուրի ծննդյան 100-ամյակին նվիրված տոնական համերգ է նախաձեռնել Երևանում՝ Կասկադում (Գաֆէսճեան քանդակների պարտեզ): Համերգային երեկոն, որի ընթացքում հնչելու են արտիստի սիրված երգերը, կմեկնարկի ժամը 20:00-ին:
Կամերային թատրոնը շանսոնյեին կանդրադառնա նոր ներկայացմամբ: «Ազնավուր. ճանապարհորդություն ժամանակի և երաժշտության միջով» բեմադրությամբ հանդիսատեսը Շառլ Ազնավուրի սիրված երգերի ներքո կծանոթանա լեգենդար շանսոնյեի կյանքի վերելքներին և վայրէջքներին: Դերերում՝ Ներսես Մարկոսյան, Լառա Բաբայան, Դավիթ Աբրահամյան:
Երգիչ, դերասան Հայկ Պետրոսյանը, որ երկար տարիներ կատարում է Ազնավուրի ստեղծագործությունները, մայիսի 22-ին «One & Only» թատրոնում հանդես կգա համերգային ծրագրով: Երեկոյին բեմում կլինեն նաև Վահագն Հայրապետյանը, Դավե Գեոդակյանը, Արման Մնացականյանը, Դանիել Մելքոնյանը: Կներկայացվեն Ազնավուրի կյանքի հետաքրքիր դրվագները, իսկ համերգի վերջում կկազմակերպվի վիկտորինա, որի հաղթողներին անակնկալներ են սպասվում:
Ալեքսանդր Սպենդիարյանի անվան օպերայի և բալետի ազգային ակադեմիական թատրոնն էլ մայիսի 24, 25-ին տոն կնվիրի Ազնավուրի երկրպագուներին՝ «Լոտրեկ» ներկայացմամբ ներկայացնելով հոգեթով և գունագեղ ազնավուրյան աշխարհը՝ համեմված մեծանուն ֆրանսիացի գեղանկարիչ Տուլուզ Լոտրեկի խելահեղ գույների հրավառությամբ։
Շառլ Ազնավուրի (Վաղինակ Ազնավուրյան) հայրը՝ Միշան, ծնվել է Վրաստանի Ախալցխա քաղաքում, մայրը՝ Թուրքիայի Իզմիր քաղաքում: Շառլի ընտանիքն ամուր կապված էր ազգային սովորույթներին, մայրենի լեզվին, եկեղեցուն: Ծնողները մասնակցում էին հայերի կազմակերպած թատերական ներկայացումներին, որոնց ներկա էր լինում նաև Վաղինակը: Մանկուց մեծ հետաքրքրություն ուներ արվեստի նկատմամբ: Հաճախում էր թատերական դպրոց: Ծնողներին օգնելու համար պատանի Շառլը ելույթներ էր ունենում փոքր ներկայացումներում, երգում եկեղեցում:
Ավելի ուշ սկսել է երգեր գրել ժամանակի ճանաչված երգիչների համար: 1946-ին ծանոթացել է հանրահայտ երգչուհի Էդիտ Պիաֆի հետ. միասին շրջագայել են համերգներով: Սկզբնական շրջանում երգել է Պիեռ Ռոշի հետ: Համընդհանուր ճանաչման է հասել 1959 թվականին՝ Փարիզի «Օլիմպիա» համերգասրահում մենահամերգից հետո: Երգել է աշխարհի գրեթե բոլոր լավագույն բեմերում, համերգներով հանդես է եկել նաև Երևանում:
Ազնավուրը գրել է հազարից ավելի երգ. «Սա է վերջը», «Մամա», «Իզաբել», «Երկու կիթառ», «Սիրուց հետո», «Ջահելություն» և այլն: Նրա սկավառակները թողարկվել են միլիոնավոր օրինակներով, բանաստեղծությունները թարգմանվել և լույս են տեսել առանձին գրքերով: Նա իր երգերի լավագույն կատարողն է:
«Իմ գրած երգերից միայն մի քանիսը, ավելի ճիշտ, շատ քչերն են, իմ կարծիքով, արտասովոր: Երբեք հավակնություն չեմ ունեցել յուրօրինակ մեկը երևալ: Այո՛, ինձ ծանոթ են հաջողության արբեցնող ազդեցությունն ու աստղային պահվածքը (մեծ ոգևորությանս պատճառը միայն այն էր, որ երկար էի սպասել աստղային ժամիս), բայց այդ ամենն անցողիկ է»,-«Կյանքից կառչած» գրքում ասում է շանսոնյեն:
Ազնավուրը երգել է Լուչանո Պավարոտիի, Պլաչիդո Դոմինգոյի, Լայզա Մինելիի, Միրեյ Մաթյոյի, Պատրիսիա Կաասի, Խուլիո Իգլեսիասի և այլ մեծանուն երգիչների հետ: Դստեր՝ Սեդայի հետ կատարել է Սայաթ-Նովայի «Աշխարհումս» երգը: Գրել է նաև օպերետային երաժշտություն:
Ազնավուրը նկարահանվել է վաթսունից ավելի կինոնկարներում՝ «Հռենոսի անցումը», «Սատանան և տասը պատվիրանները», «Հայր Գորիո» և այլն, իսկ «Գլուխը՝ պատը» ֆիլմի համար արժանացել է «Բյուրեղյա աստղ» մրցանակի: Ուշագրավ է նրա դերակատարումը Ատոմ Էգոյանի «Արարատ» ֆիլմում, որը նվիրված է Հայոց ցեղասպանությանը:
1988 թվականի Սպիտակի երկրաշարժից հետո նա բազմիցս այցելել է Հայաստան, եղել աղետի գոտում: Փարիզում ստեղծել է երկրաշարժից տուժածների օգնության «Ազնավուրը՝ Հայաստանին» հիմնադրամը, որի ներկայացուցչությունը բացել է Երևանում: Երգիչ և կոմպոզիտոր Ժորժ Կառվարենցի հետ գրել է «Քեզ համար, Հայաստան» երգը, թողարկել տեսահոլովակ` Ֆրանսիայի 90 երգչի ու դերասանի մասնակցությամբ: Կուբայում Չ. Վալդեսի հետ թողարկել է ալբոմ:
Ազնավուրը 1995 թվականից ՀՀ նախագահի հատուկ հանձնարարությունների գծով պատվավոր դեսպանն էր, ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ում Հայաստանի մշտական պատվիրակ: 2009-ին նշանակվել էր ՀՀ արտակարգ և լիազոր դեսպան Շվեյցարիայում:
Արժանացել է Հայաստանի ազգային հերոսի կոչման, պարգևատրվել ԼՂՀ «Գրիգոր Լուսավորիչ» և Թեքեյան մշակութային միության ադամանդակուռ «Արարատ» շքանշաններով, Ֆրանսիայի Պատվո լեգեոնի 2 շքանշանով: 2009-ին ճանաչվել է XX դարի լավագույն երգիչ:
Գրել է «Ազնավուրն Ազնավուրի մասին», «Անցած օրեր», «Կյանքից կառչած», «Մեղմ շշուկով» հուշագրությունները:
Ազնավուրի անունով կոչվել են հրապարակ Երևանում, Վաղարշապատի դրամատիկական թատրոնը, իսկ 2000 թվականին Գյումրիում՝ նրա անվան հրապարակում, կանգնեցվել է հուշարձանը: Ազնավուրի մոմե արձանը 2004 թվականին դրվել է մադամ Տյուսոյի թանգարանում: 2009-ին Երևանում բացվել է Ազնավուրի թանգարանը:
Շառլ Ազնավուրը կյանքից հեռացել է 2018 թվականի հոկտեմբերի 1-ին՝ աշխարհին թողնելով երաժշտական հարուստ ժառանգություն:
Ներկայացրեց Անժելա Համբարձումյանը
ՔՊ-ական պատգամավոր Վահագն Ալեքսանյանը հանճարեղ բացահայտում է արել, որը Բագրատ Սրբազանին պետք է մտորելու տեղիք տա։
«Եթե հանկարծ ինչ-որ մի հրաշքով այս պրոցեսը հաջողի, ինչն, իհարկե, հեքիաթների ժանրից է, բայց, ամեն դեպքում, այդ պրոցեսի վերջնարդյունքը մեկն է՝ Հայաստանի Հանրապետության լուծարման հրամանագիր, ինչպես եղավ Լեռնային Ղարաբաղում»,- ԱԺ-ում ասաց Ալեքսանյանը։
Իսկ ի՞նչպես եղավ Արցախում, որի հայկական անվանը ՔՊ-ն տաբու է դրել։
Այսօր Հայաստան խմբակցության պատգամավոր Արթուր Խաչատրյանը պարզ բացատրեց․ երբ Հայաստանի վզից վերջապես պոկեցին Արցախի «պավադոկը» /Նիկոլ Փաշինյանի խոսքն է/, «մեկին պետք է մեղավոր կարգեին, եւ այստեղ Արայիկ Հարությունյանը հետ է քաշվում, կոնսենուսով ընտրվում է Ղարաբաղի նախագահը, եւ 10 օր հետո Ադրբեջանը հարձակվում է»։
Փաստորեն երկու պատգամավորները նույն բանն են ասում․ երբ որ Արցախում ամեն ինչ պատրաստ էր հանձնելու եւ երկիրը լուծարելու, Արայիկ Հարությունյանը հանկարծ հիշեց, որ պիտի հեռանա, թողեց բկոկադայի մեջ, սոված, ծարավ երկիրը ու գնաց։ Ինչ-որ ուժեր հավաքվեցին, ընտրեցին մեկին նախագահ՝ ռուսների աչալուրջ հայացքի տակ։ 10 օր հետո մեկօրյա պատերազմ սկսեց, եւ Արցախի հանրապետությունը կործանվեց։ Հետո ամբողջ մեղքը դրեցին Արցախի վրա։ Թեկուզ, ինչպես ասաց Արտուր Խաչատրյանը, այդ ամենի պատճառը՝ ՀՀ իշխանությունների կողմից իրենց պարտավորություններն ուրանալն էր։ Ոչ իշխանությունը, ոչ ընդդիմությունը, բնականաբար, ռուսներին չեն հիշատակում։
Հիմա, երբ Բագրատ Սրբազանի շարժումը սկսեց թափ հավաքել, ՔՊ-ն փոխեց հռետորականությունը․ եթե սկզբից կատեգորիկ ասում էին, որ Շարժումը ապագա չունի, հիմա չեն ժխտում, որ “լուծարմանը” պատրաստ լինելու պահին կարող են մի կողմ քաշվել եւ “թույլ տալ” իշխանափոխություն։ Ու միանգամից Շարժման վրա կդրվի Հայաստանի «լուծարման» ամբողջ մեղքը, ինչը բացահայտեց Վահագն Ալեքսանյանը։
Մնացել է մի փոքր բան․ «մաքրել» Սրբազանին եւ Տավուշը եւ ամբողջ մեղքը գցել «ղարաբաղյան կլանի վրա»։ Եւ պատահական չէր այսօր Հայկ Կոնջորյանը Դեմոսֆենի դեմքով պատմում, որ «սատանայի երրորդ կերպարանափոխությունը եկել է վեղարի տակ: Սա ուղղակի «մաստեր կլաս» է: Ես ուզում եմ Ռոբերտ Քոչարյանին արժանին մատուցել, թե ոնց կարողացավ Ռոբերտ Քոչարյանը չիմանալով «Հայր մերը» վեղարի տակ մտնել ու գալ, փրկել հայ ժողովրդին»:
Ի վերջո, հո տավուշցի սրբազանին չեն մեղադրի Հայաստանի լուծարումը ստորագրելու մեջ։ Դրա համար վաղուց նշանակված մեղավորներ կան։
Երեկ Բագրատ Սրբազանը փակ հանդիպում է ունեցել արցախյան պաշտոնյաների հետ։ Ու եւս պատահական չէ, որ Արցախի ԱԺ նախագահի պաշտոնակատարը հայտարարել է, որ Արցախի համար իրենք ոչինչ չեն ակնկալում, միայն համերաշխություն են ուզում եւ վառ պահել Արցախ վերադառնալու գաղափարը։
Իշխանությունը զավթելու նախապատրաստության մեղադրանքով ձերբակալվել է Հրաչ Ղևոնդյանը, որը Սպիտակցի Հայկոյի որդին է։ Այս մասին NEWS.am-ը տեղեկացավ փաստաբանական խմբից։
«Մեղադրանք է ներկայացվել իշխանության զավթման նախապատրաստության փորձ կատարելու համար։ Մեղադրանքի առաջադրման փուլում է գործը։ Ներկայացվել է նաեւ միջնորդություն՝ նրան կալանավորելու համար։ Ըստ մեղադրանքի՝ նրա կողմից իբր թե խշխանությունը զավթելու նախապատրաստությունը պետք է տեղի ունենար մայիսի 26-ից սկսած հանրահավաքների ընթացքում»,- ասացին փաստաբանները։
Ըստ փաստաբանների՝ սա արվել է բացառապես այս օրերին փողոցում ընթացող պայքարը կաշկանդելու և ուղղված է ազատ հավաքների դեմ․ «Հրաչ Ղևոնդյանի գործողություններում նշույլ անգամ չկա իշխանության զավթմանն ուղղված գործողություններ կատարելը»։
Հայաստանի պաշտոնական անձինք՝ իշխող եւ ընդդիմադիր ուժերի ներկայացուցիչներ Հայաստանում Իրանի դեսպանատանը հարգանքի տուրք են մատուցում ուղղաթիռի վթարի հետևանքով զոհված Իրանի նախագահ Էբրահիմ Ռայիսիի, ԱԳ նախարար Հոսեյն Ամիր Աբդոլլահիանի և նրանց ուղեկցող այլ պաշտոնյաների հիշատակին։
Նրանք գրառում են անում դեսպանատանը բացված սգո մատյանում։
Նիկոլ Փաշինյանը մեկնել է Իրանի Իսլամական Հանրապետություն՝ մասնակցելու նախագահ Էբրահիմ Ռայիսիի, արտաքին գործերի նախարար Հոսեյն Ամիր Աբդոլլահիանի և նրանց ուղեկցողների հարգանքի տուրքի և ցավակցություն հայտնելու պաշտոնական միջոցառմանը:
Նիկոլ Փաշինյանի հետ Իրան են մեկնել նաև փոխվարչապետ Մհեր Գրիգորյանն ու Արտաքին գործերի նախարար Արարատ Միրզոյանը։ Պատվիրակության կազմում ընդգրկված է 12 մարդ:
Վերջին շրջանում Արցախի Ասկերանի շրջանի Սառնաղբյուր գյուղի անունը աղերսվում է սեպտեմբերի 19-ի ողբերգական դեպքերի՝ գյուղի երեք մանկահասակ երեխաների եղերական սպանությունների, բռնագաղթի ու առհասարակ Արցախի էթնիկ զտման հետ։
Որպես բնակավայր այն գոյություն է ունեցել դեռ միջնադարից, որի մասին փաստում են գյուղատեղիի ու միջնադարյան գերեզմանոցի հետքերը։ 19-րդ դարում և 20-րդ դարի սկզբին գյուղը հիշատակվել է Միրշուլու, Միրիշանլու, Միվրիշենլու անուններով։ Խորհրդային տարիներին գյուղին տրվել է Աղբուլաղ ադրբեջանական անվանումը, ազատագրվելուց հետո սկսեց կոչվել Սառնաղբյուր։ Գյուղը շատ ողբերգական ճակատագիր է ունեցել, անընդհատ գտնվելով թուրք-թաթարական խաժամուժի թիրախում։
Այն խիստ տուժել է 1992 թվականի մարտական գործողությունների ժամանակ, երբ Շուշին կորցնելուց հետո գազազած թշնամին լայնածավալ հարձակում սկսեց ու մայիսի 10-ին բռնազավթեց Սառնաղբյուրն ու շրջակա մի շարք գյուղեր։ Գյուղն ազատագրվելուց հետո տեղի բնակիչները վերադարձան հայրենի օջախների ծուխը եր տալու ու վիրավոր հայրենիքը շենացնելու հաստատակամությամբ։ Նույնը կրկնվեց նաև 2020 թվականի ողբերգական պարտությունից հետո։ Չնայած խաղաղությունը դյուրափոխ էր, անվտանգության աստիճանը շատ ցածր, բայց սառնաղբյուրցիները վերադարձան, որովհետև ապերախտություն էր արյունով պաշտպանած հողը չպահելը։
1875 թվականին այստեղ կառուցվել է Սուրբ Գևորգ եկեղեցին, որի մասին վկայում է մուտքի բարավորի արձանագրությունը, համաձայն որի եկեղեցին կառուցել են փիրջամալեցի՝ ներկայիս Վարդաձոր, Հարություն, Ծատուր, Անդրեաս, Ջումշուդ Տեր Հարությունյան եղբայրները ի հիշատակ իրենց ծնողներ Մելքումի և Ազիզի։ Եկեղեցին նույնպես տուժել էր 1992 թվականի ռազմական գործողություններից ու գյուղ ներխուժած բարբարոսներից։
Աշնանային մի գեղեցիկ օր Սառնաղբյուր գյուղում հանդիպեցինք մի բարի ու ժիր տատիկի Ծովինար անունով։ Մեզ ուղեկցեց դեպի եկեղեցի, քանի որ դեռ առաջին պատերազմից ավերված տներ շատ կային, եկեղեցու ավերակները չէր զանազանվում, ու հեռվից դժվար էր կողմնորոշվել, տատիկը ինչքան էլ հորդորեցինք ուղղակի ճանապարհը ցույց տալ, համառեց ու մեզ տարավ ցույց տվեց։ Ըստ նրա, եկեղեցում վերջինը իր կիսուր – կիսրայրի պսակադրությունն էր, 1923 թվականին։ Դրանից հետո եկեղեցու գործունեությունն արգելվեց։
Ծովինար տատիկը Սառնաղբյուր գյուղ հարս է եկել 1956 թվականին, 67 տարի ապրել ու արարել է այս գյուղում։ Ասում էր, ուրիշ տեղ չեմ կարող մնալ, երեխաները շատ են ուզում տանել Ստեփանակերտ, բայց ես չեմ ուզում, իմ տանն իմ դռանն եմ ուզում ապրել, ինչքան կապրեմ, կապրեմ։ Հիմա տատիկը հազիվ փրկվելով հասել է Կոտայքի մարզի Պտղնի համայնք, ամեն ինչ թողնելով իր ու իր ամուսնու կառուցած հարազատ տանը։
2020 թվականից Սառնաղբյուր գյուղից թշնամու դիրքերը շատ հեռու չէին, բայց այնպես չէ, որ 50 մետրի վրա էր, և դա ոչ թե ուրախանալու առիթ էր, ինչպես որոշ հոգեխեղվածների մոտ, այլ մտահոգվելու և միշտ զգուշանալու, որովհետև երբեք չգիտես թշնամուն մոտ գտնվելը վաղվա քո ու քո երեխայի օրն ինչպիսին կդարձնի։
Արմինե Հայրապետյան
«ՔՊ-ն ասում է՝ մեղավոր են ղարաբաղցիները, որ Ղարաբաղը տվեցին։ Հարյուր հազար ղարաբաղցի պետք է կռվեր 10 մլն Ադրբեջանի դեմ, այն պարագայում, երբ առաջին անգամ Հայաստանը դավաճանեց իր հանձնառությանը՝ որպես Արցախի Հանրապետության անվտանգության երաշխավոր։ Ձեր կառավարության օրոք է ընդունվել Ազգային անվտանգության ռազմավարությունը, դուք ձեր սկզբունքներին դավաճանեցիք»,- ԱԺ նիստում ասաց «Հայաստան» խմբակցության պատգամավոր Արթուր Խաչատրյանը։
«Փորձենք հասկանալ, թե ինչ տեղի ունեցավ Արցախում։ Ի՞նչ քաղաքականություն են վարում Ադրբեջանն ու Թուրքիան, դա պարզ է՝ կլանել Արցախը։ Ի՞նչ քաղաքականություն է վարում Հայաստանի Հանրապետությունը»,- նշեց նա։
Արթուր Խաչատրյանը հիշեցրեց, որ խորհրդարանում Արցախի հարցի մասին քննարկումների ժամանակ ՔՊ-ական պատգամավորները նման արտահայտություններ են թույլ տվել։ Օրինակ՝ ՔՊ-ական Մարիա Կարապետյանն ասել է՝ «Հայաստանն Արցախի պատանդը չէ»։ Նաեւ ասել են՝ «Հայաստանն Արցախին գրավ չենք դնի»։ «Փաշինյանը հայտարարում է՝ Արցախը թոկ էր, պավադոկ էր Հայաստանի վզին”։ Բնականաբար, եթե թոկ էր, պետք էր այդ պավադոկը կտրել։ Եվ կտրվեց այդ թոկը, մեկին պետք է մեղավոր կարգեին, եւ այստեղ Արայիկ Հարությունյանը հետ է քաշվում, կոնսենսուսով ընտրվում է Ղարաբաղի նախագահը, եւ 10 օր հետո Ադրբեջանը հարձակվում է։ Շահեց Ադրբեջանը, շահեց Հայաստանի այսօրվա կառավարությունը, դա ձեր երկու կուսակցությունների՝ ՔՊ եւ Նոր Ադրբեջան կուսակցությունների շահերի համադրման հրաշալի օրինակ է։ Հիմա եկել դարդ եք անում՝ վայ, մեր տնավեր քույրեր, եղբայրներ։ Այդքան մտածում էիք, այս խորհրդարանում դուք չընդունցիք Արցախի հարցով հանձնաժողով ստեղծելու մեր առաջարկը»,- ասաց նա։