Շրջափակում սեփական երկրի ներսում

Այն ժամանակից, երբ արցախահայերը բռնի տեղահանվել են Հայաստան, նրանք բազմաթիվ դժվարությունների են բախվում։ Շատերի մոտ հարց է առաջանում. «Ովքե՞ր ենք մենք»: Սկզբում խոսվում էր, որ հայկական անձնագրերը, որոնք ունեն արցախցիները, իրական անձնագրեր չեն, այլ ճամփորդական փաստաթղթեր։ Հետո պարզվեց, որ այս անձնագիրը նույնիսկ ճանապարհորդության համար վավեր չէ։

Վերջին շրջանում ավելի ու ավելի հաճախ են լինում դեպքեր, երբ որոշ դեսպանատներ մարդկանց մերժում են վիզայի համար փաստաթղթեր ընդունել՝ 070 ծածկագրի պատճառով (սա Ստեփանակերտի անձնագրային բաժնի ծածկագիրն է, այժմ տրվում է արցախցիներին և Հայաստանում)։ Այս կոդը ցույց է տալիս, որ անձը Արցախից է և ունի ժամանակավոր պաշտպանության փաստաթուղթ, սակայն նա ՀՀ քաղաքացի չի։

Երիտասարդ ակտիվիստ Սոֆի Աբրահամյանը վերջերս գրանցվեց Հայաստանում Գերմանիայի դեսպանատանը, որտեղ նրան ընդառաջ գնացին և արագ հարցազրույց նշանակեցին, որի ժամանակ նա պետք է ներկայացներ իր փաստաթղթերը: Նա պատրաստվում էր մասնակցել միջազգային երիտասարդական ծրագրի, որտեղ Հայաստանից միակ մասնակիցն էր։ Երբ նա գնացել է դեսպանատուն, նրան ասել են, որ չեն կարող ընդունել իր անձնագիրը։ «Ինչու» հարցին պատասխանում էի. «Սա պատվեր է»։ Հարցին, թե որտեղ կարող է կարդալ այս մասին, ինչպես է դա արդարացված և ինչու է նման իրավիճակ ստեղծվել, պատասխանը նույնն էր.

Սոֆին արտասվելով հեռացավ դեսպանատնից, քանի որ շատ վիրավորված էր։ Սա նրա առաջին շենգենյան վիզան չէր, նախկինում նա մի քանի անգամ ստացել էր և բավականին հաճախ էր այցելում Եվրոպա երիտասարդական ծրագրերով: «Ես ունեմ հինգ շենգենյան վիզա իմ անձնագրում, ունեմ Մեծ Բրիտանիայի վիզա, և անձնագիրս երբեք խնդիր չի եղել ազատ տեղաշարժի իրավունքից օգտվելու համար: Ամոթ էր, որ նույնիսկ չընդունեցին իմ փաստաթղթերը։ Նրանք բացահայտորեն հրաժարվեցին ընդունել դրանք և նույնիսկ չկարողացան պատշաճ կերպով բացատրել, թե ինչու։ Բայց չէ՞ որ շատերը գնում են Գերմանիա բժշկական օգնության կամ հետազոտման համար։ Ստացվում է, որ եթե մարդն արցախցի է, ուրեմն զրկված է վիզա ստանալու հնարավորությունից, նույնիսկ եթե դա կյանքի ու մահվան հարց է»,- կիսվում է Սոֆին։

Նման բան եղել է եւ նախկինում, երբ 2021 թվականին նա փաստաթղթեր է ներկայացրել Լեհաստանի դեսպանատուն (2020 թվականի պատերազմից հետո)։ Նրան նույնպես մերժել են փաստաթղթեր ընդունել և ասել, որ նա օտարերկրյա քաղաքացի է։ Կյանքում առաջին անգամն էր, որ նա հայկական անձնագիրը ձեռքին բախվեց նման իրավիճակի։ Սոֆին կապ է հաստատել Հայաստանի և Արցախի արտաքին գործերի նախարարությյունների հետ, և նրանք օգնել են նրան լուծել հարցը։ Երեք օր անց նրան կրկին հարցազրույցի ժամ նշանակեցին, և ամեն ինչ լավ ստացվեց: Որոշ ժամանակ անց հայտնի դարձավ, որ նրանից առաջ մերժում են ստացել նաև այլ արցախցիներ, սակայն նրանք դա չեն բարձրաձայնել։

Սոֆիին ասել են, որ նա կարող է փոխել քաղաքացիությունը, հրաժարվել փախստականի կարգավիճակից, ստանալ Հայաստանի քաղաքացիություն և նորից դիմել։ «Քաղաքացիություն փոխելը տևում է 1,5-ից 3 ամիս, իսկ իմ թռիչքը պետք է լիներ հարցազրույցից մեկ շաբաթ անց: Փաստն այն է, որ մեր ժողովուրդը շատ բաների միջով է անցել ու դեռ անցնում է։ Եվ մենք կարծես ընտելացել ենք այս դժվարություններին, ընտելացել ենք, որ այս խնդիրներով ոչ ոք չի զբաղվում։ Այն բանից հետո, երբ ես հրապարակավ խոսեցի կատարվածի մասին, բազմաթիվ իրավաբաններ և իրավապաշտպաններ սկսեցին մեկնաբանել, որ դա Գերմանիայի դեսպանատան որոշումն է, և Հայաստանի կառավարությունը ոչինչ չի կարող անել դրա դեմ։ Բայց ես կարծում եմ, որ Հայաստանի կառավարությունը պետք է պաշտպանի իմ իրավունքները։ Եթե ​​նրանք հրաժարվում են լուծել այդ խնդիրները, և չունեն դիվանագիտական ​​լծակներ, չեն էլ ուզում խառնվել, ապա դա ինձ չի բավարարում։ Ես զգում եմ, որ իմ իրավունքները ոտնահարվում են, և ոչինչ չեմ կարող անել դրա դեմ։ Հիմա չեմ ուզում նոր քաղաքացիություն ստանալ։ Մենք դեռ չգիտենք, թե ինչ է մեզ սպասում, և ես դեռ չեմ ուզում կորցնել փախստականի կարգավիճակս։ Բայց մյուս կողմից, ես չեմ կարող առանց դրա, եթե դա անհրաժեշտ է իմ աշխատանքի համար: Ես դա անվանում եմ շրջափակում սեփական երկրի ներսում»,- վրդովված ասում է Սոֆին։

Այս անգամ եւս Սոֆին կապ է հաստատել Հայաստանի արտաքին գործերի նախարարության հետ, սակայն նրան ասել են, որ չեն կարող միջամտել դեսպանատան ներքին գործերին։

Ինչպիսի՞ն է իրավիճակը իրավական տեսանկյունից։ Արցախի օմբուդսմեն Գեղամ Ստեփանյանն իր ֆեյսբուքյան էջում նույնպես ուշադրություն է հրավիրել այս խնդրի վրա և կիսվել իր մտքերով.