Աշխարհում իրադարձություններն այնքան արագ են փոփոխվում, որ դժվար է «մարսել» տեղեկատվության հոսքը և դիտարկել աշխարհակարգի փոփոխության հստակ տրամաբանությունը։
Այն երկրները, որոնք մինչև վերջերս թվում էին կայունության, անվտանգության և խորը արմատացած ավանդույթների ամրոց, այսօր հայտնվել են պատերազմի մեջ (Իսրայել), փոխում են իրենց վերաբերմունքը բանակի նկատմամբ (եվրոպական երկրներն ուժեղացնում են իրենց պաշտպանունակությունը, քաղաքացիական բնակչությունը նախապատրաստում պատերազմի), փոխում են հասարակության հիմքերը (Մեծ Բրիտանիայի մայրաքաղաքում, որի բնակչության կեսն արդեն մահմեդական է, բողոքի ակցիաներ են ընթանում այս երեւույթի դեմ)։
Բայց մի բան ավելի ու ավելի պարզ է դառնում՝ հաջողությունը երաշխավորված է նրանց համար, ովքեր հստակ հասկանում են ինքնիշխանության կարևորությունը աշխարհաքաղաքական ցանկացած իրավիճակում:
Այս ըմբռնումը կիսում էին Ղարաբաղյան ազգային-ազատագրական շարժման երիտասարդ առաջնորդները, ովքեր գիտակցում էին ինքնիշխան որոշումներ կայացնելու կարևորությունը փոփոխվող աշխարհում և, մասնավորապես, Խորհրդային Միության և նրա անմարդկային հիմքերի փլուզման համատեքստում։
Չնայած պատմական արդարության, ժողովուրդների իրավունքների և, մասնավորապես, ինքնորոշման իրավունքի երկար տարիների անտեսմանը, այն, որ ժողովուրդների և ազգերի իրավունքների խնդիրը լուծում չի ստանում, նույնիսկ կորպորացիաների աճող դերին և տնտեսական առաջնահերթությունների պայմաններում ժողովուրդները չեն հրաժարվում իրենց իրավունքներից և պատրաստ են պայքարել դրանց համար: Որպես օրինակ՝ Արցախի ժողովրդի, Ուկրաինայի և Պաղեստինի բնակիչների տոկունությունը։
Այս պայքարում տոտալիտար, ավտորիտար երկրները կպարտվեն, քանի որ նրանք ի վիճակի չեն ոչնչացնել ժողովուրդների ազատ ապրելու, իրենց ինքնությունը, մշակույթը, պատմական ժառանգությունը պահպանելու ցանկությունը։ Կամ նրանք ստիպված կլինեն մինչև վերջ ոչնչացնել այս ժողովուրդներին, ինչը ֆիզիկապես անհնար է։
Սակայն, ֆաշիստական, ռասիստական ադրբեջանական պետության օրինակով տեսնում ենք, որ հայերի լռությունը, նրանց արհամարհական վերաբերմունքը միջազգային իրավունքի, միջազգային օրենքների նկատմամբ, հնարավորություն է տալիս ալիևին մատ թափ տալ ողջ աշխարհի վրա և հայտարարել, որ նա է «հաղթողը», և նա է որոշելու, թե ինչպես վարվել հայկական պետության հետ։
Նրա կարծիքով, չնայած համաշխարհային հանրության կողմից Հայաստանի ճանաչմանը, մեր երկիրը «անօրինական կառույց է, որի ահաբեկչական իշխանությունները 30 տարի շարունակ օկուպացրել են նրա տարածքի 20 տոկոսը»։
Ավելին, ադրբեջանի ղեկավարը, որի երկիրը 1992 թվականին, խախտելով Լեռնային Ղարաբաղի կարգավիճակը որոշելու ստանձնած բոլոր միջազգային պարտավորությունները, ագրեսիա սկսեց հայ բնակչության դեմ, այսօր համարձակվում է Հայաստանի իշխանություններին պարտավորեցնել «ճանաչել Խոջալուի ցեղասպանությունը», որը, ըստ արդեն իսկ ապացուցված տվյալների, իրականացրել են հենց Ադրբեջանի իշխանություններն իրենց ներքաղաքական խնդիրները լուծելու համար։
Եվ ոչ մի խոսք Հայաստանի արտաքին գործերի նախարարությունից, որ Ադրբեջանն ինքը ապօրինի սուբյեկտ է, որը ստեղծվել է ռուս բոլշևիկների և թուրք քեմալականների կողմից՝ որպես Թուրքիայի “ներկայացուցչություն” Խորհրդային Միությունում։ Որպես ապօրինի սուբյեկտ, որին ապօրինաբար փոխանցվել են բացառապես հայերով բնակեցված և Հայաստանից ապօրինաբար անջատված Նախիջևանը և Արցախը։ Հայաստանի ԱԳՆ-ն ոչ մի խոսք չի ասում այն մասին, որ 90-ականներին ավելի քան 600 հազար հայեր ենթարկվել են ցեղասպանության և տեղահանության ադրբեջանի հայաբնակ շրջանների տարածքից։ Ոչ մի խոսք չկա, որ Արցախի ինքնապաշտպանության ուժերը ստեղծվել են տեղի հայ բնակչությունից՝ ի պատասխան ադրբեջանի կողմից իրենց դեմ մղված անհավասար պատերազմի։ Իսկ այն տարածքները, որոնք ադրբեջանը ձգտում է ներկայացնել որպես «Հայաստանի կողմից օկուպացված», ազատագրվել են հակառակորդի կրակակետերի ոչնչացման համար, որոնք ամեն օր գնդակոծության էին ենթարկում արցախցի խաղաղ բնակիչներին։
Ինչո՞ւ Հայաստանի բոլոր ժամանակների իշխանությունները երբեք իրենց ձայնը չեն բարձրացրել ի պաշտպանություն Արցախի ժողովրդի ինքնորոշման իրավունքի։ Ինչո՞ւ 90-ականների Հայաստանի իշխանությունը չընդունեց Արցախը Հայաստանի կազմում՝ չնայած վերամիավորման մասին Հայաստանի և ԼՂՀ խորհրդարանների որոշմանը, որի հիման վրա հռչակվեց անկախ Հայաստանը։ Ինչո՞ւ առանց Արցախի ԱՊՀ-ին անդամակցելուց և բուն ԼՂՀ-ի անկախությունը հռչակելուց հետո Հայաստանի իշխանությունները 30 տարուց ավելի չէին ճանաչում այս անկախությունը։ Ինչո՞ւ արցախահայերին տրվեցին Հայաստանի Հանրապետության անձնագրեր, որոնք ավելի քան 30 տարի անց պարզվեց, որ «ապօրինի փաստաթուղթ» է։
Այն պատճառով, որ երկար 36 տարիներ և՛ հայ հասարակությունը, և՛ Հայաստանի իշխանությունները և՛ Հայաստանում, և՛ Արցախում վստահ էին, որ Արցախը գլխացավանք է, և միայն դրանից հրաժարվելով Հայաստանը կդառնա բարգավաճ պետություն։
Ինչպես և սպասվում էր, Արցախից հրաժարվելն էր, որ ամենամեծ թվով խնդիրներ ստեղծեց Հայաստանի համար և տարավ դեպի անդունդ։ Արցախի կորստով Հայաստանը կորցրեց իր պաշտպանունակությունը, քանի որ 30 տարի Արցախը հուսալի վահան էր թե՛ քաղաքական, թե՛ ռազմավարական առումներով։
Անգամ Արցախը կորցնելուց հետո Հայաստանի իշխանությունները լիովին չգիտակցեցին, որ իրենց 30-ամյա հավատամքը անհեթեթ թեզի նկատմամբ ֆիասկո է ապրել։ Այստեղից էլ շփոթմունք, վախ Ալիևի յուրաքանչյուր խոսքից, բռնապետին հանձնելու պատրաստակամությունը այն ամենն է, ինչ նա պահանջում է, իսկ նա բառացիորեն պահանջում է հայերի մահը ու հայոց պետականության վերացումը։
Ի՞նչ է ընտրելու Հայաստանի ներկայիս իշխանությունը՝ անփառունակ վախճա՞ն գահին, թե՞ արժանապատիվ հրաժարում սեփական ձեռքով պետությունն ու ժողովրդին ոչնչացնելուց։
Մարգարիտա Քարամյան
