«Իհարկե, այնտեղ խաղաղապահ զորքեր պետք է լինեն, բայց առանց ռուսների…»

Մարինե Մկրտչյան, 44 տարեկան, ԼՂՀ Ասկերանի շրջանի Պատարա գյուղի նախկին բնակիչ, չորս երեխաների մայր։ Ներկայումս ընտանիքի և մտերիմների հետ բնակվում է ՀՀ Վայոց ձորի մարզի Ազատ գյուղում և հաճախ է կարոտով հիշում նախկին կյանքը։

«Ես ծնվել եմ Ասկերանի շրջանի Աստաշեն գյուղում, ամուսնացել եմ նույն շրջանի Պատարա գյուղում։ Ամուսնուս՝ Վարդանի հետ ունենք չորս երեխա՝ Սնեժանա, 22 տարեկան, ամուսնացած, Օլեգը՝ 20 տարեկան, Անիտան՝ 19 տարեկան, Արմանդը՝ 10 տարեկան։ Ամուսինս «Դրուժբա» բենզասղոց ուներ, զբաղվում էր հատուկ նշանակված վայրերում ծառահատումներով, վառելափայտի համար ծառեր էր կտրում ու վաճառում: Իսկ ես տնային տնտեսուհի էի, տուն էի պահում ու երեխաներ մեծացնում։ Ունեինք մեր սեփական այգին, անասունները, մեզ ոչինչ պետք չէր, մենք մեզ համար շատ լավ էինք ապրում։ Ավագ դուստրս ամուսնացել է Ղարաբաղում, իսկ այժմ ընտանիքով Հոկտեմբերյանում են ապրում։

Երբ 90-ականների սկզբին սկսվեց Ղարաբաղյան առաջին պատերազմը, ես տասը տարեկան էի, և ամեն ինչ հիանալի հիշում եմ։ Պերթի տարածքից՝ Պատարայից վեր, ադրբեջանցիները գնդակոծում էին մեր գյուղը, և մենք ստիպված եղանք թողնել մեր տները և գնալ հարևան գյուղ, որտեղ համեմատաբար հանգիստ էր։ Իսկ հետո, երբ իրավիճակը նորմալացավ, վերադարձանք հայրենի գյուղ։

2016 թվականի ապրիլին՝ քառօրյա պատերազմի ժամանակ, ամուսինս զինկոմիսարիատի միջոցով զորակոչվել է բանակ։ 2020 թվականի սեպտեմբերին նա կրկին զորակոչվեց։ Ես երեխաներիս հետ գնացի Երևան, և այնտեղ ապրեցինք գրեթե երկու ամիս։ Իսկ հետո, երբ ռուսները որպես խաղաղապահներ մտան Ղարաբաղ և բոլորին հրավիրեցին վերադառնալ՝ երաշխավորելով անվտանգությունը, ես արցախցիների մեծ մասի հետ վերադարձա հայրենի գյուղ։ Բայց ժամանակը ցույց տվեց, որ մենք իզուր վերադարձանք, քանի որ անվտանգության մասին խոսք չկար, իսկ իրենք՝ ռուսները, նույնիսկ մինչև 2025 թվականը չմնացին, ինչպես նախատեսված էր…

Մինչ Արցախից մեր գաղթը իննամսյա շրջափակում էր։ Մեզ՝ գյուղացիներիս համար ավելի հեշտ էր հաղթահարել շրջափակումը, քան քաղաքի բնակիչների համար։ Մենք ունեինք մեր սեփական ֆերման, բանջարանոցը մեզ կերակրում էր։ Ճիշտ է, շաքարավազի և աղի հետ կապված խնդիրներ կային, գրեթե անհնար էր դրանք ստանալ։ Մենք ինքներս էինք թխում հացը, և մեզ նաև օրական երեք հաց էին տալիս մեր ամբողջ վեց հոգանոց ընտանիքի համար։ Հացահատիկ ունեինք, տարանք Նորագյուղի ալրաղացում աղացինք։

Տղամարդկանց համար ծխախոտը մեծ խնդիր էր։ Մեր հայերից մարդիկ գալիս էին գյուղ և մեկ արկղ ծխախոտը վաճառում 45000-50000 դրամով ($1 – 385 դրամ – Ա․Ո․: Երբ սիգարետ չկար, Ասկերանում ծխախոտ էին գնում։ Բենզինն ընդհանրապես անհնար էր ձեռք բերել. վաճառողներն ասում էին, որ ռուսներից են ծխախոտ ու բենզին գնում, որ մեզ վերավաճառեն։ Շրջափակման վերջում մենք ինքներս գնեցինք 20 լիտրը 150.000 դրամով։

Մենք արդեն տեսել ենք, որ մարդիկ հավաքվում են և սկսում հեռանալ գյուղից, և 2023 թվականի սեպտեմբերի 25-ին, ժամը 12-ին, չորս մեքենայով իմ ընտանիքը և մեր հարազատները՝ քսանհինգ հոգի, հեռացել են գյուղից։

Դժվար ենք հասնել՝ երկու օրից ավելի։

Այնտեղ մենք թողեցինք մեր հայրենիքը, մեր տունը, մեր հարազատների գերեզմանները, մեծ ֆերման, անասունները։ Նույնիսկ չհասցրինք գնալ գերեզմանատուն՝ այնտեղ թաղված մեր հարազատներին հրաժեշտ տալու։

Ուշ գիշերով հայտնվեցինք Վայքում (Հայաստանի մարզկենտրոն՝ Ա.Ո.) և պատահաբար հանդիպեցինք մեզ ծանոթ մարդու։ Նա տեսավ, թե ինչ վիճակում ենք մենք՝ քսանհինգ հոգի չորս մեքենայով, և զանգահարեց Ազատ գյուղի իր ընկերներին, որ բոլորիս համար գիշերելու կացարան գտնի։ Գյուղը գտնվում է Վայքից յոթ կիլոմետր հեռավորության վրա։ Մենք գիշերեցինք ինչ-որ դատարկ գյուղական տանը։ Հաջորդ օրը եկավ Ազատի գյուղապետարանը և օգնեց տեղավորվել տներում։ Այսպիսով, մենք մնացինք ապրելու այս գյուղում։

Նոր վայրում աշխատանք գտնելու խնդիր ունենք. ո՛չ ամուսինս, ո՛չ ես, ո՛չ էլ մեր երեխաները չենք աշխատում։ Պետությունից նպաստ ենք ստանում, իսկ այն տան համար, որտեղ ապրում ենք, վճարում ենք 20 հազար դրամ։ Ապրում ենք, թեև երբեք նույնը չի լինի, ինչ ապրել ենք մեր հայրենիքում՝ Ղարաբաղում։

Տուն վերադառնալու հույս ունեմ։ Եթե ​​վաղը ասեն, որ ցանկացողները կարող են վերադառնալ, իմ ընտանիքը պատրաստ է վերադառնալ։ Բայց մենք չենք ուզում, որ ադրբեջանցիներն ու ռուսները ապահովեն մեր անվտանգությունը։ Մենք վստահ չենք, որ նրանք կարող են մեզ ապահով պահել: Մեզ համար միակ անվտանգությունը միջազգային երաշխիքն է։ Իհարկե, այնտեղ խաղաղապահ զորքեր պետք է լինեն, բայց առանց ռուսների։ Անձամբ ես նրանց այլեւս չեմ հավատում, չեմ վստահում…»:

Ալբերտ ՈՍԿԱՆՅԱՆ

Նյութը պատրաստվել է “Ստեփանակերտ” մեդիա ակումբի նախագծի շրջանակներում