Մարիամաձոր․ «Մեր շենին ժողովուրդը մուղ պհեսչն իլալ»

Մարիամաձորը Արցախի Հադրութի շրջանի գյուղերից է: Գյուղի Մարիամ աղբյուրի անունից է առաջացել գյուղի անվանումը: Չնայած, որ գյուղը փոքր էր, բայց բավականին ակտիվ և աշխույժ էր:

Գյուղի գերդաստաներն են՝ Ղրդղեցեք, Մոսունք, Միրզաք, Բալունք, Ճուզունք, Թունուք,Դադունք, Միրջանանք, Քոչանց, Դվութաք, Տանուք և ուրիշներ։

Ինչպես բոլոր Արցախի գյուղերը, Մարիամաձորն ունի իր սրբավայրերը՝ Սբ․ Մինաս եկեղեցին, որը սովետական միության ժամանակ փորձել են քանդել, և «Կրկակաչին սորբը»։ Իսկ բազմազան սառնորակ աղբյուրների մասին պատմում են հենց իրենք մարիամաձորցիները՝ «Մեր շենը աղբյուրներավա իլալ շրջապատված ու ամեն մի աղբյուրի կոխկի մի հատ քեֆի տեղ։ Քեֆ անող ժողովուրդնք։ Կոխկի շեներքան կյասն իլալ մեր շենումը քեֆ ընես։ Հանցա լհա տրան դարդանել ըսեսն «Փուստի փափաղ մարիամաձորցիք»։

Ինչպես նշել է մեր զրուցակիցը, Մարիամաձորը շրջապատված էր աղբյուրներով՝ «Սիրանգ» աղբյուրը, որը ամենահայտնին էր, «Շլորոտը», «Կոպալին աղբյուրը», «Մարիամ աղբյուրը», «Ճուզունց աղբյուրը», «Հինդադուց աղբյուրը», «Բալուն անցը», «Ափուն աղբյուրը», «Շրշռանը»։

Գյուղում նաև ավանդույթ կար, եթե անտառ փայտի գնալուց աղբյուրի մոտ հանդիպում էիր քեֆ անող մարիամաձորցիներին, ապա պետք է անպայման մի բաժակ տնկան թթի օղի վայելեին, որից հետո շարունակեն ճանապարհը։

Այսպես էին իրենց ազատ ժամանակը վայելում մեծահասակները, իսկ ավելի կրտսեր սերունդը նախընտրում էր արշավներ կազմակերպել, օրինակ՝ «Ավանեսի ղալը»,իսկ հետո գնում էին «Մեղր աղբյուր» եզրափակելու արշավը:

Ամառվա տապին իջնում էին «Դիրմանա բանդ» Իշխանագետում զովանալու։ Նոր տարին նշում էին մեծ շուքով, մինչև լուսաբաց շրջում գյուղի տներով, շնորհավորելով և բարեմաղթելով միմյաց լավ ու բարի տարի, իսկ բանակից գյուղի տղաների վերադարձին սպասում էր ամբողջ գյուղը, հետո ամբողջ գյուղով նշում վերադարձը։

Վերջի տարիներին ակտիվ նշում էին նաև Տըրընդեզը, սկզբում գյուղի ակումբում ապահովում էին գեղարվեստական մասը, իսկ հետո «Սվենի թթենու» տակ կրակ էին վառում։ «Սվենի թթենու» տակ երկու նստարան կար, որտեղ գյուղի մեծահասակները նստած՝ «քաթն իլալ ընես»։

Եվ իհարկե, գյուղը գյուղ է իր գյուղացիներով, իսկ մարիամաձորցիները այսպիսի ժողովուրդ են՝ «Մեր շենին ժողովուրդը մուղ (մուռ) պհեսչն իլալ, սօր կարողա կռեվ անին մի չափարու կամ բուստանու ջրի հետե, բայց էքուց առավոտը էլի ուրուր նհետ սովորական, պարլուս ասին ու ամենը իրա գործին։ Էս վերջի տարիներին էլ շինացիք տներն իլալ շինիս, սաղ շենը ուրուր քօմագա իլալ ընես»։ Մին լավ ադաթ էլ կար մեր շենումը, հուր հայաթում խոզ կամ տավարն իլալ մուրթես, անպայման բիդար թոքուջիգարը խրվին լոխ միասին ոտին։ Հսի ստի էլ ըպրեսնք իլալ, մեր հոգսերով , մեր լավ ու վատ օրերով, բայց ասօր՝ միայն մեր հուշերավ… »

Քրիստինա Ալավերդյան