Իրանի նոր նախագահի ընտրությունը, ըստ երևույթին, ավելին էր, քան պարզապես ընտրություն

Իրանում տեղի ունեցած նախագահական ընտրությունները թերահավատություն են առաջացրել Հայաստանում (հայ հասարակության մի մասը կարծում է, որ ազգությամբ թուրք Փեզեքշիանը որոշումներ կկայացնի՝ ելնելով իր էթնիկ պատկանելությունից, այսինքն՝ հօգուտ Ադրբեջանի) և էյֆորիա Ադրբեջանում (որտեղ հույս ունեն, որ թուրք Փեզեքշիանի իշխանության գալով Հայաստանում սադրիչ-դեսպան Մեհդի Սոբհանին «վերջապես կհրավիրեն Թեհրան, որպեսզի վերջ տա իր ապակայունացնող գործունեությանը»):

Ֆաշիստական, ահաբեկչական երկրում համաշխարհային աղմուկ բարձրացավ Սոբհանիի հայտարարությունների պատճառով, որ նոյեմբերի 9-ի եռակողմ հայտարարությունը վավերական չէ, «և մենք չենք կարող հղում անել դրան։ Եւ հիմա գործող փաստաթուղթ չկա»։

Սակայն Ադրբեջանում ավելի շատ մարդիկ կատաղեցին Սոբհանիի խոսքերից, թե Իրանի դիրքորոշումը Ղարաբաղի բնակիչների իրավունքների վերաբերյալ պարզ է։ «Ղարաբաղի հայ բնակիչների իրավունքները պետք է հարգվեն։ Այս հարցը վերքի է նման, և այս վերքը բուժելու կարիք ունի։ Եթե ​​այս վերքը չլավանա, այն կարող է նորից արյունահոսել։ Երբ մենք խոսում ենք կայուն խաղաղության մասին, այս վերքը պետք է հաշվի առնել։ Հուսով ենք, որ ինչպես Ղարաբաղի բնակիչները բռնի լքել են իրենց տները, այնպես էլ կստեղծվեն պայմաններ, որպեսզի նրանք կարողանան կամովին վերադառնալ իրենց տները»։

Մենք չենք մանրամասնի Արցախում ցեղասպանություն և էթնիկ զտումներ իրականացրած պետության ներկայացուցիչների «կատաղությունը», բայց փորձենք վերլուծել, թե ինչու է հենց հիմա՝ Իրանի սահմանակից շրջաններում թուրք-ադրբեջանա-իսրայելական զորքերի հայտնվելուց 4 տարի անց, Իրանը նման հայտարարություններ անում։ Իսկ ինչպե՞ս է ադրբեջանի տարածքային ամբողջականությունը ճանաչող Իրանը պատկերացնում տարածաշրջանի ապագան, եթե հայտարարում է, որ «հայերի այս տարածաշրջանից հեռացման պատճառն այն էր, որ նրանք իրենց ապահով չեն զգացել»։

Ինչպե՞ս է Իրանը պատկերացնում հայերի կամավոր վերադարձը նախկին բնակության վայրեր, եթե 3 տարի շարունակ՝ 2020-ից 2023 թթ․, Ադրբեջանը անտանելի պայմաններ է ստեղծել նրանց կյանքի համար։ Ինչպե՞ս է Իրանը վերաբերվում այն ​​փաստին, որ հարեւան Հադրութում իրենց տներում ու այգիներում դաժանաբար սպանվել են ծերեր ու կանայք, հոգեկան խնդիրներ ունեցող մարդիկ։ Ինչո՞ւ Իրանը թույլ տվեց իր սահմանի երկայնքով ադրբեջանա-թուրք-սիրիական հրոսակներին թափանցել Արցախի բանակի թիկունք և հասնել Հադրութի բնակավայրեր:

Ինչպե՞ս է Իրանը պատկերացնում արցախահայության կամավոր վերադարձը՝ ադրբեջանի հովանու ներքո՞, որի տարածքային ամբողջականությունը ճանաչում է, թե՞ անվտանգության միջազգային երաշխիքների ներքո, այսինքն՝ «երրորդ» ուժերի երաշխիքներով, որոնց ներկայությունը Իրանն իր համար անընդունելի է համարում տարածաշրջանում։

Եվ կրկին հարց է առաջանում՝ ինչո՞ւ է Իրանը հիմա խոսում Արցախի և տարածաշրջանի խնդիրների մասին։
Քանի որ Հայաստանում չկան ինստիտուտներ, որոնք ուսումնասիրում և վերլուծում են տարածաշրջանի գործընթացները կամ Իրանի մոտեցումներն այդ գործընթացների վերաբերյալ, մենք կարող ենք միայն մեր մտքերը հայտնել։

Ըստ ամենայնի, Իսլամական Հանրապետության նոր ընթացքի դիրիժորը պետք է դառնա Իրանի նոր նախագահը՝ ազգային կոնսենսուսով ընտրված բարեփոխիչ Փեզեքշիանը։ Շատերը մեղադրում են Իրանին 3+3 ֆորմատին մասնակցելու համար, ինչն անընդունելի է հայկական կողմի համար։ Բայց եթե սրան նայեք հենց Իրանի տեսանկյունից, ապա այս ձևաչափը միակն է, որտեղ Իրանը ներկայացված է որպես տարածաշրջանային երկիր։ Այժմ, երբ Իրանը, ըստ երեւույթին, սթափ գնահատելով փոփոխվող աշխարհակարգը, պատրաստ է համագործակցել Արևմուտքի հետ, կարող է դուրս գալ այս ձևաչափից և համագործակցել այլ դերակատարների հետ, ովքեր նույնպես պաշտպանում են Արցախի ժողովրդի իրավունքները։ Առայժմ՝ անվտանգության երաշխիքներով վերադառնալու իրավունքի մասին է խոսքը։ Կարող է՝ վաղը խոսեն ինքնորոշման իրավունքի մասին։ Բայց դա կախված կլինի նրանից, թե Արցախի ժողովուրդն ինքը որքանով կսկսի նման պահանջներ առաջ քաշել, այսինքն՝ կսկսի ոչ թե մարդասիրական, այլ քաղաքական պահանջներ ներկայացնել տարբեր ատյաններ։

Այսօրվա աշխարհն այլևս գոյություն չի ունենա վաղը: Պետք է սովորել աշխատել բոլորի հետ, այլ ոչ թե նայել, թե ինչ է եղել, ասենք, մեկ տարի առաջ։ Մեկ տարի առաջ որոշ իրողություններ էին, վաղը կարող են լինել այլ իրողություններ։

Մենք պետք է սովորենք նայել ապագային փոփոխվող աշխարհակարգի և աշխարհաքաղաքական իրողությունների պրիզմայով: Եվ դա անելու համար մենք պետք է դուրս գանք նեղ մտածողությունից և ավելի լայն նայենք գլոբալ գործընթացներին: Սա նշանակում է, որ մենք պետք է աշխատենք բոլորի հետ, նույնիսկ նրանց հետ, ովքեր երեկ սխալ բան են արել։ Կարևորն այն է, թե ինչ է արվում և ասվում այստեղ և հիմա։

Հավանաբար, Արցախի ժողովուրդն ինքը պետք է հանդիպի Իրանի ներկայացուցիչների հետ, որպեսզի հասկանա, թե ինչպես է Արցախին սահմանակից այս հարեւան երկիրը տեսնում արցախցիների իրավունքների վերականգնումը։

Մարգարիտա Քարամյան