Նույնիսկ Արցախի ցեղասպանությունը Բաքվին իրավունք չի տալիս տիրանալ տարածքներին, որոնք երբեք չեն պատկանել իրեն

ԱՄՆ կառավարության տարբեր ճյուղերի ներկայացուցիչների Երևան այցելությունների ֆոնին, եւ նրանց պնդումների առ այն, որ «եկել է խաղաղության համաձայնագրի ստորագրման ժամանակը, որը թույլ կտա մեզ բացահայտել Հարավային Կովկասի սոցիալական և տնտեսական ներուժը», ֆաշիստական, ահաբեկչական ադրբեջանը, որը Արցախը ենթարկեց ցեղասպանության և էթնիկ զտումների, պարբերաբար մանտրայի նման կրկնում է Ալիեւի անհեթեթ պահանջները․ «Զանգեզուրի միջանցքի», Հայաստանի Սահմանադրության փոփոխությունների» և «Արևմտյան Ադրբեջան վերադառնալու» պահանջները փոխվում են՝ կախված Հայաստանի հետ խաղաղության պայմանագրի ստորագրման հարցում արտաքին ճնշումից։

Վերջին շաբաթի պահանջը՝ «Հայաստանը պետք է հստակ պատասխան տա, այսպես կոչված, 90-ականների փախստականների Հայաստան վերադառնալու հնարավորության վերաբերյալ»։

Ադրբեջանցիները լքել են Խորհրդային Հայաստանի տարածքը Սումգայիթում տեղի ունեցած ցեղասպանությունից հետո։ Ավելին, ադրբեջանցիները Հայաստանի ոստիկանների ուղեկցությամբ լքել են Հայաստանը՝ փոխանակելով իրենց խարխուլ տնակները Ադր․ ԽՍՀ-ի հայերի հետ Բաքվի կենտրոնում կահավորված բնակարաններով՝ իրենց հետ տանելով ողջ ունեցվածքը և նույնիսկ անասունները։ Այսինքն՝ բնակչության տարանջատում է տեղի ունեցել ռազմական գործողությունների արդյունքում։

Նրանք հետագայում փոխհատուցում ստացան Հայաստանի կառավարությունից։ Այդ մարդիկ ոչ մի կերպ չեն կարող համարվել փախստականներ, և, իհարկե, չեն կարող հավասարվել ցեղասպանության և էթնիկ զտումների հետևանքով նախկին Ադր․ԽՍՀ-ում իրենց տները լքած հայության հետ՝ Բաքու, Սումգայիթ, Կիրովաբադ (Գանձակ), Նախիջեւան, ինչպես նաև հայաբնակ Շահումյանի շրջանից և Գետաշենի ենթաշրջանից։

Արցախը, որը ստեղծվել է Լեռնային Ղարաբաղի Ինքնավար Մարզի և Շահումյանի շրջանի տարածքում Խորհրդային Միության Սահմանադրությանը համապատասխան (ըստ այն ժամանակ գործող սահմանադրության՝ ԽՍՀՄ փլուզման կամ լուծարման դեպքում, ինքնավար հանրապետություններն ու շրջանները կարող էին լքել այն նույն կերպ, ինչ միութենական հանրապետությունները), միշտ եղել է ինքնավար հայկական մարզ։ Իսկ ԽՍՀՄ-ի փլուզումից հետո Արցախի բնակիչները համապատասխանաբար օգտվել են ինքնորոշման իրավունքից, չեն մասնակցել անկախ ադրբեջանի կազմավորմանը, չեն քվեարկել նրա Սահմանադրության օգտին, չեն դիմել ադրբեջանին քաղաքացիություն ստանալու համար։

Այս բոլոր փաստերը համապատասխանում են միջազգային իրավունքին և օրենքներին և մինչ օրս չեն վիճարկվել որևէ միջազգային մարմնի կողմից։ Այդ մասին են վկայում միջազգային դերակատարների և կազմակերպությունների կողմից արցախցիների՝ նախկին բնակության վայրեր վերադառնալու իրավունքի մասին բազմիցս հայտարարությունները։

Պատահական չէ, որ ադրբեջանը, որպես խաղաղության պայմանագրի ստորագրման նախապայման, առաջ է քաշում ՀՀ Սահմանադրությունից և Հայաստանի անկախության հռչակագրից Արցախի եւ Հայաստանի վերամիավորվելու մասին 1989 թ․ համատեղ որոշման մասին կետի հանման եւ ԵԱՀԿ Մինսկի խումբի լուծարման պահանջը։

Ի տարբերություն Հայաստանի բոլոր ժամանակների իշխանությունների, ադրբեջանցի պաշտոնյաները լավ գիտեն միջազգային նշանակության փաստաթղթերի արժեքը։ Եվ նույնիսկ ցեղասպանությունն ու Արցախի էթնիկ զտումները Բաքվին իրավունք չեն տալիս դառնալու նրան երբեք չպատկանող տարածքի օրինական սեփականատերը։

Մեզ մնում է միայն ափսոսանքով հետևել, թե ինչպես է Հայաստանի ներկայիս իշխանությունն անխոհեմ կերպով հետևում միջազգային հանցագործ Ալիևի օրինակին։ Բայց ինչպես էլ աշխարհը փոխվի, որքան էլ միջազգային կառույցները դեգրադացվեն, ոչ ոք չի կարող ճնշել ժողովրդի իրավունքներն ու կամքը։ Մնում է, որ հասարակությունը բարձրաձայն հայտարարի. «Մենք պատրաստ ենք ամեն գնով պայքարել մեր ազատության համար»։ Մի անգամ՝ 1988-94 թվականներին, մեզ դա հաջողվեց…

Մարգարիտա Քարամյան