Վաշինգտոնյան եռակողմ հանդիպումից երկու օր անց ոչ Երևանը, ոչ Բաքուն չեն հայտնել Միրզոյան-Բայրամով-Բլինքեն բանակցությունների մանրամասները։

ԱԺ արտաքին հարաբերությունների հանձնաժողովի նախագահը «Ազատության» հետ զրույցում վստահեցրեց, որ բանակցություններն անցել են կառուցողական մթնոլորտում, սակայն Սարգիս Խանդանյանը նախընտրեց չխոսել կոնկրետ պայմանավորվածությունների մասին։ Նրա խոսքով, Ադրբեջանը լրացուցիչ պայման է առաջ քաշում, իբր Հայաստանի Սահմանադրության մասին. Խանդանյանն ասում է, որ Բաքուն այդքան էլ հակված չէ խաղաղության պայմանագիր կնքելուն:

Սակայն, ըստ երեւույթին, Սահմանադրության պահանջն ընդամենը քողարկում է։ Իրական պահանջը հնչեցրել է Էրդողանը Վաշինգտոնում հանդիպումներից հետո, այդ թվում՝ Ֆրանսիայի նախագահ Մակրոնի հետ։ Նա ասաց, որ Զանգեզուրի միջանցքը լինելու է «խաղաղության պայմանագրի» վերջին ակտը։

Արդյո՞ք այս հարցը քննարկվել է Վաշինգտոնում: Ինչպե՞ս են այդ պահանջին վերաբերվում ԱՄՆ եւ Ֆրանսիան։ Արդյո՞ք Հայաստանը համաձա՞յն է։ Դատելով Էրդողանի վստահ տոնից՝ «առաջընթաց կա»։

Սարգիս Խանդանյանը չհաստատեց՝ հնարավո՞ր է պայմանավորվել Հայաստանի համար առանցքային հարցի շուրջ՝ ենթակառուցվածքների բացում ինքնիշխանության փոխադարձ հարգանքով։

Ադրբեջանը պահանջում է Սյունիքով դեպի Նախիջևան ճանապարհ կառուցել առանց մաքսային հսկողության, իսկ Հայաստանը դեմ է, հաստատելով, որ ճանապարհների ապաշրջափակումը պետք է տեղի ունենա՝ հարգելով միմյանց ինքնիշխանությունը։ «Այս փուլում շրջափակման վերացման մասին շատ հանրային խոսակցություն կարծես թե չկա, բայց թեման շարունակում է քննարկվել բանակցություններում։ Ամեն դեպքում, իմ կարծիքով, առաջնահերթությունը խաղաղության համաձայնագրի ստորագրումն է, իսկ հետո այդ մանրամասների կարգավորումը։ Բայց սա շատ կարևոր խնդիր է, քանի որ փակ սահմաններով ու ճանապարհներով անհնար է պատկերացնել կայունություն և խաղաղություն»,- խոստովանեց Խանդանյանը։

«Թուրքիան հավատում է Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև խաղաղության համաձայնագրի շուտափույթ ավարտին»,- ասել է Էրդողանը Վաշինգտոնում ՆԱՏՕ-ի գագաթնաժողովից հետո կայացած մամուլի ասուլիսում։

«Անկարան հավատարիմ է Երեւանի և Բաքվի միջև համաձայնագրի ստորագրմանը և խաղաղության հաստատմանը։ Մենք ցանկանում ենք տեսնել այս հաշտությունը որքան հնարավոր է շուտ։ Հայաստանի վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանի հետ մեր հանդիպումներում մենք դրական քայլեր ենք տեսնում այս ուղղությամբ»,- ասել է Էրդողանը։

Նա նաև նշել է, որ Ադրբեջանի ղեկավարը եւս աջակցում է «հակամարտությունը կարգավորելու դրական միջոցներին»։

Էրդողանը չի բացառել, որ Բաքվի եւ Երեւանի միջեւ լիարժեք խաղաղության համաձայնագրի կնքումից հետո Թուրքիան կարող է բացել Հայաստանի հետ սահմանը։

«Ինչու՞ չդիտարկել այս [սահմանի բացման] հարցը։ Ավելի վաղ Փաշինյանին ամեն ինչ ասել էինք այս մասին։ Հիմա մենք պետք է ամեն ինչ անենք խաղաղության համար։ Մենք հուսով ենք, որ շուտով տեւական խաղաղություն կհաստատվի Ադրբեջանի եւ Հայաստանի միջեւ, ինչին Թուրքիան սրտանց աջակցում է։ Զանգեզուրի միջանցքի բացումն այս համաձայնագրի վերջնական քայլն է։ Մենք ցանկանում ենք, որ այս ճանապարհին դրական որոշումներ ընդունվեն առանց հապաղելու», – ասել է Էրդողանը:

Երևանը դեռ չի հերքել, որ Վաշինգտոնում խոսվել է «Զանգեզուրի միջանցքի» մասին։ Սա վկայում է այն մասին, որ նման խոսակցություն եղել է, և դատելով այն բանից, թե ինչպես են արևմտյան առաջնորդները պնդում «խաղաղության պայմանագրի» շուտափույթ ստորագրումը, Հայաստանը ընդունել է բոլոր պայմանները։

Մեկ տարի առաջ հայկական նորաթուխ վախկոտ «էլիտան» հայտարարեց, որ եթե Հայաստանը միջամտի Բերձորի միջանցքի եւ Արցախի ապաշրջափակման հարցին, ապա Բաքուն կբարձրացնի Զանգեզուրի միջանցքի հարցը։ Հիմա նույն վերնախավը վախկոտորեն կհայտարարի, որ եթե Զանգեզուրի միջանցքը չբացվի, Բաքուն կպահանջի Կոնդը, որն, ի դեպ, արդեն իսկ պատրաստվում է փոխանցման։

Հայաստանում քաղաքագետներն ու վերլուծաբաններն ավելի ու ավելի հաճախ են խոսում այն մասին, որ Ադրբեջանը մինչև նոյեմբեր, այսինքն՝ մինչև Բաքվում COP-29 համաժողովի անցկացումը, չի սրի իրավիճակը և ռազմական գործողություններ չի սկսի, քանի որ պետք է «ժողովրդավարի դեմքը պահի» բազմաթիվ հյուրերի առջև։

Ի՞նչ է COP համաժողովը (Կլիմայի համաժողով):

Սա կլիմայի փոփոխության վերաբերյալ ՄԱԿ-ի ամենամյա համաժողովն է։ COP-ը միակ միջազգային հարթակն է կլիմայի փոփոխության գլոբալ խնդրի կենտրոնացված գլոբալ քննարկման համար: Համաժողովը հյուրընկալում է կոնվենցիային մասնակցող երկրների պաշտոնական հանդիպումները՝ գնահատելու առաջընթացը կլիմայի գլոբալ փոփոխության հետևանքների դեմ պայքարում:

Ինչպես գիտեք, մթնոլորտում ջերմոցային գազերի կոնցենտրացիան տագնապալի է՝ արդեն ռեկորդային մակարդակներ են գրանցվել։ Իր հերթին, ջերմոցային գազերը ձևավորվում են մեծ քանակությամբ ածխածնային գազերի արտադրության արդյունքում, որի զգալի մասը բաժին է ընկնում նավթ և գազ արտահանող երկրներին, որոնք հիմնական վտանգ են ներկայացնում կլիմայի կայունության համար։

COP ամենամյա համաժողովների մեկ այլ կարևոր թեմա է խմելու ջրի սակավության խնդիրը, դրա մաքրության և ջրային ռեսուրսների կայունության հարցերը, որոնք հատկապես սուր են զարգացող երկրներում:

Մենք բազմիցս ասել ենք, որ ադրբեջանն այն երկրներից է, որտեղ գյուղատնտեսական աշխատանքների համար հողերի պակաս կա։ Պատճառը նավթի հանքերն են, որոնց առկայությունը ստեղծում է աղի հողեր և աղտոտում նավթի հսկայական տարածքներ։ Ադրբեջանը բազմիցս բարձրացրել է խմելու ջրի և ոռոգման ջրի սակավության հարցեր։

Ահա այս խնդիրներն են, որոնք երկար տարիներ հիմնականում փորձել է լուծել Ալիևի կլանի ահաբեկչական ռեժիմը՝ «տարածքային ամբողջականությունը վերականգնելու» և համաշխարհային հանրությանը մոլորեցնելու քողի տակ։

2015 թվականից ի վեր այս ֆաշիստական ​​երկիրը օգտագործում է համաշխարհային հարթակներ, մասնավորապես ԵԽԽՎ-ն՝ առաջ մղելու իր հեռահար էքսպանսիոնիստական ​​նպատակները։ Ինչպես հայտնի է, 2016թ. փետրվարին ԵԽԽՎ նստաշրջանում Ադրբեջանը ներկայացրել և ընդունել է տվել մի բանաձև, ըստ որի, իբր, ԼՂՀ-Արցախի իշխանությունները բնապահպանական դիվերսիա են իրականացնում՝ թույլ չտալով Սարսանգի ջրամբարից այն կողմ գտնվող ադրբեջանցի բնակիչներին օգտվել ջրից ոռոգման համար, ինչը հանգեցրեց գյուղատնտեսական հողերը ջրելու անհնարինությանը։

Սա, ինչպես հայտնի է, պատճառ է դարձել 2016 թվականին տեղի ունեցած ագրեսիայի, որի արդյունքում անեքսիայի են ենթարկվել հյուսիսում՝ Թալիշ և Մատագիս գյուղերի և Արցախի հարավում՝ Արաքս գետի հովտում գտնվող տարածքները։

2020 թվականի պատերազմի արդյունքում ադրբեջանին հաջողվեց օկուպացնել Հադրութի, Շուշիի, Քարվաճառի և Քաշաթաղի ողջ շրջանները, որոնք հարուստ են ինչպես խոշոր գետերի, այնպես էլ արտեզյան ու ջրհորների ջրային ռեսուրսներով։ Այստեղ կան նաեւ հարուստ արոտավայրեր և վարելահողեր։

Բոլորին է հայտնի 2022 թվականի վերջին իրադարձությունները, երբ թուրքական ահաբեկչական «գորշ գայլերը» «էկոակտիվիստների» անվան տակ մի քանի ամիս Շուշիի մոտ փակեցին Արցախը Հայաստանին և արտաքին աշխարհին կապող միակ ճանապարհը։ Այս «գործողության» շարունակությունը Կաշենի և Դրմբոնի ոսկու հանքավայրերի փակման իբր «բնապահպանական» պահանջն էր։ Սակայն «ակցիան» ավարտվեց Արցախի ամբողջական շրջափակմամբ, որը տևեց 10 ամիս։ Իսկ հանքերը պարզապես փոխեցին սեփականատերերին։

Ընդհանուր առմամբ, Ալիևների կլանի քաղաքականությունն առանձնանում է իր հեռատեսությամբ և համաշխարհային գործընթացների, միջազգային իրավունքի ու օրենքների մանրազնին ուսումնասիրությամբ։

Ողջ համաշխարհային հանրությանը «մատի շուրջ ֆռռացնելու» թուրքական նուրբ քաղաքականությունը, որը սկիզբ է առնում Աթաթուրքի ժամանակներից, այսօր իր ամբողջ տգեղ կերպարանքով մարմնավորվում է Ալիևների կլանի կողմից։ Եթե ​​20-րդ դարի սկզբին ռուս-թուրքական տանդեմն օգտվեց Առաջին համաշխարհային պատերազմից հետո ստեղծված քաոսից և իրականացրեց Հայոց ցեղասպանությունը` բաժանելով հայկական հողերը միմյանց միջև, ապա այսօր ռուս-թուրքական-ադրբեջանական եռյակը կիրառում է “տարածքային ամբողջականության» սկզբունքը, կլիմայի փոփոխության գլոբալ խնդիրները, աճող «կանաչ» էներգիան»՝ արդարացնելու և հիմնավորելու նոր տարածքային զավթումները, երկրների տարածքային ամբողջականության, հարևանների պետականության ոչնչացումը և այլն։

Օրինակները շատ են։

Դրանցից առաջինը՝ Ադրբեջանի նախագահ Ալիևը Արցախի օկուպացված տարածքները հայտարարեց որպես «կանաչ էներգիայի գոտի»։ Մինչև 2050 թվականը նախատեսվում է այդ տարածքները վերածել «զուտ զրոյական արտանետումների» տարածքների:

Այսինքն՝ Արցախը իր կուսական բնությամբ, նրա տարածքում արդյունաբերական ձեռնարկությունների և ածխաջրածինների հանքավայրերի բացակայությամբ եղել և մնում է էկոլոգիապես մաքուր տարածք՝ հարուստ անտառներով, որոնք արտադրում են մեծ քանակությամբ թթվածին, այլապես մաքուր օդ։ Բազմաթիվ բնական աղբյուրները ապահովում են բարձրորակ խմելու ջրի աղբյուր։ Առատ լեռնային գետերը ապահովում են ոռոգման ջուր, ինչպես նաև էկոլոգիապես մաքուր ձուկ։ Արցախի կուսական անտառները էկոլոգիապես մաքուր փայտանյութի և շինանյութի աղբյուր են։ Իսկ հանքային աղբյուրներն ու տաք գեյզերները կարող են բուժիչ ռեսուրսներ ծառայել առողջարանային պանսիոնատների համար։

Ահա թե ինչու էր ադրբեջանին պետք Արցախը, ահա թե ինչու Արցախը օկուպացվեց, իսկ նրա բնակչությունը տարագրվեց նոր ցեղասպանության և ֆիզիկական բնաջնջման վախի ներքո։ Ահա թե ինչու ադրբեջանն այնքան է գնահատում COP համաժողովը, որը ահաբեկիչներին անհրաժեշտ է համաշխարհային հանրության հերթական խաբեության համար։

Էլ որտե՞ղ կարող էր նավթով ներկված Ադրբեջանը՝ հազարավոր կիլոմետրանոց անապատներով ու աղի ճահիճներով, անցկացնել այս համաժողովը:

Բավական է նայել Ադրբեջանի քարտեզը՝ հասկանալու համար, որ 1988 թվականից սկսած հայերին վտարել են բոլոր այն տարածքներից, որտեղ կային արոտներ, վարելահողեր, գետեր։ Այս պետությանը պետական ​​մակարդակով  հայատյացությունը պետք է միայն մեկ նպատակով՝ գրավել բարենպաստ տարածքներ, հայաթափել այդ տարածքները, տիրանալ բնական ռեսուրսներին և հայկական հարմարավետ տներին ու ունեցվածքին։

Դրան հասնելու համար ֆաշիստական ​​ռեժիմը ոչինչ չի խնայում, բայց ամենակարևորը՝ օգտագործում է միջազգային կառույցների պոպուլիզմը, միջազգային կոնֆերանսների և գագաթնաժողովների ֆորմալ բնույթը, որոնք հաճախ ոչնչով են ավարտվում՝ միջազգային կորպորացիաների և պետությունների միջև տնտեսական տարաձայնությունների պատճառով:

Ըստ ամենայնի, սրանից չեն խորշում նաեւ գերտերությունները։ Եվ գուցե սա ձեռնտու է նրանց։ Նայելով, թե ինչպես է այսպես կոչված համաշխարհային հանրությունը, ինչպես արևմուտքում, այնպես էլ արևելքում, հյուսիսում և հարավում, աչք փակում Արցախում տեղի ունեցած ցեղասպանության և տեղահանության և ֆաշիստական ​​ադրբեջանի ամենաթողության վրա, աշխարհը սահում է վայրի միջնադար՝ գեղեցիկ բառերի քողի տակ։

Մարգարիտա Քարամյան

Կառավարության շենքի մոտ են հավաքվել 2023 թվականի սեպտեմբերին Արցախում վառելիքի պահեստի պայթյունի հետեւանքով անհետ կորածների հարազատները։ Ակցիայի մասնակիցներից մեկը լրագրողների հետ զրույցում ասաց, որ պայթյունի հետեւանքով անհետ կորած է համարվում 21 անձ։

«Մենք խնդրում ու պահանջում ենք իշխանություններից, որ որեւէ տեղեկություն տան մեր հարազատների մասին։ Դիմել ենք ՄԱԿ, ԵՄ, ՌԴ դեսպանատանը, Արցախի իշխանություններին, Կարմիր խաչին, եւ ոչ մի տեղից ինչ-որ դրական կամ բացասական պատասխան չունենք։ Կարծես թե ոչ ոք չի ուզում զբաղվել այդ հարցով, բոլորի համար միեւնույն է, որ կան անհետ կորածներ։ Հոկտեմբերի 7-ին ունենք գրանցված զանգ, զանգը եղել է Շուշիից, անհետ կորածներից Կարենը զանգել է իր ընկերուհուն, ընկերուհին այդ փաստը ներկայացրել է ԱԱԾ-ին, Կարմիր խաչին, բայց մինչ օրս այդ զանգի մասին որեւէ տեղեկություն չկա։ Մինչեւ հիմա Կարենի մայրիկի հեռախոսը գտնվում է ԱԱԾ-ում, բայց ոչ թե չեն կարողանում, այլ չեն ուզում այդ զանգը բացահայտել։ Մենք վստահ ենք, որ մեր տղաները ողջ են, գտնվում են ադրբեջանցիների մոտ»,- ասաց նա։

Ակցիայի մեկ այլ մասնակից էլ ասաց․ «Բոլորը հանձնել են ԴՆԹ թեստ, 21-ից որեւէ մեկի վերաբերյալ համընկնում չի եղել։ Այդտեղից հետեւություն՝ որտեղ են նրանք, ուրեմն ողջ են։ Քանի որ մենք անընդհատ կապի մեջ ենք եղել մեր փրկարար ծառայության աշխատակիցների հետ, մոտեցել են տարածքին, այնտեղ ոչ մի մասունք չի մնացել։ Ուրեմն, այդ տղաները ողջ են, նրանց տարել են։ Շատերն են տեսել, թե ինչպես են ադրբեջանցի զինծառայողները մարդիկ տանում տեղանքից, վիրավորներին ռուսական բազա են տարել՝ բուժելու նպատակով, բայց մարդիկ ասում են, տեսել են, թե ինչպես են այնտեղից նրանց մեծ մեքենաներով տանում ադրբեջանցիները։ Մարդիկ հենց այնպես չեն ասում, ինչ-որ հիմք կա, որ ասում են»։

«Կան փաստեր, որ դեպքից հետո Ադրբեջանի փրկարար ծառայության ծառայողները եղել են դեպքի վայրում։ Արցախի փրկարար ծառայության վարորդը ինձ պատմել է, որ մեկօրյա պատերազմից հետո որոնողական աշխատանքներ կատարելիս Մարտակերտի շրջանում ընդհարումներ են տեղի ունեցել Ադրբեջանի զինված ուժերի հետ, ընդարումներին խառնվել է թուրք պաշտոնյան, որն իրենց հետ որպես ուղեկցող էր եւ չի թողել, որ ընդհարում լինի։ Ադրբեջանցի պաշտոնյայի ու վարորդի միջեւ խոսակցություն է եղել, ադրբեջանցի պաշտոնյան ասել է՝ ինչո՞ւ եք գնում, մնացեք մեզ հետ ապրեք, եթե մենք ձեր վատն ուզենք, պայթյունի տեղից վիրավորներ չէինք տանի բուժման նպատակով։ Սա գրավոր ներկայացրել ենք ԱԱԾ-ին, ՄԻՊ-ին, Քննչական կոմիտեին, բայց չկա պատասխան»,- պատմեց արցախցիներից մեկը։