Ռուսաստանի Դաշնությունը պատրաստ է իր հարթակը տրամադրել Ադրբեջանի և Հայաստանի ներկայացուցիչների միջև բանակցությունների համար, հայտարարել է ՌԴ ԱԳՆ պաշտոնական ներկայացուցիչ Մարիա Զախարովան։ Նա նշել է, որ Մոսկվան երաշխավորում է երկու պատվիրակությունների աշխատանքի համար առավել հարմարավետ պայմանների ստեղծումը՝ իրենց նախընտրած երկկողմ ձևաչափով։

Ադրբեջանը միշտ պատրաստ է եղել Հայաստանի հետ բանակցություններին Ռուսաստանում և այլ վայրերում։ Այս մասին ՏԱՍՍ-ին հայտնել է Ադրբեջանի ԱԳՆ մամուլի քարտուղար Այխան Հաջիզադեն՝ մեկնաբանելով կողմերի հանդիպում կազմակերպելու Մոսկվայի պատրաստակամությունը։

Պաշտոնական Երևանը դժվար թե արձագանքի Մոսկվայի առաջարկին, քանի որ բոլորը արձակուրդում են, բայց Բաքուն զարմանալի օպերատիվություն ցուցաբերեց՝ հայտնելով իր հանդիպելու պատրաստակամությունը։

Հիշեցնենք, որ հուլիսի 23-ին Մոսկվայում Ռուսաստանի Դաշնության արտաքին գործերի փոխնախարար Ալեքսանդր Գրուշկոն խորհրդակցություններ է անցկացրել Բաքվի իր գործընկեր Սամիր Շարիֆովի հետ։ «Կողմերը քննարկել են Հարավային Կովկասում և հարևան տարածաշրջաններում առկա իրավիճակը, մտքեր են փոխանակել ԵԱՀԿ-ում տիրող իրավիճակի և անդրադարձել են Եվրոպայի խորհրդի տարածաշրջանային գործունեության»,- ասված է պաշտոնական հաղորդագրության մեջ։

Մոսկովյան օրակարգն, իհարկե, ավելի մոտ է Բաքվին, քան ԱՄՆ-ի առաջարկած «դժվար փոխզիջումները»։ Բացի այդ, ԱՄՆ չի խոսում Արցախյան խնդրի լուծված լինելու մասին, հետ չի կանչում ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի մանդատը և հրապարակավ չի պահանջում Հայաստանից փոխել Սահմանադրությունը։

Մոսկվան Արցախի հարցը լուծված է ճանաչում, ավելի հաճախ, քան Բաքուն խոսում է ԵԱՀԿ-ի և նրա Մինսկի խմբի անկարողության մասին և առաջ է տանում «եռակողմ համաձայնությունները»՝ կապված «սահմանազատման», Մեղրիի ճանապարհի բացման և դրա նկատմամբ Ռուսաստանի վերահսկողության հետ։ Մոսկվան Բաքվի ու Փաշինյանի հետ միասին ասում է, որ նոյեմբերի 9-ի հայտարարությունը ուժի մեջ է, թեև Իրանի դեսպանն, օրինակ, բաց տեքստով ասել է, որ որևէ հայտարարության հետք էլ չկա։

Վերջերս Անգլիայում Եվրոպական համայնքի գագաթնաժողովին մասնակցած Ալիևն ու Փաշինյանը այդպես էլ չհանդիպեցին, և վերլուծաբանները սկսեցին խոսել ԱՄՆ-ի հովանու ներքո բանակցությունների լիակատար ձախողման մասին։ ԱՄՆ-ում տեղի ունեցած դրամատիկ իրադարձություններից հետո ամերիկյան միջնորդությունն էլ ավելի կասկածելի է դարձել, և «էստաֆետը» աստիճանաբար անցնում է Պեկինին։

Պեկինը փորձում է նոր «գլոբալ կենտրոնի» ֆրակը։ Օրերս Պեկինում կայացել է պաղեստինյան 14 կուսակցությունների, այդ թվում՝ ՀԱՄԱՍ-ի և ՖԱԹՀ-ի հանդիպումը, որտեղ հայտարարվել է Պաղեստինում ազգային համաձայնության կառավարության ստեղծման մասին։ Պեկին է այցելել նաև Ուկրաինայի արտաքին գործերի նախարարը, ով վերադառնալուց անմիջապես հետո ասել է, որ իր երկիրը պատրաստ է Ռուսաստանի հետ բանակցությունների։

Ավելի վաղ Ալիևն այցելել էր Չինաստան և ստորագրել ռազմավարական դաշինքի մասին պայմանագիր։ Այս դաշինքը ներառում է նաև «միջանցքներ», և կասկած չկա, որ Զախարովայի առաջարկը մեկնող գնացք ցատկելու փորձ է։

Ակ­նա­յի (Աղ­դամ) ա­զա­տագ­րումն այ­լընտ­րանք չու­ներ․ բացի այն, որ մեր Հայրենիքն է, Ակնան Ադր­բե­ջա­նի ռազ­մա­քաղա­քա­կան ղե­կա­վար­ների ծրագրերում դիտարկվում էր որպես Ստե­փա­նա­կերտ ներ­խու­ժե­լու ա­մե­նա­կարճ ճա­նա­պար­հը՝ Աս­կե­րա­նով։ Ակնայի ազատագրումը հայոց զինուժի փառավոր հաղթանակներից մեկն է։

Իրականության բարձունքից դժվար է անդրադառնալ անցյալի հաղթական էջերին, հաղթանակի մասին անցյալով խոսելը ցավոտ է, բայց անհրաժեշտ։ Պատմականության դիրքերից անդրադարձը մեզ կօգնի իրավիճակը սթափ գնահատել, սխալները շրջանցել, ճիշտ և ուժեղ կողմերը կրկնել։ Անցյալի հաղթանակներին անդրադառնալը կդառնա մի յուրօրինակ պատնեշ, այսօր դժբախտաբար տարվող այն քարոզչության դեմ, թե մենք թույլ ու անկարող ենք, թե մենք ի վիճակի չենք մեր հարցերը լուծել։

Շրջափակված, շրջապատված, զարկված, կորստի օրեր ունեցել ենք նաև արցախյան առաջին պատերազմում, բայց թևաթափ ու ոգեթափ չենք եղել և հենց դա է դարձել մեր հաղթանակի գրավականը։

Քոչվոր ռազմատենչ ցեղերը վտանգավոր գիշատիչների որջ էին դարձրել Ակնան պատմության տարբեր հանգրվաններում։ Ար­ցա­խի տա­րեգ­րու­թյան մեջ բազ­մա­թիվ են օ­րի­նակ­նե­րը, երբ թշ­նա­մին բաց չէր թող­նում հար­մար ա­ռի­թը՝ Աղ­դա­մից Ար­ցա­խի խոր­քերն աս­պա­տա­կե­լու հա­մար։

1918թ. սեպ­տեմ­բեր. Աղ­դա­մից թուր­քա­կան բա­նա­կը ներ­խու­ժեց Ար­ցախ և յու­րա­հա­տուկ բար­բա­րո­սու­թյամբ ա­վե­րեց Խա­չե­նի ու Վա­րան­դա­յի շր­ջան­նե­րի սահ­մա­նա­մերձ բնա­կա­վայ­րե­րը, ա­պա նաև` մտավ Շու­շի։ Իսկ 1920թ. մարտ-ապ­րիլ ա­միս­նե­րին մու­սա­վա­թա­կան Ադր­բե­ջա­նի զին­ված ու­ժե­րը և զին­ված խառ­նամ­բո­խը հենց Աղ­դա­մից Աս­կե­րա­նի վրա­յով ներ­խու­ժե­ցին Ար­ցախ` երկ­րա­մա­սի նկատ­մամբ Ադր­բե­ջա­նի գե­րիշ­խա­նու­թյուն հաս­տա­տե­լու նպա­տա­կով։ Խոր­հր­դա­յին իշ­խա­նու­թյան տա­րի­նե­րին թշ­նա­մին դար­ձյալ բաց չէր թող­նում հա­կա­հայ­կա­կա­նու­թյամբ ու ագ­րե­սի­վու­թյամբ ա­ռանձ­նա­նա­լու ա­ռի­թը։

Եվ պա­տա­հա­կան չէ, արցախյան շարժման հենց առաջին օրերին, Ար­ցա­խի դեմ ա­ռա­ջին բա­ցա­հայտ նա­խա­հար­ձակ գոր­ծո­ղու­թյու­նը ձեռ­նարկ­վել է կրկին Աղ­դա­մից՝ 1988թ. փետր­վա­րի 22-ին, երբ բազ­մա­հա­զա­րա­նոց ամ­բո­խը, ճա­նա­պար­հին ա­վե­րե­լով ամեն ինչ, ինչ հայկական էր ու հային, փոր­ձում էր Աս­կե­րա­նով հաս­նել Ստեփանակերտ։ Ու հենց Աս­կե­րա­նի մա­տույց­նե­րում թուրքական խաժամուժը ար­ժա­նի հա­կա­հար­ված ստա­նա­լով՝ ետ քաշ­վեց, և Աս­կե­րանն ար­ցա­խյան ազ­գա­յին-ա­զա­տագ­րա­կան պայքարի տա­րեգ­րու­թյան մեջ մնաց որ­պես ա­նա­ռիկ դար­պաս-ամ­րոց։
Կան իրադարձություններ, որոնք ավանդույթի կարգավիճակ են ստանում ու կրկնվելու հատկություն, մնում է մենք գնահատենք ու արժևորենք այդ ավանդույթները։

Այո՛, Ակնան մեր թշնամին միշտ դարձրել է մի յուրօրինակ պլացդարմ Արցախի հայաբնակ խորքերը առնվազն երկու ուղղությամբ մխրճվելու համար։

Ար­ցա­խյան ա­զա­տա­մար­տի տա­րի­նե­րի ողջ ըն­թաց­քում ադր­բե­ջա­նա­կան զին­ված կազ­մա­վո­րում­ներն Աղ­դա­մից բազ­միցս փոր­ձե­ցին ճեղ­քել ԼՂՀ ինք­նա­պաշտ­պա­նու­թյան ու­ժե­րի արևե­լյան բնագ­ծե­րը, բայց ա­մեն ան­գամ ար­ժա­նի հա­կա­հար­ված ստա­նա­լով՝ հետ են շպրտ­վե­լ։ Մեր ավագ սերունդը լավ է հիշում Ակնայում տե­ղա­կայ­ված կրա­կա­կե­տե­րից մեր խա­ղաղ բնա­կա­վայ­րե­րի հր­թի­ռա­կո­ծու­թյուն­նե­րը… Այն ժամանակ էլ հեշտ չէր, անվտանգ չէր ու որոշվեց վտանգը չեզոքացնել։

Արցախի բանակը երկարատև մարտերից հետո 1993 թ. հուլիսի 23-ին ազատագրեց Ակնա քաղաքը… Եվ այդ ռազմագործողությունը սոսկ կրակակետի ոչնչացում չէր, այն Ադրբեջանին զրկեց մի շարք կոմունիկացիոն հնարավորություններից։

2020 թ-ի 44-օրյա արցախյան պատերազմի ժամանակ ազերիներին չհաջողվեց գրավել Ակնան և նույնանուն շրջանը… սակայն 2020 թ-ի նոյեմբերի 9-ի համաձայնագրով Ակնան և ողջ շրջանն առանց մեկ կրակոցի սկուտեղի վրա նվիրվեց Ադրբեջանին։ Կարելի է ասել, մեզ շպրտել են ելման դիրքեր, բայց դրանից Ակնայի ազատագրման պատմական նշանակությունը չի ընկել, ավելին՝ հաճախակի անդրադառնալը, վերլուծելը և հասկանալը անպայման իր օգտակարության գործակիցը կունենա։

Թշնամին նույնն է իր նպատակների մեջ, ավելի զարգացած տեսակով, մենք էլ ենք նույնը, պետք չէ մեզ ավելորդ թերագնահատել, պետք է պարզապես դեն նետել հուսահատության ծածկոցը, որով մեզ փորձում են քնեցնել։ Պետք է կարողանալ այս հանգրվանում տեր կանգնել մեր համամարդկային իրավունքներին, կռիվ տալ բոլոր ատյաններում դրանց համար։ Աշխարհը կանգնում է ուժեղի կողքին, և այստեղ արժե հիշել մեծ հայդուկապետ Նիկոլ Դումանի խոսքերը` Ինչ էլ լինի, թե՛ թշնամուն, և թե՛ բարեկամին հարգանք ու պատկառանք ներշնչողը, դժբախտաբար, դեռ կոպիտ ուժն է: Եվ մի ազգ, եթե ուզում է մնալ հարգված, եթե չի ուզում կորչել, պետք է լինի զենքի ընդունակ. միշտ պետք է լինի կազմ ու պատրաստ ինքնապաշտպանության համար, մանավանդ քաղաքական ցնցումների վայրկյաններին:  Աշխարհն այսօր քաղաքական ցնցումների մեջ է, իսկ մենք դատապարտված ենք ապրել։

Եվ պարզապես կուզենայի ավարտել Հրանտ Մաթևոսյանի խոսքերով․

«… Հաղթանակը, միայն հաղթանակն է ազատելու մեզ թշնամու, կողմնակիցների և մեր իսկ քամահրանքից: Հաղթանակը մեր անցյալի և ապագայի, և համայն մարդկության առջև մեր առաքելությունն է:

Պարտությունը սուտ և անգո մի բան է դարձնելու մեր անցյալը՝ բանաստեղծ վարդապետների զառանցանք: Պարտությունը անհայրենիք տնանկներ է դարձնելու մեր երեխաներին, մեզ նրանց սև անեծքին է արժանացնելու: Պարտությունը մեզ դարձնելու է արդարության դռներին տաղտկալի քարշ եկողներ, որոնց երբեմն գուցե և կարեկցում են, բայց երբեք՝ հարգում»:

Արմինե Հայրապետյան

 

Ինչպես հաղորդում է Financial Times-ը, Ադրբեջանը մեղադրել է ԵՄ-ին նրանում, որ նա վերաբերվում է երկրին որպես «հրշեջի»՝ կնքելով միայն կարճաժամկետ գազային գործարքներ՝ չնայած երկրին դեպի դաշինք վառելիքի արտահանումն ավելացնելու խնդրանքին:

ԵՄ-ում Ադրբեջանի դեսպան Վագիֆ Սադիհովը Financial Times-ին ասել է, որ Բաքվին անհրաժեշտ է երկարաժամկետ պայմանագրերի որոշակիություն, որպեսզի ներգրավի իրեն անհրաժեշտ ֆինանսավորումը Կասպից ծովում գազի արդյունահանումը մեծացնելու և ԵՄ լրացուցիչ պահանջարկը բավարարելու համար: «Մենք չենք կարող լինել հրշեջներ, որոնք պարզապես գազ են ուղարկում երեքից վեց ամիս», – ասել է Սադիհովը:

Բաքվի հետ ԵՄ-ի գազային պայմանագրերն ի սկզբանե ոչ թե տնտեսական, այլ քաղաքական բնույթի էին. այդ պայմանագրերը Բաքվին պաշտպանում էին հնարավոր պատժամիջոցներից հայկական հողերի ուղղակի օկուպացիայի և ցեղասպանության պատճառով: ԵՄ-ն այդպես էլ պատժամիջոցներ չի կիրառել Բաքվի նկատմամբ։ Մյուս կողմից, Եվրոպան չի պատրաստվում ռուսական խեղդամահը փոխանակել ուրիշի հետ։

«Ադրբեջանը, որը մեծապես կախված է նավթից և գազից ստացվող եկամուտներից, այս տարվա նոյեմբերին պետք է հյուրընկալի ՄԱԿ-ի Կլիմայի ամենամյա գագաթնաժողովը: Որոշ դիվանագետներ և բանակցողներ մասնավոր կերպով մտահոգություն են հայտնել, որ երկիրը չի ցանկանում մտածել, թե ինչպես հեռանալ հանածո վառելիքից»,- գրում է FT-ն։

Ամերիկյան խորհրդատվական Straife ընկերության կառավարիչ տնօրեն և Ադրբեջանում ԱՄՆ նախկին դեսպան Մեթյու Բրայզան ասել է, որ մինչև 2027 թվականը ադրբեջանական գազի ներկրման ԵՄ նպատակին հասնելու համար կարևոր է ֆինանսավորել արդյունահանումը, քանի որ հակառակ դեպքում Ադրբեջանը բավարար լրացուցիչ գազ չի ունենա Եվրոպա հասցնելու համար։

Բրյուսելը չի ​​կարողանում ֆինանսավորել նախագծերը 2021 թվականին իր կանոնների փոփոխությունների պատճառով, որոնք թույլ չեն տալիս ԵՄ բյուջեն ծախսել հանածո վառելիքի ենթակառուցվածքների վրա: SGC-ի մաս կազմող Tanap-ի՝ Թուրքիայի տարածքով խողովակաշարի բաժնետերերը «դժկամությամբ են ներդրումներ կատարում հզորությունների ընդլայնման մեջ, քանի որ վախենում են, որ ոչ ոք չի օգտագործի այն»:

ԵՄ խորհրդի որոշումը՝ 10 միլիոն եվրոյի չափով օգնություն տրամադրել Հայաստանի զինված ուժերին, խորհրդանշական քայլ է։ Այս մասին step1.am-ի հետ զրույցում ասաց Հայաստանի Եվրոպական կուսակցության նախագահ Տիգրան Խզմալյանը։

Նշենք, որ աջակցությունը կտրամադրվի Խաղաղության եվրոպական հիմնադրամի (ԵՀՀ) շրջանակներում։ Սա Հայաստանի համար առաջին նման որոշումն է, որի նպատակն է հզորացնել Հայաստանի զինված ուժերի նյութատեխնիկական ներուժը եւ նպաստել ճգնաժամային ու արտակարգ իրավիճակներում խաղաղ բնակչության պաշտպանության բարելավմանը։

«Այդ որոշումը շատ հետաքրքիր ենթատեքստ ունի․ եթե հիշում եք, ամիսներ առաջ Հունգարիան կարողացավ արգելակել հենց այս քայլը՝ պատճառաբանելով, որ աջակցությունը պետք է լինի հավասարաչափ նաեւ Ադրբեջանի համար։ Հիմա մենք տեսնում ենք, որ 24 ժամվա մեջ Հունգարիայի նկատմամբ կիրառվեցին դաստիարակչական միջոցներ։ Նախ Ժոզեֆ Բորելը ցուցում տվեց, որ արտգործնախարարների վեհաժողովն անցկացվի ոչ թե Բուդապեշտում, այլ Բրյուսելում։ Երկրորդ, Հայաստանին, որը չի հանդիսանում ԵՄ անդամ եւ անգամ չի դիմել հայտով, ցուցադրաբար օգնություն են տրամադրում՝ ի հեճուկս Հունգարիայի դիրքորոշման։ Կրկնում եմ, սա ոչ միայն ու ոչ այնքան Հայաստանին է ուղղված, որքան եվրոպական համերաշխությունը ցուցադրելու ու ընդգծելու նպատակ կա։ Բայց, իհարկե, այստեղ կա նաեւ մաքուր հայկական աստառ, դա այն է, որ Եվրոպան հերթական անգամ պատասխանում է չարաբաստիկ հարցին՝ բայց մեզ այնտեղ սպասում են, թե՞ ոչ։ Ես այդ հարցը լսում եմ լրագրողներից, տաքսիների վարորդներից մինչեւ վարչապետ, եւ ինձ շատ է զարմացնում։ Ես փորձում եմ հասկանալ՝ Եվրոպան էլ ի՞նչ պետք է անի, որ մեզանում այդ հարցը չառաջանա»,- ասաց Խզմալյանը։

Նրա խոսքով՝ այս աջակցությունը շարունակական է լինելու։ «Հիշեցնեմ, որ այդ որոշումից 24 ժամ առաջ վիզաների ազատականացման գործընթացն էլ մեկնարկեց։ Այսինքն՝ մեկը մյուսի հետեւից ժամերի ընթացքում քայլեր են իրականացվում։ Ես կարող եմ ամենայն պատասխանատվությամբ ասել, որ սա Եվրոպայի անուղղակի, իսկ ինչո՞ւ ոչ, միգուցե ուղիղ ակնարկն է, որ նրանք լսել են Հայաստանում ժողովրդավարական ուժերի նախագծի մասին։ Խոսքը Եվրամիության անդամակցությանն ուղղված հանրաքվեի ստորագրահավաքի գործընթացի մասին է։ Եվրոպայի այս քայլերն ակնարկ են եւ կառավարությանը, եւ հայ ժողովրդին, որ՝ մենք լսել ենք, նկատել ենք եւ մենք սպասում ենք ձեզ։ Իսկ այն, ինչ ձեզ ասում են, թե ձեզ Եվրոպայում չեն սպասում, դա սուտ է»,- հավելեց Խզմալյանը։

Ռոզա Հովհաննիսյան