Արցախցիների պահանջները չեն փոխվել

Արցախցիներին նախկին բնակության վայրեր վերադարձնելու թեման կրկին հայտնվել է տարածաշրջանային լրատվամիջոցների առաջին էջերում Հարավային Կովկասում և Վրաստանում ճգնաժամի հարցերով ԵՄ հատուկ ներկայացուցիչ Տոյվո Կլաարի՝ Jam-news-ին տված հարցազրույցի շնորհիվ։

Հարցազրույցը հատուկ ուշադրություն գրավեց, քանի որ դրանում Կլաարը հայտարարեց արցախահայության վերադարձի իրավունքի մասին, և, նրա խոսքերով, «ԵՄ-ն շատ հստակ է խոսում այս հարցի շուրջ, և ես ակնկալում եմ նաև, որ Ղարաբաղի հայերը կմասնակցեն կարգավորման գործընթացը, և Բաքվի և նրանց միջև ուղիղ բանակցություններ կվարվեն իրենց հայրենի տարածաշրջան անվտանգ և արժանապատիվ վերադարձի շուրջ։ Ադրբեջանն իսկապես պարտավորություններ ունի այս հարցում, ինչը, ինձ թվում է, չի հերքում։ Նման ապագա պարամետրերն ու պայմանները պետք է գտնվեն և համաձայնեցվեն ներառական և փոխադարձ հարգանքով երկխոսության միջոցով»:

Լավ մտադրություններ, իհարկե: Բայց…

Թվում է, թե Տոյվո Կլաարը տեղյակ չէ, որ ադրբեջանը ցեղասպանություն և էթնիկական զտումներ է իրականացրել Արցախում։ Ավելին, 4 տարի շարունակ այս ֆաշիստական, ահաբեկչական կառույցը ոչնչացնում է օկուպացված Արցախում պատմական ժառանգությունը, ճարտարապետական ​​հուշարձանները, արցախյան երեք պատերազմներում զոհվածների հուշարձանները, գերեզմանները, ամբողջ գյուղեր, արցախցիների տներն ու սեփականությունը։

Ադրբեջանը ոչ միայն չի պատրաստվում փոխհատուցել Արցախի ժողովրդին կորցրած շարժական և անշարժ գույքի համար, այլ այժմ նախաձեռնում է որոշ օկուպացված բնակավայրերում անշարժ գույքի գնահատում իրականացնել։

Բայց սա էլ այնքան կարևոր չէ։ Կարևոր է, որ Կլաարը, լինելով Հարավային Կովկասի ճգնաժամի հատուկ ներկայացուցիչը, իրերն իրենց անուններով չի անվանում։ Այն, մասնավորապես, քաղաքական գնահատական ​​չի տալիս 2020-23 թվականներին Արցախում տեղի ունեցածին։

Լավ է, իհարկե, որ ԵՄ ներկայացուցիչը, թողնելով իր պաշտոնը, խոսեց արցախցիների իրավունքների մասին։ Բայց ոչ մի խոսք չկա արցախահայության ինքնորոշման իրավունքի մասին, կամ որ հենց այդ իրավունքի հիման վրա է արցախցին հռչակել իր հանրապետությունը՝ 1989 թվականին գործող ԽՍՀՄ Սահմանադրության համաձայն։ Ոչ մի խոսք չկա, որ հենց ադրբեջանն է 1992 թվականին խախտել այն ժամանակվա ԵԱՀԽ-ի շրջանակներում խնդիրը խաղաղ ճանապարհով լուծելու իր պարտավորությունները և ռազմական ագրեսիա սանձազերծել Արցախի դեմ։

Ոչ մի խոսք չկա, որ Արցախի բնակիչներն իրավունք ունեին պաշտպանելու իրենց պետությունը, որ 30 տարուց ավելի զենքը ձեռքին պաշտպանեցին իրենց տունն ու հողը, և ադրբեջանն էր, որ ոտնահարեց նրանց կյանքի իրավունքը՝ նրանց վտարելով նախնիների երկրից և հայրենիքից:

Ուր պետք է վերադառնա արցախահայությունը. մի երկիր, որը մտադիր չէ՞ ճանաչել դրանց։ Երկիր, որը պատրաստ է սպանե՞լ անօգնական ծերերին, կանանց ու երեխաներին միայն նրա համար, որ նրանք հայ են։ Երկիր, որտեղ նրանք կրկին կզրկվեն հայերեն խոսք լսելու կամ հայկական հեռուստատեսային հաղորդումներ դիտելու հնարավորությունից։ Մի երկիր, որտեղ հայ տղաները պետք է ծառայեն ադրբեջանական բանակում և կռվեն իրենց ցեղակիցների դե՞մ։

Ի՞նչ է հասկանում Տոյվո Կլաարը “արժանի վերադարձ” ասելով: Ալիևի դրդմամբ՝ Արցախի «փոխանակում» տխրահռչակ «Արևմտյան Ադրբեջանի հե՞տ»։ Իսկ ի՞նչ նկատի ունի նա «Արևմտյան Ադրբեջան» ասելով։ Նա գիտի՞, որ այս տեղանունով Ալիեւի գլխավորած ահաբեկիչները անվանում են ողջ Հայաստանը։

Ըստ երևույթին, ԵՄ-ն դեռևս կարծում է, որ Ալիևը «պարտավորություններ ունի», չնայած այն բանին, որ Բաքվի կիսասուլթանը, մեղմ ասած, նույնիսկ թքում է ՄԱԿ-ի միջազգային դատարանի որոշումների վրա, և ոչ մեկ անգամ։

Բայց ամենազարմանալին այն է, որ Կլաարն արեց այս ամպագոռգոռ հայտարարությունները, որոնք այնքան մեծ աղմուկ բարձրացրին, հիմա, երբ Ադրբեջանին չեն կարողանում ստիպել խաղաղության պայմանագիր կնքել Հայաստանի հետ, որի կարիքն Արևմուտքն այնքան շատ ունի լոգիստիկայի հետ կապված տնտեսական խնդիրները լուծելու համար։

Արցախցիների վերադարձի իրավունքը նշվում է որպես «մտրակ», իսկ Ալիևի «Արևմտյան Ադրբեջանը»՝ որպես գազար։

Ավաղ, արցախցիների իրավունքները կրկին դառնում են հարմար գործիք թե՛ Արեւմուտքի, թե՛ ռուսաստանի, թուրքիայի եւ ինչ-որ տեղ Իրանի համար։ Բայց միայն հանուն սեփական շահերի։ Սա միանգամայն հասկանալի է՝ բացի Արցախի ժողովրդից ոչ ոք չի պայքարելու իր իրավունքների համար։ Անգամ մայր Հայաստանը՝ ի դեմս անկախության տարիների իր ապաշնորհ ղեկավարների, դա չի անում։

Իսկ արցախցիները բազմիցս նշել են, թե ինչ պայմաններով են համաձայնվելու վերադառնալ իրենց տները, իսկ ամենահստակ հայտարարությունը արցախյան հանրության 200 ներկայացուցիչների ստորագրությամբ նամակ էր, որտեղ ասվում է.

“Առաջին՝ մենք բացառում ենք Արցախի Հանրապետության քաղաքացիների վերադարձը Ադրբեջանի իրավազորության ներքո։ Ադրբեջանական զինված ուժերը,  ոստիկանությունը և վարչակազմը պետք է ամբողջությամբ դուրս բերվեն Արցախի Հանրապետության տարածքից, ներառյալ Շահումյանի շրջանը, որտեղ 1992 թ. իրականացված էթնիկ զտման համար Ադրբեջանը լիակատար պատասխանատվություն է կրում։

Երկրորդ՝ Արցախի Հանրապետության ողջ սահմանի երկայնքով պետք է տեղաբաշխվեն ՄԱԿ-ի միջազգային բազմազգ խաղաղապահ ուժեր, և ստեղծվի ապառազմականացված գոտի։

Երրորդ՝ Լաչինի միջանցքը պետք է փոխանցվի ՄԱԿ-ի վերահսկողությանն ու կառավարմանը։

Չորրորդ՝ Արցախի Հանրապետության տարածքը պետք է փոխանցվի ՄԱԿ-ի կառավարմանը՝ բոլոր փախստականների վերադարձի, ժողովրդավարական և իրավական հաստատությունների ստեղծման և տնտեսության վերականգնման համար պայմաններ ապահովելու համար։ Բոլոր փախստականները պետք է ունենան հավասար կարգավիճակ, հավասար իրավունքներ և ենթարկվեն անցումային շրջանի ընդհանուր կանոններին մինչ հանրաքվեն, որը կհաստատի Լեռնային Ղարաբաղի վերջնական քաղաքական կարգավիճակը, որի արդյունքը իրավաբանորեն կճանաչվի բոլոր պետությունների կողմից։

Հինգերորդ՝ պետք է լիովին բացառվի Ադրբեջանի կողմից Արցախի Հանրապետության քաղաքացիների՝ հակամարտության ողջ ընթացքի հետ կապված ցանկացած մեղադրանքով քրեական հետապնդման հնարավորությունը։ Բոլոր ձերբակալված և արդեն դատապարտված հայերը պետք է անհապաղ ազատ արձակվեն։ Մենք պատրաստ ենք ճանաչել միջազգային տրիբունալի իրավասությունը՝ հետաքննելու յուրաքանչյուր ռազմական հանցագործություն, որոնցով մեղսագրվում են մեր քաղաքացիները, սակայն պայմանով, որ այդ տրիբունալը նույնկերպ կքննի բոլոր ռազմական հանցագործությունները, որոնք կատարվել են Ադրբեջանի քաղաքացիների և նրա վարձկանների կողմից։

Մենք պատրաստ ենք ըստ ամենայնի նպաստել հակամարտության խաղաղ լուծմանը, որը հիմնված կլինի ինքնորոշման իրավունքի և ժողովուրդների ու մարդու՝ միջազգայնորեն ճանաչված այլ իրավունքների ու ազատությունների լիակատար հարգման վրա”։

Արցախցիների պահանջները չեն փոխվել։

Մարգարիտա Քարամյան