Բաքուն գերադասեց բացառել «Զանգեզուրի միջանցքը», քան ամրագրել Հայաստանի իրավասությունը

Ալիևի օգնական Ամիրբեկովի վերջին հայտարարությունը հերթական աղմուկը բարձրացրեց ինչպես ֆաշիստական, ահաբեկչական ադրբեջանում, այնպես էլ Հայաստանում։

Ցավալի է, որ Հայաստանի ներկայիս իշխանությունը պարզապես հաստատում կամ հերքում է այս կամ այն ​​պայմանագիրը մի երկրի հետ, որը 4 տարի ագրեսիվ քաղաքականություն և պատերազմ է վարում Հայաստանի ինքնիշխանության դեմ։

Այնուամենայնիվ, Երևանը հաստատել է, որ «փոխադարձ համաձայնությամբ խաղաղ համաձայնագրի նախագծից հանվել է տարածաշրջանային հաղորդակցություններին վերաբերող հոդվածը»։ Խոսքը “զանգեզուրի ճանապարհի” մասին է։

Ամիրբեկովը նաև ասել է, որ Հայաստանը համաձայնել է լուծել այլ «խնդրահարույց» հարցեր խաղաղության պայմանագրի ստորագրումից հետո։ Նա մասնավորապես նշել է ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի լուծարումը և միջազգային դատարաններին ներկայացված հայկական հայցերի հետկանչումը։ Այս երկու կետերի վերաբերյալ ՀՀ իշխանությունների կողմից առայժմ մեկնաբանություններ չկան։

Ինչպես հայտնի է, դեռ 2023 թվականին Իրանը հայտարարել էր, որ պատրաստ է Ադրբեջանին ցամաքային ճանապարհ տրամադրել Նախիջևանի հետ Իրանի տարածքով հաղորդակցվելու համար։ Իսկ Թուրքիան, իր հերթին, հայտարարեց, որ Հայաստանի տարածքով ճանապարհ իրեն ընդհանրապես պետք չէ, իսկ Ադրբեջանը կարող է հեշտությամբ շփվել Նախիջեւանի հետ Իրանի տարածքով։

Այնուհետև «Զանգեզուրի միջանցքի» թեման որոշ ժամանակ մարեց, թեև պարբերաբար նորից բորբոքվում էր՝ կախված աշխարհաքաղաքական գործընթացներից։

Հիմա, երբ Արևմուտքը ինտենսիվորեն քննարկում է Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև պայմանագրի ստորագրման թեման, ահաբեկիչները որոշել են հայկական կողմին այդքան նյարդայնացնող համաձայնագրի տեքստից հանել «զանգեզուրի միջանցքի» թեման։

Ի՞նչ է թաքնված ադրբեջանական կողմի այս որոշման հետևում։

Ինչպես գիտեք, «Զանգեզուրի միջանցքի» թեման ակտուալացվեց 2020 թվականի Արցախյան պատերազմից հետո, երբ նոյեմբերի 9-ին Հայաստանը, ռուսաստանը և ադրբեջանը ստորագրեցին եռակողմ հայտարարություն։

Համաձայն հայտարարության 9-րդ կետի՝ սահմանվել է, որ «Հայաստանի Հանրապետությունը երաշխավորում է Ադրբեջանի Հանրապետության արևմտյան շրջանների և Նախիջևանի Ինքնավար Հանրապետության միջև տրանսպորտային հաղորդակցության անվտանգությունը՝ քաղաքացիների, տրանսպորտային միջոցների և բեռների անխոչընդոտ տեղաշարժը կազմակերպելու նպատակով»։ Տրանսպորտային հաղորդակցությունների նկատմամբ վերահսկողությունը, ըստ հայտարարության, պետք է իրականացներ Ռուսաստանի ԱԴԾ սահմանային ծառայությունը։

Ադրբեջանի և Հայաստանի միջև պայմանավորվածությամբ, ինչպես նշվում է հայտարարության մեջ, կապահովվի Նախիջևանի Ինքնավար Հանրապետությունը Ադրբեջանի արևմտյան շրջանների հետ կապող նոր տրանսպորտային հաղորդակցությունների կառուցումը։ Ադրբեջանի Հանրապետությունը երաշխավորում է Լաչինի միջանցքով երկու ուղղություններով քաղաքացիների, տրանսպորտային միջոցների և բեռների տեղաշարժի անվտանգությունը։

Այսինքն, ըստ էության, ենթատեքստն այն էր, որ մարդասիրական Լաչինի միջանցքը հավասարեցվել է «Զանգեզուրի միջանցքին»։ Հայկական կողմը 2023-ին Բերձորի միջանցքի ապաշրջափակումից հրաժարվելը պայմանավորվել է նրանով, որ չի ցանկանում, որ «Զանգեզուրի միջանցքի» թեման ակտուալանա։ 2023 թվականի սեպտեմբերին հայկական կողմը կորցրեց վերահսկողությունը Բերձորի միջանցքի նկատմամբ, սակայն դա չհանեց «Զանգեզուր» արտատարածքային ճանապարհի մասին պահանջը։

Դեռ 2021 թվականի փետրվարին ադրբեջանը Ֆիզուլիի շրջանում սկսվել է Հորադիզ-Աղբանդ երկաթուղու շինարարությունը նախկին ԼՂԻՄ-ի շրջակա տարածքներում, որը Բաքվի վերահսկողության տակ է անցել 2020 թվականի աշնանը։

Դեռևս 2016 թվականին, երբ ադրբեջանական զինուժը գրավեց Արաքս գետի հովտում Իրանի հետ սահմանին գտնվող Վարազաթումբի բարձունքները, որոնց անվանում են Լելե Թեփե, ակնհայտ էր, որ այսպես կոչված «Զանգեզուրի միջանցքը» սկսվում է հենց 1993 թվականին ազատագրված տարածքներից։

Հիմա Արցախն ամբողջությամբ հայաթափվել է. Ռուսական խաղաղապահ զորախումբը լքել է Արցախը, որը օկուպացվել և հանձնվել է ադրբեջանա-թուրքական ահաբեկչական խմբավորումներին, որոնք գործում են  Իսրայելի զինված ուժերի աջակցությամբ։

2024 թվականի մայիսի 19-ին ուղղաթիռի վթարի հետևանքով զոհվել են Իրանի նախագահ Իբրահիմ Ռաիսին և արտաքին գործերի նախարար Հոսեյն Ամիր Աբդոլլահիանը։ Միջադեպը տեղի է ունեցել, երբ Իրանի ղեկավարությունը վերադառնում էր ադրբեջանի հետ Իրանի սահմանին գտնվող երկու հիդրոէլեկտրակայանների բացման արարողությունից։ Նույն օրը Ռաիսին պետք է մասնակցեր Ռուսաստանի, Հնդկաստանի, Իրանի և հարևան երկրների միջև Հյուսիս-Հարավ միջազգային տրանսպորտային միջանցքի բացման արարողությանը։

Այսօր մենք տեսնում ենք իրավիճակի անհավանական սրում Մերձավոր Արևելքում. Իրանն ու Իսրայելը պատերազմի շեմին են։ Իսկ ուկրաինական զորքերն արդեն ռուսական տարածքում են։

Այս իրավիճակում Բաքուն իբր «հրաժարվում է» «Զանգեզուրի միջանցքի» գաղափարից։ Փաստորեն, Բաքուն հասավ դրան, որ «պայմանագրից» հանեն կարեւոր հիշատակումը՝ տարածաշրջանի բոլոր ճանապարհները պետք է լինեն այն երկրների ինքնիշխանության և իրավասության ներքո, որոնց տարածքով դրանք անցնում են։ Բաքուն գերադասեց բացառել «Զանգեզուրի միջանցքի» մասին կետը, քան ամրագրել Հայաստանի ինքնիշխանությունն ու իրավազորությունը։

Մարգարիտա Քարամյան