Այսօր Հադրութի օրն է

31 տարի առաջ այս օրը որոշվեց Հադրութի լինել-չլինելու հարցը։

Երկու կողմից ադրբեջանցիներով շրջապատված՝ քաղաքի մնացած բնակչությունը չի կարողացել նույնիսկ «քիթը հանել» նկուղներից։ 1992 թվականի օգոստոսի 15-ին ավելի քան 1200 հրթիռ և արկ ընկավ Հադրութի վրա՝ չհաշված օդային ռումբերը։

Ծանր մարտեր են տեղի ունեցել Խուրհատի և Մելիքաշենի դիրքերում։ Տարածաշրջանից գրոհայինների փոքրաթիվ ջոկատները հետ են մղել ադրբեջանական ստորաբաժանումները, որոնք մի քանի անգամ գերազանցել են նրանց։ Հադրութը որոշել է ողջ մնալ։

1993 թվականի օգոստոսի 15-ի այս օրը Հադրութը դիմացավ, թեև Արցախի տարածքի 40%-ը գտնվում էր թշնամու վերահսկողության տակ։

Այսօր Հադրութը օկուպացված է ադրբեջանա-թուրք-իսրայելական զորքերի կողմից։

Ինչպե՞ս կարող էր դա տեղի ունենալ: Այս հարցին դեռ ոչ ոք չի պատասխանել։ Բայց հադրութցիների համար միանշանակ պարզ է՝ Հադրութն ընկավ հասարակության պառակտման և պաշտոնյաների դավաճանության արդյունքում։

Ո՛չ իրենք՝ հադրութցիները, ո՛չ էլ նույնիսկ իշխանության ղեկին կանգնած մարդիկ չէին հասկանում և չէին գնահատում շրջանի կարևորությունը ողջ Արցախի, իսկ այժմ՝ Հայաստանի անվտանգության համակարգի համար։

Հենց Հադրութից է իսլամիստների համար սկսվում այսպես կոչված «Զանգեզուրի միջանցքը», որը գայթակղության քար է դարձել ռուսաստանի, թուրքիայի, ադրբեջանի և Իրանի համար։ Հադրութի շրջանի շրջակա տարածքներն էին, որ այդքան գրավիչ դարձան Իսրայելի համար, որը 2020 թվականի աշնանը վերջապես ստացավ բաղձալի մուտքը դեպի Իրանի հետ սահման։ Եվ չնայած այն բանին, որ այսօր իսրայելցի քարոզիչները պնդում են, որ Ադրբեջանից և Վրաստանից զորքերը դուրս բերելու հրամանը վերաբերում էր Իսրայելի պաշտպանության այն պահեստային զինվորներին, ովքեր կարող էին արձակուրդի ժամանակ գտնվել այս երկրներում, կասկած չկա, որ խոսքը հատկապես Հադրութում տեղակայված զորքերի դուրսբերման մասին էր։

Հադրութի կորուստը ճանապարհ բացեց դեպի Շուշի և Քաշաթաղ, ինչը հետագայում հանգեցրեց Արցախի ամբողջական շրջափակմանը, որը տևեց 10 ամիս։ Հադրութը Քաշաթաղի ու Քարվաճառի հետ թիկունքն էր ողջ Հայաստանի համար։

Ավաղ, Հադրութի ռազմավարական արժեքը թերագնահատված է։

Այս արժեքի մասին գիտեին 1992-94 թվականներին Արցախի պաշտպանական շրջանների ղեկավարներն ու հրամանատարները։

Ահա թե ինչու արցախցիներից շատերի կյանք խլած ամենաթեժ մարտերում նրանց հաջողվեց ոչնչացնել թշնամու բոլոր կրակակետերը և խաղաղ բնակիչներին ազատել մշտական ​​հրետակոծություններից ու ռմբակոծություններից։

Սակայն ապագայում Արցախի ղեկավարությունը չուներ բավարար խելացի, քաղաքական ու դիվանագիտական ​​ճկունություն՝ հարեւան Իրանի հետ քաղաքականություն վարելու համար։ Այդ տեղը զբաղեցրել են ադրբեջանն ու ռուսաստանը, որոնք առ այսօր իրենց հարցերը լուծում են արցախցիների իրավունքների հաշվին։

Ավաղ, թյուրըմբռնումն ու պետության դերը հասկանալու անկարողությունը հանգեցրին 2020-23 թթ. ողբերգությանը։ Հազարավոր հայ տղամարդիկ մահացել են աշխարհաքաղաքական գործընթացներին համապատասխան քաղաքականություն վարելու անկարողության պատճառով։ Արցախն ընկավ, քանի որ չկարողացավ պահել Հադրութը։

Հադրութի շրջանի 186 բնակիչներ թաղված են Եռաբլուր զինվորական պանթեոնում, քանի որ նրանց չեն կարողացել հուղարկավորել հայրենի շրջանում։

Ավանդույթի համաձայն՝ ամեն տարի օգոստոսի 15-ին Հայաստանով մեկ սփռված հադրութցիները գալիս են նշելու իրենց հերոս քաղաքի օրը Եռաբլուրում ընկածների ու հավերժական հանգստություն գտածների հետ միասին։

Մարգարիտա Քարամյան