Նոր աշխարհակարգի շեմին Հայաստանը պահպանում է ամուր իրավական քեյսը

Շատ վերլուծաբաններ ԱՄՆ-ում նախագահական ընտրություններից մի քանի ամիս առաջ երկու գլոբալ հակամարտությունների սրումը կապում են աշխարհակարգի առաջիկա փոփոխության հետ, որի նախօրեին յուրաքանչյուր երկիր փորձում է ամրապնդել իր դիրքերը։ ԱՄՆ նախագահ Ջո Բայդենը դեռ գարնանը հայտարարել էր, որ իր երկրորդ ժամկետի նպատակն է փոխել աշխարհակարգը։

Ու թեև նրան փոխարինած Դեմոկրատական ​​կուսակցության թեկնածու Քամալա Հարիսը և հանրապետական ​​թեկնածու Դոնալդ Թրամփը դեռ չեն խոսել աշխարհի ապագայի իրենց տեսլականի մասին, ակնհայտ է, որ միջազգային իրավունքի և անվտանգության ներկայիս համակարգը փոխվելու է, քանի որ անճանաչելիորեն փոխվել են նախնական տվյալները։

Ինչպես հայտնի է, ներկայիս աշխարհակարգի հիմքը ՄԱԿ-ի գոյությունն է և կազմակերպության կողմից ընդունված երկրների ու մարդկանց վարքագծի գլոբալ կանոնները։

ՄԱԿ-ը ստեղծվել է Երկրորդ համաշխարհային պատերազմից հետո հակահիտլերյան կոալիցիայի մասնակից երկրների կողմից։ Ազգերի լիգային փոխարինած նոր կազմակերպությունը պետք է կանխեր ապագա պատերազմները։

Անվտանգության խորհուրդը բաղկացած է 15 անդամից. Խորհրդի 5 անդամները մշտական ​​են (Ռուսաստան (նախկին ԽՍՀՄ), ԱՄՆ, Մեծ Բրիտանիա, Ֆրանսիա և Չինաստան), մնացած 10 անդամները ընտրվում են կանոնադրությամբ նախատեսված կարգով:

Այն սկզբունքը, որով ընտրվել են ՄԱԿ-ի Անվտանգության խորհրդի մշտական ​​անդամները՝ Երկրորդ համաշխարհային պատերազմում հաղթած երկրները, վաղուց իրեն սպառել է։ Եվ արդեն բարձրաձայն խոսում են ՄԱԿ-ի բարեփոխումների անխուսափելիության մասին։

Նախ, հաղթանակած ԽՍՀՄ-ը չկա արդեն 33 տարի, իսկ ՄԱԿ-ի Անվտանգության խորհրդի մշտական ​​անդամ դարձած Ռուսաստանը հիմա չարդարացված ներխուժել է Ուկրաինա, որը նույնպես հաղթանակած երկիր էր և ՄԱԿ-ի անդամ դեռ խորհրդային տարիներից։ Երկրորդ՝ “պարտված” Գերմանիան և Ճապոնիան, որոնք տեղ չեն գտել Անվտանգության խորհրդում, հիմա G7-ի անդամներ են և ամենաազդեցիկ պետություններից են։ Բացի այդ, Հնդկաստանը, Բրազիլիան, իսլամական աշխարհը, աֆրիկյան երկրները և վերազգային կորպորացիաները դժգոհում են ՄԱԿ-ի Անվտանգության խորհրդում ներկայացուցչության բացակայությունից:

ՄԱԿ-ի բարեփոխումների հիմնական պրովայդերներից մեկը Թուրքիան է, որը փորձում է իրեն դիրքավորել որպես ինչ-որ թյուրքական աշխարհի առաջնորդ, այդպես մտնել ՄԱԿ-ի ԱԽ, և դրա համար նրան օդի պես անհրաժեշտ է «Զանգեզուրի միջանցքը»։

Ներկայիս աշխարհակարգի մեկ այլ առանձնահատկությունն Իսրայելի կենտրոնական դերն է միջազգային իրավունքում: Ստեղծվելով 1945 թվականին, ՄԱԿ-ն արդեն 1947 թվականին, ճանաչելով հրեա ժողովրդին որպես նացիզմից և ցեղասպանությունից առավել տուժած, ընդունեց որոշում Իսրայել պետության ստեղծման մասին Պաղեստինի տարածքներում, որոնք այդ ժամանակ գտնվում էին բրիտանական պրոտեկտորատի տակ։

Իսրայելի ստեղծման սկզբունքը մեծապես հիմք է հանդիսացել ինքնորոշման հիման վրա նոր պետությունների ստեղծման կանոնների համար։

Միջազգային աշխարհակարգի սկզբունքներն, իհարկե, ավելի բարդ են և ավելի խորը արմատներ ունեն։ Սակայն այսօր արդեն ակնհայտ է, որ այս սկզբունքները հզոր ճգնաժամ են ապրում։

Մասնավորապես, Ռուսաստանը, ներխուժելով Ուկրաինա, իրեն դուրս դրեց ապագա Անվտանգության խորհրդից։ Իսկ Ուկրաինայի գործողությունը Ռուսաստանի Կուրսկի շրջանում արդիականացրել է Ռուսաստանի հնարավոր փլուզման հարցը։

Ինչ վերաբերում է Իսրայելին, ապա վերջերս հայց է ներկայացվել Արդարադատության միջազգային դատարան՝ Իսրայելին ցեղասպանության մեջ մեղադրանքով։ Սա տապալում է ՄԱԿ-ի բոլոր սկզբունքները, որոնք կառուցված են մեծ պատերազմներն ու ցեղասպանությունները կանխելու սկզբունքի վրա։

Այս խիտ խճանկարում Հայկական հարցը կարևոր տեղ է գրավում. չնայած ռազմական պարտություններին և տարածքային կորուստներին, Հայաստանը պահպանել է հզոր իրավական քեյսը, և ցանկացած պահի կարող է փոխվել նրա սահմանների որոշման սկզբունքը։ Եթե ​​այժմ Հայաստանի սահմանները որոշվում են Կարսի ռուս-թուրքական պայմանագրով եւ Ստալինի որոշմամբ, որոնք այդպես էլ չեն մտել ՄԱԿ-ի դեպոզիտարիա, ապա ապագայում կարող են կիրառվել բոլորովին այլ սկզբունքներ՝ Սևրի պայմանագրին վերադարձից մինչև հայկական պետականության վերացում։

Սկզբունքները, որոնց հիմքով կկառուցվի միջազգային հարաբերությունների նոր համակարգը, դեռ որոշված ​​չեն։ Առաջարկ կա՝ Անվտանգության խորհրդում ընդգրկել ներկայացուցիչներ բոլոր մայրցամաքներից։ Խոսում են նաև բնակչության թվին, վերպետական ​​կորպորացիաների կապիտալի համապատասխան ներկայացվածության և այլնի մասին։

ԱՄՆ նախագահական ընտրությունները կորոշեն, թե աշխարհը որ ուղղությամբ է շարժվելու։ Դոնալդ Թրամփը ներկայիս աշխարհակարգի պահպանման կողմնակից է՝ ամերիկյան թեքումով։ Կամալա Հարիսը դեռ չի հայտարարել իր առաջնահերթությունների մասին։

Մինչդեռ ՄԱԿ-ի կանոնադրությունը միջազգային հարաբերությունների պատմության մեջ առաջին պայմանագիրն էր, որը սահմանեց պետությունների պարտավորությունը պահպանել և հարգել մարդու հիմնարար իրավունքներն ու ազատությունները:

ՄԱԿ-ի կանոնադրության նախաբանում ասվում էր.

Մենք՝ ՄԱԿ-ի ժողովուրդներս, վճռել ենք ապագա սերունդներին փրկել պատերազմի պատուհասից, որը մեր կյանքի ընթացքում երկու անգամ անասելի վիշտ է պատճառել մարդկությանը, ձգտելով վերահաստատել հավատը մարդու հիմնարար իրավունքների և ազատությունների նկատմամբ:

ՄԱԿ-ի կանոնադրությունը նաև ամրագրում է միջազգային համագործակցության հիմնական սկզբունքները.

• ՄԱԿ-ի բոլոր անդամների ինքնիշխան իրավահավասարություն.
• միջազգային վեճերի լուծումը բացառապես խաղաղ ճանապարհով.
• միջազգային հարաբերություններում հրաժարվել ուժի սպառնալիքից կամ դրա կիրառումից այն կերպ, որն անհամատեղելի է ՄԱԿ-ի նպատակներին.
• ՄԱԿ-ի կողմից չմիջամտելը այն հարցերին, որոնք էապես մտնում են ցանկացած պետության ներքին իրավասության մեջ և այլն: