Մինչ ՀՀ ղեկավարությունը հեծանիվ է քշում, իսկ ընդդիմությունը պատրաստվում հերթական “թեժ աշնանը”, Բաքուն բացահայտ ներքին օրակարգ է թելադրում Հայաստանին։

Ալիեւի օգնական Ամիրբեկովը նշել է, որ Հայաստանը չի պատրաստվում կատարել Բաքվի պայմանները՝ Սահմանադրությունից հանել Հայաստանի եւ Արցախի վերամիավորման մասին 1989 թ․ որոշման հղումը եւ հրաժարվել Մինսկի խմբից։ Նա ասել է, որ Բաքուն համաձայնվել է “պայմանագրի” տեքստից նույնիսկ հանել “Զանգեզուրի միջանցքի” հարցը, սակայն այս երկու պայմանները անբեկանելի են։ Ամիրբեկովը նուրբ ակնարկում է, որ ՀՀ հաջորդ իշխանությունը կարող է չեղարկել կնքված պայմանագիրը։ Այսինքն՝ իրենց նաեւ պետք են երաշխիքներ, որ Փաշինյանի կառավարությունը չի փոխվի։ Ըստ երեւույթին՝ դա ակնարկ է Փաշինյանին՝ արտահերթ ընտրություններ անցկացնելու։ Ինչպես դա արել է Ալիեւը։

Միեւնույն ժամանակ, նա ասում է, որ, չնայած պատերազմական պարտությանը, 2021-ին ժողովուրդը կրկին ընտրել է Փաշինյանին, քանի որ նա խաղաղություն էր առաջարկում՝ նույնիսկ պարտության գնով։ Հիմա Բաքուն առաջարկում է “կրկին փորձել”․ արտահերթ ընտրություն անցկացնել, հաղթել, լեգիտիմություն ստանալ անցկացնելու հանրաքվե՝ խաղաղությո՞ւն, թե՞ Արցախ։ Նա համոզված է, որ ժողովուրդը հանուն խաղաղության կրկին կհրաժարվի “միացումից”, ինքնությունից ու պետականությունից՝ այս անգամ վերջնական։

Ներկայացնում ենք Ամիրբեկովի հարցազրույցն “Ազատությանը”

«Տարածված կարծիք կա, թե կարևոր է հնարավորինս շուտ ավարտին հասցնել խաղաղ բանակցությունները և գուցե պայմանագրի նախագիծը ստորագրել նոյեմբերին՝ COP29-ի շրջանակներում։ Բայց մենք կարծում ենք, որ դա իմաստ չի ունենա՝ առանց անդրադառնալու Ադրբեջանի նկատմամբ տարածքային պահանջներին, որոնք ամրագրված են Հայաստանի Սահմանադրության մեջ։ Ավելին, ես կարծում եմ, որ դա կարող է հակաարդյունավետ լինել, քանի որ համաձայնագրի նախագծի հապճեպ ստորագրման դեպքում, եթե իրավական խութեր մնան, դրանք կարող են թույլ տալ Հայաստանին ապագայում վերակենդանացնել իր տարածքային պահանջները, երբ տարածաշրջանում ուժերի հավասարակշռությունը փոխվի իրենց օգտին», – ասել է Ամիրբեկովը:

«Հիմա նա ուզում է առաջ տանել փաստարկը, թե սա քաղաքականապես շատ ծանրաշարժ գործընթաց է, թե Սահմանադրության նախագիծը կարող է պատրաստ լինել միայն 2027-ին։ Շատ լավ, դա էլ է տարբերակ, բայց արդյոք արտաքին աշխարհը պատրաստ է այդքան երկար սպասել, մինչև Հայաստանի ու Ադրբեջանի միջև խաղաղության պայմանագիր ստորագրվի։ Որովհետև ակնհայտ է, որ մենք կարիք չունենք շտապել և ստորագրել մի թղթի կտոր, որը կարող է չեղարկվել նոր կառավարության կողմից», – ասել է ադրբեջանցի բարձրաստիճան պաշտոնյան:

«Եթե Հայաստանն ուզում է նոր Սահմանադրություն մշակել, դա իր ներքին գործն է և իրավունքը, մենք խոսում ենք նախաբանը փոխելու մասին», – ընդգծել է Ամիրբեկովը՝ հավելելով, թե դրա համար տարիների քննարկումներ պետք չեն։ Ավելին, Բաքվում նաև այդ հարցը հանրաքվեի դնելու ձեևակերպումն ունեն. – «Ուզում եք խաղաղությա՞ն հասնել Ադրբեջանի հետ, թե՞ նոր հակամարտության հնարավորություն թողնել։ Կարծում եմ՝ եթե նրանք հարցն այդպես դնեն, հայ ժողովրդի մեծամասնությունը խաղաղությանը կաջակցի, քանի որ 2021-ին, երբ Փաշինյանը Ղարաբաղյան պատերազմում կրած ծանրագույն պարտությունից հետո արտահերթ ընտրություններ նշանակեց, նրա կուսակցությունը հաղթեց։ Սովորաբար ցանկացած առաջնորդ պատերազմը նման կերպ տանուլ տալուց հետո ջախջախիչ պարտություն կկրեր ընտրություններում, բայց նա հաղթեց»:

Խնդրահարույց մյուս հարցը, ըստ Ամիրբեկովի, ԵԱՀԿ Մինսկի խումբն է, որը պետք է լուծարվի, ինչպես նաև Հայաստանի կողմից միջազգային դատարաններ ներկայացված հայցերը, որոնցում ևս Ադրբեջանը տարածքային նկրտումներ է տեսնում։ Այս հարցերում, ըստ Ալիևի ներկայացուցչի, Հայաստանը համաձայնել է լուծումների գնալ խաղաղության պայմանագրի ստորագրումից հետո միայն։ Կողմերը, ըստ նրա, փոխադարձաբար ընդունելի տարբերակ են գտել նաև Ադրբեջանը Նախիջևանին միացնող ճանապարհի հարցում, որը Բաքվում «Զանգեզուրի միջանցք» են կոչում տարիներ շարունակ։

«Մենք հասկացանք, որ մենք չենք կարող տեսանելի ապագայում ավարտին հասցնել խաղաղության համաձայնագիրը, եթե Սահմանադրության խնդրից բացի ևս մեկ տարաձայնություն թողնենք՝ հաղորդակցության ուղիների բացումը։ Ուստի, երկկողմ համաձայնությամբ որոշեցինք այս պարբերությունը հանել խաղաղության պայմանագրից ու դրան վերադառնալ հետագա փուլում», – նշել է Ամիրբեկովը, հավելելով, – «Երբ խաղաղության պայմանագիրը ստորագրվի, երկու պատվիրակությունները կամ երկու երկրները կարող են վերսկսել քննարկումները՝ գտնելու իրենց համար ընդունելի բանաձև Ադրբեջանի և Նախիջևանի միջև հաղորդակցությունը վերաբացելու համար»:

Միաժամանակ, նա շեշտել է՝ Ադրբեջանի հետ խաղաղությունը Հայաստանի համար անմիջապես հնարավորություններ կբացի Թուրքիայի հետ հարաբերությունները բարելավելու համար։ Հիշեցնելով Հայաստանի ու Թուրքիայի հատուկ ներկայացուցիչների անցած շաբաթվա հանդիպումը սահմանին՝ Ադրբեջանի դիվանագետն ընդգծել է՝ Անկարան ևս մեկ անգամ ցույց տվեց, որ Երևանը զուր ժամանակ է վատնում, եթե կարծում է, թե կարող է Թուրքիայի հետ հարաբերությունները կարգավորել Բաքվին շրջանցելով։

Իրանի և Իսրայելի միջև պատերազմի ակնկալիքը, որն իբր պետք է դառնա մեծ պատերազմի և աշխարհի բաժանման սկիզբը, վերածվել է ձանձրալի համակարգչային խաղի։ Այս պատերազմի բեմական բնույթը ծիծաղելի կթվա, եթե իրական սպանված ու հայրենիքից զրկված մարդիկ չլինեին։

Հեռահար և գերճշգրիտ զենքերի հայտնվելը փոխել է պատերազմի դեմքը: Այլևս չկան հազարավոր զորքեր փղերի, ձիերի կամ նույնիսկ տանկերի վրա, որոնք գրավում են հողը, սպանում նրանց տերերին, այդ հողերը շնորհում տիտղոսակիր զինվորականներին, վերածում նրանց օրինական հողատերերի և արիստոկրատիայի, իսկ բնիկ ժողովուրդներին՝ «թագի» հավատարիմ հպատակների:

Հիմա ամեն ինչ այլ է։ Շոյգուն թռչում է Թեհրան, այնտեղից էլ Բաքու՝ իբր հարվածներ չհասցնելու մասին Ալիևին զգուշացնելու համար։ Իրանը դեռ պարզի խնդիրներն Ալիեւի հետ, ում հետ հանդիպումից հետո պայթեցվել է Իրանի նախագահ Ռաիսիի ուղղաթիռը։ Իսկ թե հիբրիդային պատերազմի պայմաններում Շոյգուն ինչ նոր՝ ոչ ավանդական  առաջադրանք է դրել Ալիևի վրա՝ հայտնի չէ։

Արցախը նույնպես պատրաստվում էր «ավանդական» պատերազմի՝ վստահ լինելով, որ ունի բավականաչափ զենք, և ամենակարևորը՝ ռազմական ոգի ու հայրենասիրություն՝ պաշտպանելու իրենց պապերի հողի հանդեպ իրավունքը։ Ամեն ինչ այլ կերպ եղավ՝ 2020 թվականին, Կովսականի զորանոցներին նպատակաուղղված հարվածը, հազարավոր զոհեր, սակրալ Հադրութի գրավումը, բեկում դեպի Շուշի, ռուսական զորքերի մուտք, Արցախի երեք առանցքային շրջանների հանձնում «եռակողմ» հռչակագրի» համաձայն՝ առանց մեկ կրակոցի, կոմունիկացիաների գրավում եւ անջատում, Ալմա-Աթայի հռչակագիր, «Ղարաբաղի ճանաչում» ադրբեջանի կազմում, «Զանգեզուրի միջանցքի» սպառնալիքով Հայաստանի՝ Արցախը ապաշրջափակելուց հրաժարում, Հայաստանի կառավարության հրաժարումը քաղաքական պահանջներից և ազգային իրավունքներից, իսկ 2023 թվականի սեպտեմբերից հետո Հայաստանում՝ արցախցիների քաղաքական իրավունքների ճնշում, ընդհուպ մինչև շանտաժ՝ սոցիալական աջակցության դադարեցումով և ձերբակալություններով։

Անգամ այս քայլերը չհանգեցրին 70 տարի Ադրբեջանական ԽՍՀ տարածքում ապրած հայերի, այդ թվում արցախցիների քաղաքական իրավունքների վերացմանը։ Այս իրավունքները վեր են բարձրանում ուժի իրավունքից, ինչպես Արարատը վեր է բարձրանում Հայկական լեռնաշխարհում։

Այսպես թե այնպես, հողի ու ժողովրդի ճակատագիրը որոշվելու է ոչ թե զենքի ուժով, այլ քաղաքական պայմանավորվածություններով, եւ ամեն ինչ կախված կլինի ազգային առաջնորդների՝ հայկական իրավունքի ուժը դրսևորելու կարողությամբ և ցանկությամբ։

Հիմա նույն իրավիճակը տեղի է ունենում Մերձավոր Արևելքում, և Իրանի հարվածի և ԱՄՆ-ի պատասխանի սպասումը գրեթե զավեշտական ​​իրավիճակ է առաջացրել, իսկ նպատակաուղղված հարվածները, ՀԱՄԱՍ-ի առաջնորդի սպանությունը, պատերազմի հրահրումը Լիբանանում՝ փյունիկեցիների հայրենիքում՝ նոր բաժանման նախերգանք է։

Արդյո՞ք Իսրայելը և «Ավետյաց երկրի հանդեպ հրեաների իրավունքը» լինելու են աշխարհի նոր բաժանման առանցքը։ Այն փաստը, որ Նեթանյահուն գնում է «վա-բանկ», հուշում է, որ նա վստահ է․ «աշխարհի առանցքը» տեղափոխվում է Իսրայելից:

«Ադրբեջանը, Հայաստանի առաջ պահանջներ դնելով, պարզապես ժամանակ է շահում՝ փորձելով ձգձգել բանակցային գործընթացը։ Սա բոլորս հասկանում ենք։ Նաև այն, որ բոլոր հայտարարություններն ու պահանջները գրվել են Կրեմլում, և Ալիևը դրանք բարձրաձայնում է խամաճիկի պես»,- Step1.am-ին տված հարցազրույցում ասաց սոցիոլոգ Կարեն Սարգսյանը։

Անդրադառնալով ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի հարցին՝ փորձագետը նշեց. «Ո՛չ Հայաստանը, ո՛չ Ադրբեջանը չեն ստեղծել այդ խումբը, հետևաբար չեն կարող այն լուծարել։ Առավելագույնը, որ կարող է անել Ալիեւը, եվրոպացի դիվանագետների վիզաները չեղարկել։ ՄԽ գործունեության խնդիր ոչ մի տեղ չի առաջանում։ ԵԱՀԿ Մինսկի խմբին են վստահված պարտականություններ՝ պաշտպանել Արցախի բնակչության իրավունքները, ղարաբաղյան հիմնախնդրի խաղաղ կարգավորումը, արցախցիներին Արցախ վերադարձնելու գործընթացի նախապատրաստումը։ Այդ պարտականությունների կատարումն ինքնաբերաբար կսկսվի համապատասխան պայմանների ստեղծման պես»։

Սարգսյանը դրական է գնահատել Ռուսաստանի դուրս գալը Մինսկի խմբից.

«Այս երկրի ղեկավարությանը չպետք է թույլ տալ մասնակցել խաղաղապահ գործողություններին։ Սա ահաբեկչությունը հովանավորող երկիր է, որն ինքն է ագրեսիա իրականացնում, իսկ Ռուսաստանի ղեկավարները պատերազմական հանցագործներ են, որոնց տեղը Հաագայի տրիբունալում է։

«Արցախը կա, բայց այնտեղ հիմա ադրբեջանցիներ են»,- նշեց սոցիոլոգը՝ հավելելով, որ «հակամարտությունն ի սկզբանե էթնիկ է»։

«Առնվազն 1905 թվականից, երբ Կովկասում ռուս նահանգապետը կազմակերպեց առաջին բախումները հայերի և թաթարների միջև։ Հակամարտությունը էթնիկ է, թեև «ադրբեջանցիներ» էթնոնիմը առաջացել է 1936թ.։ Տարածքների հարցը միայն հետևանք է։ Քանի հայ ազգը կա, նրանք թերարժեքության զգացում կունենան՝ իրենց ներքին թերարժեքության պատճառով»։

Անդրադառնալով Արցախից տեղահանվածներին տրամադրվող սոցիալական աջակցությանը՝ փորձագետը նշեց. «Արցախի ժողովուրդը հատուկ աջակցության կարիք ունի, քանի որ կորցրել է իր տունը, հարազատներին, հայրենիքը, բայց այդ աջակցությունը չպետք է “լավություն” թվա»։

Ալվարդ Գրիգորյան