Հայաստանի Անկախության հռչակագրի ընդունման 34-րդ տարեդարձը նշանավորվեց «մեծ մաքրումով». հիմնադիր փաստաթղթի ընդունումից անցած ավելի քան 30 տարվա կեղտը լվացվեց մեկ «կոճակի սեղմումով»։
Այդ օրը հիմնադիր հայրերը ժողով են գումարել Գերագույն խորհրդի պատգամավորական ակումբի հովանու ներքո։ Նրանք իմաստուն, հանգիստ, վստահ խոսքերով ջարդուփշուր արեցին այն մակերեսային իրականությունը, որով 30 տարի կերակրում են հային՝ համոզելով նրանց, որ ոչ մի բանի պիտանի չեն։ Ոմանք իրականություն վերադառնալու հիմնադիր հայրերի հայտարարություններն անվանեցին երևակայություններ, ցնորք, բայց դա բոլորի աչքերը նորից փակելու և կեղտի հաճույքը չընդհատելու խղճուկ փորձեր էին:
Ժողովից մի քանի ժամ առաջ Նիկոլ Փաշինյանը «բանաստեղծական» ուղերձ է հղել Անկախության հռչակագրի վերաբերյալ. նա հերթական անգամ փորձեց հիմարացնել հասարակությանը՝ հայտարարելով, որ ուժի մեջ են Անկախության հռչակագրի միայն այն կետերը, որոնք արտացոլված են Սահմանադրության մեջ։
Բայց նրա խոսքերն անմիջապես հերքեցին նրանք, ովքեր ընդունել են Հռչակագիրը, Սահմանադրությունը և դրանցից բխող փաստաթղթերը։
«Արցախը չի կարող անջատվել Հայաստանի Հանրապետությունից, քանի որ Անկախության հռչակագիրը հիմնված է 1989 թվականի դեկտեմբերի 1-ի վերամիավորման որոշման վրա»,- ասաց Արցախի հարցերով հատուկ հանձնաժողովի քարտուղար, քաղաքագետ Սուրեն Զոլյանը։ «Հիմնադիր փաստաթուղթն ընդունվել է համատեղ, ուստի անհնար է մի մասի, նկատի ունեմ Արցախը առանձնացնել և դրանով իսկ վերանայել այս փաստաթուղթը։ Ի դեպ, Ադրբեջանը դա ավելի լավ է հասկանում, քան այսօրվա իշխանությունները, դրա համար էլ այդքան մեծ ուշադրություն է դարձնում այս փաստաթղթին»,- ասաց Զոլյանը։
Կոմունիստական բռնատիրության օրոք 1989 թվականի դեկտեմբերի 1-ին Հայաստանի և Արցախի ներկայացուցչական մարմինները համատեղ ժողովում հայտարարեցին Միացում. այս մասին ասել է ԱԻՄ առաջնորդ Պարույր Հայրիկյանը։
Նա հավելել է. «Արցախի ժողովուրդը մասնակցել է նաեւ հաջորդ համապետական խորհրդարանական ընտրություններին։ Այնուհետև ՀՀՇ-ի ղեկավարությամբ Արցախի ժողովրդին արգելվեց մասնակցել անկախության հանրաքվեին և դրան հաջորդած ՀՀ նախագահական ընտրություններին։ Դա անհեթեթություն էր, թեկուզ բազմաթիվ արդարացումներ բերվեցին, բայց փաստն այն է, որ նրանք, ովքեր իշխանության եկան միացումի գաղափարով, ամեն ինչ արեցին այն ոչնչացնելու համար»:
Հայրիկյանի խոսքով, Անկախության հռչակագրով մեկնարկեց Լենին-Աթաթուրք պայմանագրի չեղարկման գործընթացը։ Իսկ Ցեղասպանության հիշատակումն այս փաստաթղթում ուղղակի ճշմարտության հայտարարություն էր, միջազգայնորեն ճանաչված պատմական իրողություն։
Գերագույն խորհրդի պատգամավոր Կիմ Բալայանը հիշեց, որ 1992 թվականի հուլիսի 8-ին Գերագույն խորհուրդը որոշում է ընդունել, որում ասվում է, որ Հայաստանում ոչ մի պաշտոնյա իրավունք չունի Արցախը ճանաչել որպես այլ պետության մաս։ «Այսօր մենք տեսնում ենք, որ Հայաստանի Հանրապետության պաշտոնյան, լինի դա վարչապետ, թե մեկ ուրիշը, ճանաչում է Լեռնային Ղարաբաղը որպես Ադրբեջանի մաս։ Եթե մենք ապրեինք օրինականության մեջ, ինչպես նախատեսված է մեր Սահմանադրության առաջին հոդվածով, ապա գլխավոր դատախազը պետք է անհապաղ գործ հարուցեր, եթե ոչ դավաճանության, ապա գոնե ինքնիրավչության հատկանիշներով և պատասխանատվության նրանց հրավիրեր»,- ասաց Բալայանը։
Հիմնադիր հայրերը բոլոր հիմքերն ունեն հայց ներկայացնելու՝ հայկական թե միջազգային դատարան՝ պահանջելով անօրինական ճանաչել ինչպես Հայաստանի կառավարության, այնպես էլ օտարերկրյա պետությունների՝ հայկական պետության հիմքը խարխլող գործողությունները։ Ոչ ոք չի կարող առարկել նրանց հեղինակավոր խոսքին, քանի որ նրանք խոսում են հիմքի մասին, այն մասին, ինչը հնարավոր չէ փոխել։ Ավելին, այդ հիմքը չի կարող ծածկվել փսխումով, արյունով, ստով, քանի որ մի օր կեղտը կմաքրվի, և հայկական իրավունքները կբացվեն, ինչպես Արարատը մառախուղից հետո։ Նրանք վեր կբարձրանան նրանցից, ովքեր՝ ձեռքերը մինչև արմունկները արյունոտ, անխոնջ թքում են մարդկանց երեսին, վեր կբարձրանան նրանցից, ովքեր սրբում են այդ թուքը և փորձում «խաղաղությամբ» արդարացնել՝ դատապարտելով սեփական ժողովրդի ու երկրի հատվածներ «չխաղաղության»։
Նաիրա Հայրումյան