Ղարաբաղցիների վկայությունները էթնիկ զտումների, շրջափակման և ռուս խաղաղապահների մասին
ՌԴ ԱԳՆ պաշտոնական ներկայացուցիչ Մարիա Զախարովան 2024 թվականի հունվարի 12-ի ճեպազրույցի ժամանակ ասել է.
«Ոչ ոք իրավունք չունի վիրավորելու ռուս խաղաղապահներին, իսկ Ռուսաստանի Դաշնության հասցեին հնչող մեղադրանքները միայն խնդիրներ են առաջացնում հայ-ռուսական հարաբերություններում և հայկական կողմից փաստերը շահարկելու փորձ են՝ իրենց պատասխանատվությունից ազատելու համար”։ Լեռնային Ղարաբաղում (հայկական անվանումը՝ Արցախ) էթնիկ զտումների մասին պնդումների վերաբերյալ Զախարովան առաջարկել է ներկայացնել որոշ փաստեր, ինչպես նաև միջազգային փաստաթուղթ, որը հաստատում է, որ տեղի է ունեցել էթնիկ զտումներ» (http://russia-artsakh.ru/node/17600)
Փոխարտգործնախարար Միխայիլ Գալուզինը ՏԱՍՍ-ին տված հարցազրույցում 2024 թվականի փետրվարի 10-ին ասել է.
«Այժմ Ղարաբաղը ինտեգրվում է Ադրբեջանի իրավական դաշտին։ Ցավոք, ղարաբաղցի հայերի մեծ մասը լքել է տարածաշրջանը։ Դա նրանց դժվար, բայց կամավոր ընտրությունն էր» (https://tass.ru/interviews/19946235):
Վիտյա Յարամիշյան Շոշ գյուղից. «Ասում են՝ ինքնակամ լքել ենք տները, սա բացահայտ սուտ է».
Վերջին տարհանումն իմ կյանքի ամենադժվար շրջանն էր։ Երբեմն թվում է, թե սա վերջն է: Ես լավատես եմ և հավատում եմ, որ մենք կարող ենք ինչ-որ կերպ վերադարձնել Արցախը, բայց այն զորքերը, որոնք կոչվում են խաղաղապահ, պետք է կոչվեն տեղահանության զորքեր, քանի որ հենց նրանք եկան մեր գյուղ, միացրին բարձրախոսները և սկսեցին կոչ անել, որ մարդիկ լքեն իրենց գյուղը եւ տները։ Ըստ երևույթին, նրանք մեզ լավություն են արել…
Ասում են՝ մենք ինքնակամ լքել ենք մեր տները, սա բացահայտ սուտ է։ Ադրբեջանցիները գնդակոծել են գյուղերը, եղել են տանը մնացած մարդկանց սպանության դեպքեր։ Համալսարանում էի, երբ մարտակերտցիները եկան այնտեղ պատսպարվելու։ Ընկերներ ունեմ, ովքեր չեն հասցրել գոնե նշանադրության մատանին վերցնել կամ տնից գումար հանել։
Քանի՞ հոգի է մահացել սրտի կաթվածից ճանապարհին. սա տեղահանություն է, ժողովրդի միտումնավոր ոչնչացում։ Մենք թողել ենք մեր ունեցվածքը, մանկությունը, գերեզմանները, ծառերը, որ աճեցրել ենք, մեր ամբողջ կյանքը…
(https://step1.am/ru/2024/04/09/12277/)
Արցախի Մարտակերտի շրջանի Մագավուզ համայնքի ղեկավար Հրանտ Շիրինյանը.
«Երբ սկսվեց 2023 թվականի սեպտեմբերյան պատերազմը, չնայած սննդի և վառելիքի բացակայությանը, մենք բոլորս առաջնագծում էինք։ Կարծում եմ, եթե ռուս խաղաղապահները 2020 թվականի նոյեմբերից կատարեին իրենց պարտավորությունները, մենք չէինք կորցնի Արցախը։ Չէ՞ որ իրենց դիրքերում մեր զինվորականները կռվել են, պաշտպանել հողը, տունը, հարազատներին ու զոհվել։ Մեզ ուղղակի աջակցություն էր պետք»:
(https://step1.am/ru/2024/04/01/11873/)
Ղարաբաղցիների ողբերգությունը. Երեխաներին արգելեցի երկրորդ կտոր հացը, իսկ հետո վրդովմունքից արտասվեցի,-ասում է Գայանե Գևորկյանը։
Մենք լավ չէինք պատկերացնում խաղաղության գինը: Քառօրյա պատերազմի ժամանակ վստահություն կար, որ հարցը կլուծվի։ 44-օրյա պատերազմն իսկական մղձավանջ էր. ամուսնուս եղբայրը մահացավ, ընկերուհուս ամուսինը նույնպես։ Պատերազմից հետո մենք գիտակցաբար որոշեցինք վերադառնալ Արցախ։ Եթե այն ժամանակ չվերադառնայի իմ երկիր, ամբողջ կյանքում ինքս ինձ կմեղադրեի։
Շրջափակման առաջին ամիսներին մենք դեռ որոշ պաշարներ ունեինք մեր տանը։ Մարտի կեսերին մենք բախվեցինք շատ լուրջ խնդիրների, զրկվեցինք ամեն ինչից և տեղից շարժվելու հնարավորություն չունեինք։ Իսկական սով էր։ Որպես մայր՝ ես տանջվել եմ և թույլ չեմ տվել, որ երեխաս շատ ուտի։ Ես արգելեցի երկրորդ կտոր հացը, իսկ հետո թաքուն լաց եղա։ Բայց այլ ելք չկար՝ մենք ապրում էինք այսպիսի պայմաններում, գիտակցելով, որ զրկանքը նպատակ ունի։ Մենք դա արել ենք մեր երկրում ապրելու համար։ Ես շատ տպավորված էի, որ մարդիկ շատ էին օգնում միմյանց: Մի օր լսեցի, որ քաղաքում խնձոր են տալիս։ Աշխատանքից տուն գնալու ճանապարհին ես շտապեցի խանութ, բայց հասա այնտեղ, երբ ամեն ինչ արդեն ավարտված էր: Վաճառողն ինձ տվեց 3 խնձոր։ Սրանք այն 3 խնձոր էին, որոնք հեքիաթի վերջում ընկան երկնքից…
2023 թվականի սեպտեմբերի 19-ին ես խուճապի մեջ էի, քանի որ աղջիկս դպրոց էր գնում, տղաս դպրոցում էր, իսկ կրտսեր տղաս տանը մենակ էր։ ԿԳՆ-ն հորդորել է խուճապի չմատնվել և երեխաներին դպրոց չթողնել. Մի կերպ պատրաստվեցինք ու հասանք նկուղ։ Ցավոք սրտի, մեր տան մոտ ռումբ պայթեց, և ես վիրավորվեցի ձեռքից։ 10 րոպե առաջ երեխաներս նստած էին այնտեղ, որտեղ ռումբն ընկավ։ Ես փոխեցի դիրքս և պաշտպանեցի նրանց իմ մարմնով։
(https://step1.am/ru/2024/05/25/14371/)
Արցախի Պաշտպանության բանակը և զինված ուժերը մինչև վերջին պահը դիրքերում էին
Տեսանյութի հղումը՝ https://t.me/antituran/23736
«Հակառակորդը չկարողացավ առաջ գնալ Մարտունու շրջանում, ինչպես դա արվեց Արցախի մյուս շրջաններում։ Մարդուժի մեծ կորուստներ է կրել։ Պատերազմը մեկ օր է տեւել, եւ այս ամբողջ ընթացքում կատաղի մարտեր են եղել, մեր հրետանին աշխատել է մինչեւ վերջին պահը»։
Մարտունու թաղամասի բնակիչ Մաքսիմ Բ.-ն պատմում է.
«Ադրբեջանցի զինվորականների մի մեծ խումբ Մաճկալաշենի գոտում դարանակալման է հանդիպել, փախչելով, շարժվել են մյուս ուղղությամբ և կրկին հանդիպել մեր մարտական դիրքերին Ճարտարի մոտ։ Ճակատամարտ է սկսվել։ Իսկ երբ սեպտեմբերի 20-ի կեսօրին պատերազմը դադարեցվեց, անմիջապես եկան թշնամու մեծ բեռնատարները և սկսեցին հավաքել իրենց զոհված զինվորներին։ Միայն Ճարտարի ուղղությամբ մեր տղաները մոտ 500 սպանված են հաշվել։ Հակառակորդը մեծ կորուստներ է կրել նաև Մարտունու մոտ տեղի ունեցած մարտերում»։
Մարտունու բնակիչներից մեկը նշել է, որ կապը շատ վատ է եղել, ուստի մենք չգիտեինք, թե ինչ է կատարվում։ «Տղաները միայն հասկացան, որ պատերազմ է, և իրենք պետք է պաշտպանեն իրենց հողը։ Ուստի, երբ մեր իշխանության մարդիկ ռուս և ադրբեջանցի սպաների հետ սկսեցին շրջել դիրքերում և ասել, որ պատերազմն ավարտվել է, Արցախի ՊԲ-ն պետք է վայր դնի զենքերը, տղաները դժվարանում էին հավատալ դրան»։
(https://step1.am/ru/2024/04/27/13082/)
Արցախից բռնի տեղահանված Հարությունյանների ընտանիքում երեք անդամ մահացել են սեպտեմբերի 25-ին բենզինի պահեստում տեղի ունեցած պայթյունի հետևանքով։ Բահրամի որդին՝ քսանամյա Գոռը, ով ընդամենը մի քանի ամիս առաջ էր զորակոչվել բանակ, դարձավ մեկօրյա պատերազմի մասնակից։ Նա նոր է վերադարձել տուն ու անմիջապես, ինչպես բոլորը, սկսել է բենզին փնտրել՝ ընտանիքին Արցախից հանելու համար։ Վառելիքի պահեստում էին նաև Բահրամի եղբայրը՝ Վահրամը, և Բահրամի կնոջ եղբայրը՝ Մանվելը։ Հիսուն օր բժիշկները պայքարում էին Գոռի կյանքի համար, բայց ավաղ, չկարողացան փրկել նրան։ Բահրամի կնոջ ևս մեկ եղբայր զոհվել է արցախյան դիրքերից մեկում մարտական հերթապահության ժամանակ 2015թ.։
Բահրամի եղբայրը՝ Վահրամը, իր համար բենզին ձեռք բերելով, որոշել է օգնել երկու բոլորովին անծանոթ տարեցների։ Մեկին հաջողվել է օգնել, իսկ երբ գնացել է երկրորդի հետեւից, պայթյուն է տեղի ունեցել։ Պայթյունի հետեւանքով Գոռն ու Մանվելը հայտնվել են փոսում, իսկ Վահրամը՝ վերեւում։ Գոռն ասաց, որ ինչ-որ անհասկանալի բան է տեղի ունեցել՝ միաժամանակ պայթյուն, անձրեւ, ամպրոպ, կայծակ…
Վահրամը զանգահարեց և ասաց, որ ինքը և Մանվելը թեթեւ վնասվածքներ են ստացել, իսկ Գոռը ծանր վիճակում է։ Բայց նրանք չէին էլ կարող պատկերացնել, թե որքան ուժգին են այրվել։ Սեպտեմբերի 26-ին Բահրամի եղբայրը մահացել է գիշերը։ Մեկ շաբաթ անց մահացավ կնոջ եղբայրը՝ Մանվելը։
Գոռը շատ ծանր վիճակում էր, բայց կարծես թե ենթակա էր բուժման։ Մարմնի վերքերը արագ ապաքինվեցին։ Նրանք մնացին միայն մեջքի վրա։ Նա լավ էր ուտում, խոսում էր։ Եվ թվում էր, թե սարսափելին հետևում, Գորը ապաքինվում էր։ Բայց ավաղ, հույսը չարդարացավ, վերքերը շատ խորն էին, արյունը վարակված էր, իսկ մահից մոտ տասը օր առաջ նա դադարեց խոսել։ Պայթյունից 50 օր անց Գորը կյանքից հեռացավ՝ թողնելով անկատար երազանքներ։
(https://step1.am/ru/2024/04/29/13144/)
«Ղարաբաղ, ապրիր խաղաղության մեջ». ինչու են ռուսները 3 տարի փակի տակ պահել Արցախը
«Ի՞նչ հինգ տարի, ռուսները այստեղից չեն գնա, մի քիչ էլ սպասեք, Ուկրաինայի հետ կապված հարցերը կլուծեն», «Լսե՞լ եք, որ գեներալ Մուրադովը ադրբեջանական զրահափոխադրիչը բուլդոզերով նետեց Շուշիի կիրճը»։ – Սրանք լուրեր են, որ շրջանառվում էին Արցախում։
Բայց մենք չենք սպասի հինգ տարի և կփորձենք հիշել, թե ինչ է տեղի ունեցել երեք տարում։ Փարուխ, Քարագլուխ, ոստիկանների սպանություններ, Կիչան, Ջանյաթաղ, Դրոմբոն, Խրամորթ, գյուղացիների մահապատիժներ և արցախյան անիմաստ հայտարարություններ, թե դեպքի մասին հայտնել են ռուսական զորքերին (իբր ռուսները այնտեղ չեն), երիտասարդների առևանգում Հակարի կամրջի վրա, Եվրատեսիլից վերադարձող երեխաներ, հղիների հերթ Ուրալի դիմաց (օգնության բաժանում, հեռախոսով լուսանկարում), «մեզ իսկական խաղաղապահներ են պետք», պաստառներ օդանավակայանում, ուղղաթիռներով բերված սննդի և ծխախոտի վաճառում նորվեգական գներով, Պուտինի նկարը Մազի կամուրջում, շրջափակում, դատարկ սուպերմարկետներ, միայն ալկոհոլ և միայն ռուս հաճախորդներ և այլն, հավանաբար ավելին կհիշեք։
Ինչ-որ կերպ հայտնի դարձավ, որ Ամարասի վանական համալիր կարելի է այցելել ռուս խաղաղապահների հովանու ներքո, թեև այն գտնվում էր հայերի հսկողության տակ։ Հավատացյալներն Ամարաս էին եկել ուխտագնացության, իսկ ընթացքը լուսաբանելու էր եկել ՌԴ խաղաղապահ զորամասի մամուլի ծառայությունը։ Լուսանկարիչը երկու խաղաղապահների հանձնարարում է կանգնել եկեղեցու դռան մոտ, գլխաշորով կանանցից մեկին խնդրում է մտնել եկեղեցի, խաչակնքվել, հետո ասում, որ չի ստացվել, և ինքը պետք է նորից նույնը անի։ Զինվորները հազիվ են զսպում իրենց։ Ի պատասխան ծիծաղի՝ լուսանկարիչը հանդիմանում է լուսանկարը փչացնելու համար։
Վերջին անգամ ռուս խաղաղապահներին տեսել եմ Հակարի կամրջի վրա 2023 թվականի սեպտեմբերի 25-ին։ Մեզ ասացին, որ նախքան ադրբեջանական անցակետ հասնելը մենք նախ կանցնենք ռուսական անցակետում։ Արդեն գիշեր էր, երբ հասանք ռուսական անցակետ, որտեղ ռուս խաղաղապահները կանգնած էին ճանապարհին և «կարգավորում» Արցախից եկող բեռնատարների, տրակտորների և բոլոր տեսակի մեքենաների հոսքը։ Այս անգամ էլ արցախահայությանը «ուղարկեցին» Կոռնիձոր։
Գուցե ինչ-որ մեկն ասի, որ ես միայն վատն եմ տեսել։ Բայց, օրինակ, ՌԴ ցամաքային զորքերի գլխավոր հրամանատարի առաջին տեղակալ, գլխավոր շտաբի պետ Եվգենի Նիկիֆորովը կարծում է, որ իրենք պատվով են կատարել իրենց առաջադրանքը։
(https://step1.am/ru/2024/05/18/14078/)
Կարմիր գյուխայեցի Գեղամ Մանվելյանը՝ սեպտեմբերի 19-ի էթնիկական զտումների մասին.
– Հիմա շատ է խոսվում արցախցիների Արցախ վերադարձի մասին, ի՞նչ կարծիքի եք այս մասին։
Ես համաձայն եմ վերադառնալ, բայց մի պայմանով, որ նախ որոշվի Արցախի սահմանը, իսկ թուրքերը լինեն սահմանից այն կողմ՝ փշալարերի հետեւում։ Մեր դիրքերն ու զինված ուժերը նույնպես պետք է վերականգնվեն։ Սրանից հետո կարող են գալ միջազգային խաղաղապահներ, բայց նախ մեր զինված ուժերը պետք է այնտեղ լինեն, սահման սահմանվի։ Եվ ես համաձայն չեմ վերադառնալ 2020 թվականի պայմաններով, առավել եւս ապրել Ադրբեջանի իշխանության ներքո։
— Իսկ ռուս խաղաղապահների երաշխիքո՞վ։
Մենք արդեն տեսել ենք, թե ինչ են արել ռուսները, նրանց չեմ հավատում։ 2020 թվականին ես հավատացի և վարկ վերցրեցի տուն կառուցելու համար։ Ես վստահ էի, որ մենք ապահով կլինենք մինչև 2025 թվականը։ Իսկ որտե՞ղ եմ ես հիմա:
(https://step1.am/ru/2024/02/28/10535/)
Նյութը պատրաստեց Ալեքսանդր ԱՆԴՐԵԱՍՅԱՆԸ
