2012 թվականից Ասկերանի կանանց ակումբի, որը «Մայրիկ» էր կոչվում, հիմքի վրա 2021 թվականի հոկտեմբերին ստեղծվեց «Ասկերանի զարգացման կենտրոն» հասարակական կազմակերպությունը, որը պետք է զբաղվեր գյուղի աջակցության և բիզնես ծրագրերով:

Նախաձեռնողների նպատակն էր օգնել կանանց կայանալ մանր ու միջին ձեռներեցության ոլորտում, ինչն էլ իր հերթին շրջանի զարգացման խթան կհանդիսանար։

Ցավոք 2020 թվականի 44-օրյա պատերազմը փոխեց զարգացման բնականոն ընթացքն ու ինչ-որ տեղ նաև գործունեության բնույթը։ Պատերազմից հետո Արցախ վերադարձած կանանց նախ պետք էր օգնել վերագտնել իրենց ստեղծված նոր պայմաններում ու իրավիճակներում, որը արմատապես փոխվել էր։

Բիզնես դասընթացներին զուգընթաց Կենտրոնը հայտագրված կանանց համար կազմակերպում էր նաև հոգեբանական աջակցություն։

Եվրասիա համագործակցություն հիմնադրամի աջակցությամբ  «Հզոր համայնք, հզոր կանայք» ծրագրի շրջանակներում 2022 թվականին իրականացվել են մի շարք գյուղատնտեսական ծրագրեր, կազմակերպվել են հանդիպումներ տարբեր մասնագետների հետ: Խմբի մի շարք մասնակիցների բիզնես ծրագրեր արժանացել են դրամական աջակցության։ Տրամադրված գումարով ձեռք են բերվել հողի մշակման սարքեր, էլեկտրական վառարաններ, որը նախատեսված է ժենգյալով հացի համար, խոճկորներ, հորթ, հավեր, ծաղկի սրահի համար օդափոխիչ, թթուների արտադրության համար նախատեսված տարբեր չափերի տարաներ, մուլտհերոսների շորեր, հանգստյան գոտու համար հովանոցներ:

Կարճ ժամանակահատվածում կանայք ոչ միայն կյանք վերադարձան, այլև հանդես էին գալիս իրենց ստեղծարար ու համարձակ գաղափարներով, որոնք ուղղված էին Հայրենիքում ամրանալուն ու ամրապնդվելուն։ Թերևս այդ ծրագրերն էլ շրջափակման օրերին պետք է դառնային հույսի ու լույսի աղբյուր։

Շրջափակումը խոչընդոտ չէ

Նոր սերունդ ՝ հետաքրքիր գաղափարներով և մոտեցումներով, ստեղծարար և հայրենասեր։ Այս գաղափարներով տոգորված Կենտրոնի կանայք իրենց շուրջն էին հավաքել Ասկերան քաղաքի փոքրիկներին, մղձավանջային օրերին գույն հաղորդելու համար։ Միամսյա ծրագիրը, որը մեկնարկել էր մարտի 1-ին, իր մեջ ներառում էր 10 միջոցառում: Մասնակիցները 6-ից 12 տարեկան 98 երեխաներ էին:

Սակայն այս բոլոր ջանքերն ու հույսերը ի չիք դարձան 2023 թվականի սեպտեմբեր 19-ի ողբերգական դեպքերով։ Արցախահայության բռնի տեղահանումից հետո, Կենտրոնի անդամները ցրվեցին տարբեր տեղեր, սակայն կենտրոնի հիմնադիր ու ղեկավար Ալլա Արզումանյանը գտավ բոլորին ի մի բերելու հնարը։ Նա զարգացման կենտրոնը գրանցեց Հայաստանի Հանրապետությունում, ինչպես ասում են ռեմբրենդինգ եղան, բայց միայն անունով, դարձան  «Ասկերանցիներ» համայնքի զարգացման կենտրոն, բայց նպատակը մնաց նույնը։ Օգնել համայնքի կանանց ոտքի կանգնել դժոխքն անցնելուց հետո և գտնել իրենց նոր ու անորոշ վիճակում։

Եվրասիա համագործակցություն հիմնադրամի աջակցությամբ նոր ծրագիր սկսեցին, որն այս անգամ կրում էր «Վերածնունդ» խորագիրը։ Ծրագիրը ներառում էր և՛ բիզնես ծրագրեր, և՛ հոգեբանական աջակցություն։ 10 ամսյա ծրագիրը կրկին ասկերանցի կանանց կողքին էր, ներկայացված ծրագրերի մի մասը ստացան դրամաշնորհներ։ Իսկ որոշ շահառուներ ստիպված եղան իրենց ուժերը փորձել նոր ոլորտում, օրինակ կար ու ձևի՝  հոգալու համար իրենց ընտանիքի հոգսերը։

Ծրագրում իրենց ուրույն տեղն ունեցան նաև երեխաները։ Նրանց համար կազմակերպված միջոցառումները միտված էին հոգեբանական աջակցությանը, որ երեխաների մոտ կյանքի գույները չխամրեն։

Այս մի ծրագիրն էլ ասկերանցիները պատվով ավարտեցին։ Եվ որ ամենակարևորն է, կանայք ստեղծարար գաղափարներին զուգընթաց ձեռք բերեցին նոր հմտություններ, որը կօգնի նրանց գաղափարների իրականացման ճանապարհին։ Կենտրոնը կատարած աշխատանքների վերաբերյալ հանդես եկավ հաշվետվությամբ և երախտիքի խոսքով, բոլոր նրանց հասցեին, ովքեր միշտ կանգնած են ասկերանցիների կողքին։

Հուսով ենք նման ծրագրեր էլի կունենան և կշարունակեն բացահայտել արցախցի կանանց ստեղծարար ներուժն ու  ապրելու կամքը։

Արմինե Հայրապետյան

Նախորդ տարվա սեպտեմբերի 25-ին Արցախում վառելիքի պահեստի պայթյունի հետեւանքով անհետ կորած է համարվում 22 մարդ։ Այս մասին այսօր ՄԱԿ-ի գրասենյակի մոտ բողոքի ակցիայի ժամանակ ասաց անհետ կորած համարվող Սամվելի կինը։

«Այսօր լրացավ մեկ տարին, ինչ նրանցից որեւէ լուր չունենք։ Տվել ենք ԴՆԹ թեստ, ոչ մեկի հետ համընկնում չենք ունեցել։ Ունենք երեք մարմին, որոնք որեւէ մեկի հետ չեմ համընկնում։ Այստեղից եզրակացություն, որ այդ երեք մարմինները հենց ադրբեջանական մարմիններ են։ Հենց ադրբեջանցիներն են մտել ու պայթեցրել։ Ես միշտ եղել եմ այդ կարծիքին, եւ հիմնականում բոլորն այդ կարծիքին են»,- ասաց նա։

Անհետ կորածի կինը նշեց, որ դիմել են տարբեր մարմինների, ոչ մի հստակ պատասխան չեն ստացել, իսկ Նիկոլ Փաշինյանը հրաժարվել է իրենց ընդունել։

«Կարմիր խաչին դիմում ենք, ասում են՝ կառավարությունը պետք է զբաղվի այդ հարցով, իսկ իշխանությունը չի զբաղվում։ Ես բացառում եմ, որ իմ ամուսինը զոհվել է, ինքն անհետ կորած է։ Որտեղ ինքն է եղել, ով մոտ է եղել այդ տարածքին, ողջ է, իր հետ կանգնած տղան ընդամենը ձեռքերից վիրավորվել է։ Մենք ունենք զանգ Շուշիից, ամեն անգամ այդ հարցը բարձրացնում ենք, անհետ կորածներից Կարենը Շուշիից զանգել է հոկտեմբերի 7-ին։ Զանգել է իր ընկերուհուն, ասել է, որ ինքը Շուշիում է, իր հետ եւս 4 հոգի կա, ոտքերից վիրավոր են։ Այդ աղջիկը միանգամից դիմել է ԱԱԾ, Կարմիր խաչ, ոստիկանություն, բայց մինչ օրս Կարենի զանգը չի բացահայտվել, ոչ ոք չի ուզում զբաղվել։

Պետական մարմիններից մեզ ստիպում են, որ գնամ ամուսնուս մահացած ճանաչեմ, իրենք գործը փակեն։ Սոցապում ասացին՝ որպեսզի նպաստ տանք, ամուսնուդ մահացած ճանաչիր»,- ասաց նա։

Անհետ կորածների ու գերիների հարազատներն այսօր բողոքի ակցիա արեցին ՄԱԿ-ի մոտ՝ պահանջելով մինչեւ COP29-ը Բաքվից վերադարձնել անհետ կորածների ու գերիներին։

«Հայկանդուխտ» կազմակերպության ղեկավար Ռուզաննա Ստեփանյանն ասաց, որ Հայաստանի իշխանությունը ձեռքերը լվացել է այս հարցից, բայց միջազգային հանրությունը պարտավոր է արձագանքել հումանիտար խնդիրներին։

Նա նշեց նաեւ, որ բացահայտել է՝ անհետ կորածների հարազատներին իշխանությունները սպառնում են։ «Հարազատներին ամենավերջին ձեւով վախեցնում են, ասում են, որ եթե դուք բարձրաձայնեք, մենք ընդհանրապես ձեր երեխաների էջը կփակենք, չենք զբաղվի այդ հարցով, թեպետ չեն զբաղվում։ Տարբեր կառույցներում մարդկանց վախեցնում են, հարազատները լինում են Քննչական կոմիտեում, ԱԱԾ-ում։ Նույնիսկ ինձ ասացին, որ Կարմիր խաչից ասել են՝  իշխանությունը չի թողնում նորմալ աշխատենք։ Էս մարդկանց ասում են՝ ձեր երեխաների հետ լավ բան չի լինի, եթե դուք բարձրաձայնեք։ Սա շատ զգայուն թեմա է ծնողի համար, իրենք, երբ մնում են քեզ հետ առանձին, այնքան բան են ասում»,- նշեց Ռուզաննա Ստեփանյանը։

Նա հավելեց, որ ծնողները պնդում են՝ հարյուրավոր անհետ կորածներ գտնվում են Բաքվի բանտերում։ Իսկ իշխանություններին հավանաբար ձեռնտու չէ, որ նրանք վերադառնան։

Ռոզա Հովհաննիսյան