Արցախցի հասարակական գործիչ Լիաննա Պետրոսյան-ը, ով 2020 թվականից զբաղվում է արցախցիների սոցիալական խնդիրներով, իր ֆեյսբուքյան էջում գրել է, որ արցախցիների բնակարանաշինության ծրագրի մեկնարկից 3 ամիս անց կարելի է պնդել, որ ծրագիրը ձախողվել է։ Նրա անցկացրած հարցումների արդյունքներով պարզվեց, որ գրեթե ոչ ոք չի ավարել բոլոր ընթացակարգերը և դիմել բնակարանային ծրագրին մասնակցելու համար։ Լիաննա Պետրոսյանը դա կապում է առաջին հերթին քաղաքացիություն ստանալու պարտադիր պայմանի հետ։

Արցախի տարածքային կառավարման նախկին նախարար Հայկ Խանումյանն իր հերթին եթերում ասել է, որ բնակարանային վկայագրերի տրամադրման ծրագիրն ի սկզբանե այնպես էր գրված, որ հնարավոր չլինի իրականացվել։

Ի՞նչ էր նախատեսում Հայաստանի իշխանությունն այս գարնանը` առանց արցախցիների կարծիքն հաշվի առնելու ի սկզբանե անիրագործելի ծրագիր սկսելով: Դեռևս ծրագրի մեկնարկից առաջ փորձագետները մատնանշեցին մի քանի կարևոր կետ.

1․ ՀՀ քաղաքացիություն ստանալը երկար և հոգնեցուցիչ գործընթաց է, հատկապես՝ թաստաթղթերը կորցրած արցախցիների համար
2․ Վճարման սահմանված չափերը բացառում են միայն այդ միջոցների օգտագործմամբ շուկայական գներով բնակարան ձեռք բերելու հնարավորությունը
3․ Հայաստանում նորմալ ​​աշխատանք գտնելու անհնարությունը, «ջնջված» կենսագրություններն ու վարկային վատ պատմությունները թույլ չեն տալիս կառավարության կողմից տրված գումարից բացի հիփոթեքային վարկ վերցնել
4․ Ընտրությունից զրկելը թույլ չի տալիս արցախցիներին բնակարաններ ձեռք բերել այնտեղ, որտեղ իրենց հարմար է, կամ կառուցել իրենց ուզած տունը (դա պետք է արվի որոշակի շինարարական կազմակերպությունների միջոցով՝ ստանդարտ նախագծերի համաձայն)
5․ Չկա որևէ միասնական ֆոնդ, որտեղ կուղղվեն այս ծրագրի համար նախատեսված գումարները, հետևաբար, չկա գործընթացի հաշվետվողականություն և թափանցիկություն: Չկա համակարգող մարմին, որը մոնիտորինգ կիրականացնի, ինչն արդեն իսկ մտահոգություն է առաջացնում միջազգային կազմակերպությունների շրջանում։

Բայց ծրագիրը մեկնարկել է, և թեև հայտնի չէ, թե որքան և ինչ աղբյուրներից են տրամադրվել այն իրագործման համար միջոցները, սակայն ակնհայտ է, որ արցախցիների բնակարանաշինության համար միջոցներ դեռ չեն ծախսվել։ Հայտնի չէ, թե ինչպես են օգտագործվում արդեն ստացված միջոցները, դրվո՞ւմ են  շրջանառության մեջ։ Բայց ծրագրի ֆիասկոյի մասին արդեն հնչած հայտարարությունները խոսում են այն մասին, որ ծրագիրը հնարավոր է փակվի։ Ավելին, ձախողման մեղքը կբարդեն արցախցիների վրա, ովքեր իբր չեն ցանկանում ՀՀ քաղաքացիություն ստանալ (թեև բոլոր արցախցիներն ունեն հայկական անձնագրեր) և քմահաճ են՝ չցանկանալով բնակարան գնել այնտեղ, որտեղ այն էժան է։

Ի՞նչ որոշում կկայացնի կառավարությունը մինչև տարեվերջ, և ինչո՞ւ արցախցիներին չեն բացատրում, թե ինչպես են օգտագործվում բնակարանաշինության ծրագրին արդեն իսկ հատկացված միջոցները։

Լիաննա Պետրոսյանը ևս մեկ ուշագրավ գրառում է արել՝ նշելով, որ 40+10 հազար դրամը, որը ՀՀ կառավարության որոշմամբ տրվում է արցախցիներին՝ բնակվարձի ու կոմունալ ծախսերի հատուցման համար, անմիջապես հոսում է Հայաստանում առասպելական փողերով բնակարաններ վարձով տվողների գրպաններ։ Եւ եթե այդ միջոցների տրամադրումը դադարեցվի, ապա կտուժեն ոչ միայն արցախցիները, այլեւ հազարավոր ՀՀ քաղաքացիներ, որոնք եկամուտ են ստանում արցախցիներին տրվոխ գումարի հաշվին։

Հիշեցնենք, որ կառավարությունը պնդում է, որ 2025 թվականի հունվարից կդադարեցնի բոլոր արցախցիներին 40+10 հազար դրամի տրամադրումը` վստահեցնելով, որ շարունակելու է վճարումները միայն անչափահասներին, հաշմանդամներին և թոշակառուներին։

Ստացվում է, որ բնակարանաշինության ծրագիրը դեռ չսկսած ֆիասկո է ապրում, մի քանի ամսից արցախցիների մեծ մասին 40+10 հազար դրամ այլևս չի ստանա, չնայած այն բանին, որ շատերը չեն կարողանում արժանապատիվ աշխատանք գտնել։ Բացի այդ, ասում են, որ Հայաստանի 070 ծածկագրով անձնագրերը կարող են համարվել անվավեր։

Ինչպե՞ս է կառավարությունը պատկերացնում արցախցիների կյանքը նոր տարում Հայաստանում։ Թե՞ ոչ Հայաստանում։ Կա՞ն Արցախ «վերադարձի» ծրագրեր, բայց ոչ արժանապատիվ ու կամավոր, այլ բռնի ու նվաստացուցիչ։

Հայաստանի կառավարությունը պնդում է, որ դեռևս պայմաններ չի տեսնում վերադարձի համար և միջոցներ է ձեռնարկում Արցախի ժողովրդին ինտեգրելու համար։ Բայց վերը նշված ծրագրերն ու որոշումները վկայում են ոչ թե ինտեգրվելու, այլ Հայաստանում «ցրված» համակենտրոնացման ճամբար ստեղծելու մտադրության մասին, որտեղ արցախցիները կպահվեն «նվազագույն զամբյուղի վրա», առանց կոմպակտ ապրելու և ինքնակազմակերպվելու հնարավորության, մինչև. «Խաղաղություն» կնքվի և «վերադարձի» անհրաժեշտություն առաջանա։

Նաիրա Հայրումյան

Այսօր լրանում է Ստեփանակերտի վառելիքի պահեստի պայթյունի մեկ տարելիցը։ Նախորդ տարվա սեպտեմբերի 19-ին՝ Արցախի դեմ լայնածավալ հարձակումից հետո, Արցախի տեղեկատվական շտաբը սեպտեմբերի 25-ի առավոտյան հայտնել էր, որ ՀՀ տեղափոխվել ցանկացող քաղաքացիներին Ստեփանակերտի թվով 5 բենզալցակայանում անվճար վառելիք կտրամադրվի: Ադրբեջանի ցեղասպանական գործողությունների հետեւանքով Արցախում խուճապ էր առաջացել, վառելիք ստանալու համար մեծ հերթեր էին գոյացել բենզալցակայանի մերձակա տարածքներում։ Իսկ սեպտեմբերի 25-ի երեկոյան տեղի ունեցավ պայթյունը։ Ողբերգական այս իրադարձության հետեւանքով, պաշտոնական տվյալներով, զոհվել է 218 մարդ, 120 անձինք ստացել են տարբեր աստիճանի մարմնական վնասվածքներ, անհետ կորած է համարվում 21 անձ։ ՀՀ իրավապահ մարմինները այս դեպքով հնարավոր ահաբեկչության վարկածը քննության չառան։

Իրավապաշտպան Արթուր Սաքունցը step1.am-ի հետ զրույցում անդրադարձավ հարցին, թե մեկ տարի անց այս գործը լիարժեք բացահայտվա՞ծ է, ինչո՞ւ ՀՀ իրավապահ մարմինները ահաբեկչության վարկածը չեն դիտարկել։

Ըստ Սաքունցի՝ կա օբյեկտիվ հանգամանաք՝ դեպքը տեղի է ունեցել Ստեփանակերտում, եւ քննություն իրականացնելու հնարավորությունը սահմանափակված էր։ «Բայց մյուս կողմից էլ հարց է ծագում՝ ո՞ր մարմինն է այդ քննությունն իրականացնում՝ Հայաստանի Քննչական կոմիտեն, թե՞ Լեռնային Ղարաբաղի։ Բենզինի պայթյունի հետեւանքով զոհերի, անհետ կորածների իրավունքների հետ կապված հարցերով դիմումներ ներկայացվել են միջազգային կառույցներին, այդ թվում՝ Եվրոպական դատարան՝ հաշվի առնելով, որ տարածքը դե ֆակտո գտնվել է թե՛ Ռուսաստանի վերահսկողության տակ, թե՛ Ադրբեջանի կողմից այդպիսի իրավիճակ էր ստեղծվել։ Բայց արդյոք հնարավո՞ր չէր քննություն իրականացնել, այդ հարցերը պետք է Քննչական կոմիտեին հասցեագրել, որովհետեւ այնուամենայնիվ դեպքին ականատեսներ կան, որոնցից կարելի էր վկայություններ հավաքել։ Տարբեր վարկածներ են շրջանառվում, կան նաեւ տեղեկություններ, որ այդ բենզինն Ադրբեջանի կողից էր ուղարկված, ոմանք էլ ասում են՝ պահուստային բենզինն էր։ Ամեն ինչ ասում են, բայց կոնկրետ, թե ինչի հետեւանքով է այդ պայթյունը տեղի ունեցել, ո՞վ է տրամադրել այդ բենզինը, այս հարցերին պատասխաններ չկան»,- ասաց իրավապաշտպանը։

Արթուր Սաքունցի խոսքով՝ եթե Հայաստանի Քննչական կոմիտեն անգամ հիմնավորի, որ օրենքի տեսնակյունից այնտեղ քննություն իրականացնելու իրավունք չունի, որովհետեւ դեպքը տեղի է ունեցել ՀՀ տարածքից դուրս տարածքում, բայց քանի որ այնտեղ եղել են նաեւ ՀՀ քաղաքացիներ, գոնե այդ հիմքով կարելի էր քրեական գործը հարուցել ու քննություն իրականացնել։

Ավելի վաղ ՀՀ Քննչական կոմիտեի նախագահ Արգիշտի Քյարամյանը, անդրադառնալով Ստեփանակերտի վառելիքի պահեստի պայթյունին, ասել է, որ այս հանգամանքը եւս էթնիկ զտման վարույթի շրջանակներում է քննության առարկա դարձել։

Արթուր Սաքունցը, սակայն, նշում է․ «Այն իրավիճակում, երբ զինված հարձակում է տեղի ունենում, երբ անկառավարելի իրավիճակ է ստեղծվում, ահաբեկչական գործողության վարկածը չի կարելի բացառել։ Դա վարկածներից մեկը կարող է լինել, իսկ բուն պատճառները՝ ընդամենը տեխնիկական անփութություն է, թե՞ դիտավորություն, այդ հարցերի պատասխանները միմիայն կարող ենք ստանալ քննության արդյունքում»։

Ռոզա Հովհաննիսյան

Ի՞նչն է միացրել Նվերին, Արթուրին, Արտյոմին ու Հարութին։ Հադրո՞ւթը, Արցա՞խը, թե՞ երաժշտությունը։ Բայց էականը երևի դա չէ։ Կարևորն այն է, որ նրանք հիմա միասին են։ Հայրենիքի կորստի ցավը տղաներին մի հասցեում հավաքեց՝ մի սենյակում։  «Նրանք պատահական կամ գուցե ճակատագրով հայտնվեցին միևնույն ստուդիայում»,- ասում է Տաթևիկը, ով նկատել ու վավերագրական ֆիլմ է նկարել արցախցի տաղանդավոր տղաների մասին։

Նրանք բենդ դառնալու նպատակ ունեն, բայց մինչ այդ ստիպված են աշխատել այլ տեղերում` օրվա հացը վաստակելու համար, երաժշտությունը նրանց կյանքում շարունակում է մնալ զուտ ինքնաարտահայտման հնարավորություն, իսկ բոլոր ձայնագրված երգերը՝ ինտուզիազմի արդյունք։

«Երաժշտությունը պարզապես սիրած զբաղմունք չէ, այլ նաև իրենց ասելիքը, սրտի եղածը մարդկանց հասցնելու ձև, նրանք երգի միջոցով են փորձում հաղթահարել այն ամենը, ինչն իրենց ներսում կատարվում է»,- ասում է Տաթևիկ Խաչատրյանը։

Բավական երկար ժամանակ է, ինչ Տաթևիկը նկատել է տղաներին։ Երկար է մտածել, թե ինչպես կարելի է անդրադառնալ նրանց գործին՝ շարունակ ուսումնասիրելով նրանց գործունեությունը։ Հետո հասկացել է՝ իսկ ինչո՞ւ ոչ ինքը, եթե այդքան կարևորում է տղաների գործունեությունը:

«Ցավից ոմանք կոտրվում են, ոմանք էլ՝ չարանում, մարդիկ էլ կան՝ ստեղծում են լավն ու բարին։ Երգերի միջոցով նրանք ոչ միայն կիսվում են իրենց ապրումներով, այլև իրենց հորդորն են անում, պատմում իրենց երգարվեստը սիրողներին դիմադրելու սեփական բանաձևի մասին»։

Տաթևիկի կարծիքով՝ դժվար է պատերազմի միջով անցնել, տառապանք ու ցավ տեսնել, կյանքի ուղիղ կեսն անցկացնել խրամատում և չկորցնել ստեղծագործելու կամքն ու մոտիվացիան, բայց ֆիլմի հերոսներից Նվերի մոտ դա ստացվել է:

Նվերն ամուսնացած է, երխաներ ունի, երազում է զբաղվել միայն սիրելի գործով, բայց որակյալ երաժշտությունն ու կոմերցիան Հայաստանում հազվադեպ են զուգակցվում, ուստի Նվերը շատ հաճախ ստուդիայի դուռը փակում է, նստում մեքենան և միացնում տաքսի ծառայության հավելվածը, որովհետև երգերը երգերով, բայց տան վարձն ամեն ամսվա վերջ վճարել է պետք:

Մյուս հերոսը՝ Հարութը, ընտանիքի միակ զավակն է ու միակ աշխատողը, նրանք Աբովյանում են ապրում և մյուս շուշեցի ու հադրութեցի բռնատեղահանվածների պես պետության կողմից տրվող 40+10հազար աջակցություններից չեն օգտվում. «Դա է պատճառը, որ նա հաճախ չի կարողանում վայելել իրենց ընկերությունը, ստուդիայի միջավայրը»։

«Արտյոմը  «Հայի Գեն»  ստուդիայի հոգին է ու կես հաստիքով՝ ընկերների հոգեբանը»,- կատակում է Տաթևիկը։ Նա տիրապետում է համարյա բոլոր երաժշտական գործիքներին, որի շնորհիվ էլ ընկերների կողմից ստացել է մարդ-երգչախումբ «տիտղոսը»։ Արտյոմը ևս այլ աշխատանք ունի։ Նա ամենօրյա ռեժիմով աշխատանքից ստուդիա շտապողների շարքում է։

Ֆիլմի հաջորդ հերոսը Արթուր Խաչենցն է։ Նա իրենց քառյակում միակն է, ով զբաղվում է բացառապես ստեղծագործելով։ Խաչենցին ճանաչում ու սիրում են շատերը, ուստի ֆիլմը նկարահանելիս մյուսների չափ նրան բացահայտելու խնդիր Տաթևիկն իր արջև չէր դրել։

«Սենյակ #Հադրութ»-ը նաև շատ ամուր ընկերության մասին է։ Իրար ձեռք մեկնելու համար տղաներն ամեն ինչ անում են՝ վստահեցնում է ֆիլմի հեղինակը. «Այդքան շատ ասելիք ունենալով հանդերձ՝ տղաները շատ համեստ են, բացարձակ հարգանքով ու կարեկցանքով մարդիկ են»։

Ֆիլմը նկարահանվել է Մեդիանախաձեռնությունների կենտրոնի ծրագրի շրջանակներում։ Նկարահանման ժամանակ չլուծվող խնդիրների չեն բախվել. «Առավելագույն հաճույք ենք ստացել նկարահանումներից՝ միջավայրը, դեկորացիան, մարդիկ, լրիվ ուրիշ միջավայր էր այնտեղ, գնում ես ու չես ուզում հեռանալ»,- ասում է ֆիլմի հեղինակ Տաթևիկ Խաչատրյանը։

Ֆիլմը հասանելի է հետևյալ հղումով՝ https://www.youtube.com/watch?v=5eiddWke7rM

Ասպրամ ԱՎԱՆԵՍՅԱՆ 

Նյութը պատրաստվել է «Ստեփանակերտ» մեդիաակումբի ծրագրի շրջանակներում