Արցախցիների իրավունքները ներկայացնող միասնական կառույցի ստեղծումը հրամայական է դառնում

Արցախյան հասարակության մեջ ակտիվացել են խմորումները, որոնք կարող են հանգեցնել ինքնակազմակերպման ակտերի, եթե, իհարկե, արցախցին վերջնականապես դեն նետի փոխադարձ մեղադրանքների, մերժողականության, սնոբիզմի մթնոլորտը և հասկանա, որ խնդիրները կարող են լուծվել միայն համատեղ։

Տեղահանությունը, գույքի, իրավական կարգավիճակի կորուստը տեղի է ունեցել ոչ թե առանձին արցախցու, այլ բոլորի նկատմամբ՝ հավաքականորեն, և ՀՀ կառավարության կողմից արցախցիներին առաջարկվող սոցիալական աջակցությունն ու փախստականի իրավական կարգավիճակը նույնպես հավաքական են։ Սակայն արդեն մեկ տարի է՝ արցախցիները որպես համայնք չեն կարողանում վերականգնվել։ Ընտրված իշխանությունները մերժվում են Հայաստանի իշխանության կողմից։ Բացի այդ, իրենք՝ նախկին պաշտոնյաներն ու պատգամավորները (հազվադեպ բացառություններով) առանձնապես չեն փորձում քիթը խոթել քաղաքականության մեջ՝ ոմանք կողմնակալության, ոմանք՝ վախի ու անկարողության պատճառով, իսկ ոմանք էլ ուղղակի գործելու դաշտ չեն տեսնում։

Բացի այդ, Արցախի պաշտոնյաներն ու պատգամավորները արցախյան համայնքում հեղինակություն չեն վայելում, մարդիկ ավելի շատ կապված են համայնքային ղեկավարների հետ, բայց Հայաստանում նրանք նույնպես ենթարկվում են հետապնդումների, օրինակ՝ Ստեփանակերտի, Մարտակերտի, Հաթերքի քաղաքապետերի ձերբակալությունը ամռանը։

Կոլեգիալ կոլեկտիվ մարմնի բացակայությունը, որը կարող է հանդես գալ որպես արցախցիների հավաքական իրավունքների և շահերի հաղորդիչ, հանգեցնում է նրան, որ նույնիսկ միջազգային կազմակերպությունները, որոնք ցանկանում են կապ հաստատել Արցախի ժողովրդի հետ, չգիտեն, թե ում հետ համագործակցել։

Հայաստանի խորհրդարանը «Օսկանյանի» կոմիտեին Արցախի ժողովրդի անունից միջազգային կառույցների հետ համագործակցելու մանդատ է տվել։ Սակայն Կոմիտեն որպես առաջնահերթություն ընտրեց երկու հարց՝ «էթնիկ զտումների ճանաչումը և վերադարձի իրավունքը», որոնք ի սկզբանե չեն կարող լուրջ քաղաքական և իրավական որոշումների հիմք դառնալ։

Գնալով արդիական է դառնում այնպիսի կառույցի ստեղծումը, որը կարող է ինստիտուցիոնալ համագործակցություն հաստատել Հայաստանի կառավարության և միջազգային կառույցների հետ։

Մեխանիզմները կարող են շատ տարբեր լինել՝ նոր խորհրդարանի արտահերթ ընտրություններից մինչև հասարակական համակարգող մարմնի ստեղծում։ Ավելին, այդ մեխանիզմները կարելի է համատեղել, բայց միասնական մարմնի ստեղծումը հնարավոր կլինի միայն այն ժամանակ, երբ փոխվի արցախցիների հոգեբանությունը, որը երկար տարիներ սրված էր «շպիոնամանիայի», փոխադարձ մեղադրանքների ու սեփական անփոխարինելիության վրա։

Թերևս 2007 թվականից սկսած Արցախում ստեղծվեց ԿԳԲ-ի մի մթնոլորտ, որտեղ բոլորը կասկածում և դատում էին մյուսին, որտեղ գողական “կոծկումը” փոխարինում էր ազգային անվտանգության համակարգին:

Այս մթնոլորտը ոչ միայն թույլ տվեց, որ քիչ թե շատ կոնսոլիդացված արցախյան հասարակությունը կտոր-կտոր արվի, այլեւ ճանապարհ բացեց իսկական լրտեսների համար։

2020 թվականից հետո շատերն էին ասում, որ պատերազմական գործողություններից շատ առաջ Արցախում հայտնվել են հայկական անձնագրերով մարդիկ, ովքեր աշխատել են պետական ​​կառույցներում, նույնիսկ ծառայել են իրավապահ մարմիններում՝ քողարկված ագենտուրային աշխատանք կատարելով։ Իսկ պատերազմի ժամանակ տեղի ունեցածը ենթակա է հատուկ ուսումնասիրության։

Այս մթնոլորտը, 2022-23 թվականներին Ստեփանակերտում կազմակերպված թատերական հանրահավաք-համերգները, «չքաղաքականացնելու», ամենաստոր հաճույքներով բավարարվելու և իրավիճակը ճշմարտությունն ասողներին խարանելու ​​պետական ​​քարոզչությունը հանգեցրել է նրան, որ մեկ տարուց ավելի է արցախցիները չեն կարողանում իրար հետ խոսել և գործողությունների ծրագիր մշակել։

Արցախցիների մեծ մասը մտահոգված է սոցիալական խնդիրներով և հետաքրքրված է միայն ֆինանսական լուծումներով, թեև հասկանում է, որ առանց քաղաքական և իրավական հարցերի լուծման սոցիալական աջակցությունը հեշտությամբ կարող է վերածվել խեղդամահի։

Հասարակության մյուս հատվածը, ընդհակառակը, անմիջապես առաջ է քաշում գլոբալ լուծումներ, որոնք այս իրավիճակում ակնհայտորեն անիրատեսական են, թեեւ դրանց ձեւակերպումն ու արտաբերումը պարտադիր են։

Այս երկու ծայրահեղությունների արանքում անտեսված է այսօրվա խնդիրը՝ ձևավորել ներկայացուցչական կառույց, որի հետ պարտավորված կլինեն խոսել և՛ Հայաստանի իշխանությունը, և՛ միջազգային կառույցները, և որը կներկայացնի Արցախի ժողովրդի իրավունքները և Արցախի սուբյեկտությունը։