«Ինչո՞ւ է Ադրբեջանն այդքան շատ վախենում դատական գործընթացներից, որովհետեւ դատական գործընթացում ճշմարտությունը բացահայտվում է հեշտությամբ։ Այն, ինչ մենք կրկին տեսանք՝ Հայաստանը երկու գործերով էլ շահեց, առ այն, որ հայ զինվորականների ու քաղաքացիների սպանությունն ուղղակի դիտավորություն էր, այդ համատեքստում՝ նաեւ բռնի տեղահանումը։ Մի քանի օր առաջ զեկույց հրապարակվեց իրավապաշտպանների կողմից, եւ այնտեղ մի շատ պարզ վերանագիր էր՝ իսկ ո՞ւր են Արցախի հայերը, ինչո՞ւ նրանք այնտեղ չեն ապրում։ Պարզ է, չէ՞՝ եթե 2000 տարի ապրել են այնտեղ մարդիկ եւ այսօր չկան, դա չես կարող բացատրել նրանով, որ մարդիկ ուղղակի գնացել են։ Պարզ է, որ նրանց վռնդել են, այն էլ՝ ռազմական գործողությունների միջոցով»,- այսօր «Ադրբեջանի ագրեսիայի ազդեցությունը մարդու իրավունքների եւ շրջակա միջավայրի պաշտպանության վրա» թեմայով համաժողովում ասաց միջազգային իրավունքի մասնագետ Արա Ղազարյանը։

Նրա խոսքով՝ վերադարձի իրավունքը պետք է լինի, եւ Ադրբեջանը չի կարող հերքել վերադարձի իրավունքը։ «Թեեւ միջազգային իրավունքում դուք բառացիորեն չեք գտնի այդ արտահայտությունը, բայց վերադարձի իրավունքը սովորույթային նորմ է։ Այսինքն՝ հարյուրամյակներ շարունակ պետություններն ընդունել են, որ բռնի տեղահանված անձինք իրավունք ունեն վերադառնալ իրենց տները։ Այլ բան է, որ Ադրբեջանը դա օգտագործում է հայելանման իր փաստարկները ներկայացնելով, որ այդ դեպքում «ադրբեջանցիներն էլ պետք է իրավունք ունենան վերադառնալ Հայաստան»։ Եթե Հայաստանն առաջ է բերում վերադարձի իրավունքի հարց, ապա Ադրբեջանը փորձում է դա հակակշռել 1992-1994 թվականների պատերազմի արդյունքներով»,- հավելեց նա։

Արա Ղազարյանի խոսքով՝ Ադրբեջանը շատ լավ հասկանում է, որ որքան ժամանակը հոսի, այնքան այդ բեռն իրենց վրա մեծանալու է, իրենք չենք կարող հերքել, որ արցախցիներն իրավունք ունեն վերադառնալ։

«Եվ նրանք դա չեն էլ հերքում, այլ դրա փոխարեն հակափաստարկներ են բերում իրենց վերադարձի իրավունքի մասին։ Որպես լավ հասկանանք վերադարձի իրավունքը, դա ընդամենը տուն վերադարձ չէ, դա վերադարձ հայրենիք է։ Հայրենիքը դա Մարդու իրավունքների եվրոպական կոնվենցիայի 8-րդ հոդվածի տասնյակ բաղադրիչներն են։ Կարեւոր նշանակություն ունի քո սեփական երկիր վերադարձը, որտեղ երկիր բառը չի ասոցացվում քաղաքացիության հետ, այլ ասոցացվում է ազգության հետ։ Իսկ ազգությունն էլ ասոցացվում է այնպիսի բաղադրիչների հետ, որոնք յուրաքանչյուրիս համար իր հայրենիքն է՝ դա տունն է, եկեղեցիներն են, պատմությունն է, համայնքն է, բնիկ լինելու հանագմանքն է։ Այս գաղափարները դուք կգտնեք ՄԻԵԴ վճիռներում։ Եվ Ադրբեջանը դա շատ լավ հասկանում է, դրա համար հանկարծ Ալիեւը հիշեց, որ «Արեւմտյան Ադրբեջան» կա։ Այսինքն՝ նրան հուշեցին՝ եթե դու միայն գույքի վրա շեշտը դնես, որ մենք գույք ենք թողել Հայաստանում, մեծ հաջողության չես հասնի, որովհետեւ տեսական հիմքը թույլ է։ Իսկ եթե «հայրենիք» գաղափարը շահարկես, որ «Արեւմտյան Ադրբեջան» է եղել Հայաստանի տարածքում, կարող ես շատ ավելի լայն ներկայացնել տեսական հիմքերը, որ այնտեղ պատմություն ես թողել, որն իրականում չկա։ Իրականում կա միայն անշարժ գույք, որը թողել են ադրբեջանցիները Հայաստանի որոշ տարածքներում»,- նշեց Ղազարյանը։

Ըստ մասնագետի՝ այսօր միջազգային հանրության գնահատականն Ադրբեջանի նկատմամբ բացասական է, որովհետեւ Արցախում հայեր չեն ապրում։ Եվ Ադրբեջանը վախենում է դատական գործընթացներից, որովհետեւ վերադարձի իրավունքի հետ միասին պարզվել է, որ Ադրբեջանը միջազգային հանցագործ պետություն է եւ տարածաշրջանում բազմաթիվ հանցագործություններ է կատարել՝ ընդհուպ մինչեւ մարդկության դեմ հանցագործություններ։ «Եվ դրա համար է պահանջում Հայաստանի Հանրապետությունից՝ հետ վերցնել իրավական գործընթացները եւ միայն քաղաքական բանակցություններ վարել, որտեղ Ադրբեջանն ունի առավելություն եւ կարող է վերադարձի իրավունքը ասիմետրիկ կերպով կապել ադրբեջանցիների վերադարձի հետ։ Դրանով են շատ լավ այս դատական գործընթացները, որտեղ գերիշխում է նորմը, այսինքն՝ օրենքի գերակայությունը, որտեղ նույնիսկ պատերազմի դաշտում պարտված պետությունը կարող է 4։1 հաշվով պարտության մատնել Ադրբեջանին։ Արդարադատության միջազգային դատարանում երկու օր առաջ մենք դա տեսանք, որ Ադրբեջանի բազմաթիվ միֆեր ցրվեցին, եւ Հայաստանը որոշակի առավելություն ձեռք բերեց, այդ թվում՝ վերադարձի իրավունքի հարցով»,- ասաց Արա Ղազարյանը։

Ըստ ամերիկյան լրատվամիջոցների, ԱՄՆ Հանրապետական կուսակցությունը կարողացել է մեծամասնություն ապահովել Ներկայացուցիչների պալատում։ Մինչդեռ ընտրված նախագահ Դոնալդ Թրամփը մի շարք նոր նշանակումներ է կատարել իր ապագա վարչակազմում․ պետքարտուղարի պաշտոնը կզբաղեցնի սենատոր Մարկո Ռուբիոն, իսկ Ազգային հետախուզության ղեկավարի պաշտոնը առաջարկվել է նախկին կոնգրեսականին, որը կոչ էր անում «ընդունել Ռուսաստանի լեգիտիմ մտահոգությունները» Ուկրաինայի՝ ՆԱՏՕ-ին հնարավոր անդամակցության վերաբերյալ։ Այս մասին հայտնում է BBC-ն։

Չորեքշաբթի օրը Թրամփը պաշտոնապես նշանակել է Ֆլորիդայից սենատոր Մարկո Ռուբիոյին Պետդեպարտամենտի ղեկավարի պաշտոնում իր ապագա վարչակազմում։ Հիշեցնենք, որ Ռուբիոն վերջին տարիներին սերտ աշխատում էր հայ համանքի հետ եւ Արցախում էթնիկ զտումների պատճառով Ադրբեջանի դեմ պատժամիջոցներ մտցնելու մասին օրինագծի համահեղինակն է։

Կոնսերվատիվ Fox News հեռուստաալիքի մեկնաբան և նախկին կոնգրեսական Թալսի Գաբարդը նշանակվել է Ազգային հետախուզության ղեկավարի պաշտոնում։

Գաբարդը հայտնի է որպես Կիևին ռազմական օգնության տրամադրման հակառակորդ։

Գաբարդը եւս սերտ կապեր ունի ԱՄՆ-ի հայկական կառույցների հետ։ 2017 թվականին նա այցելել է Հայաստան և Լեռնային Ղարաբաղ՝ Ամերիկայի հայկական ազգային կոմիտեի կազմակերպած ֆորումի շրջանակներում։ Նա ծնվել է Հավայան կղզիներում, այն նահանգում, որը 2016 թվականին ճանաչել է Լեռնային Ղարաբաղի անկախությունը, գրում է «Սպուտնիկը»։

Step1.am-ի զրուցակիցն է «Մոդուս վիվենդի» կենտրոնի ղեկավար Արա Պապյանը։

–Պարոն Պապյան, ԱՄՆ ընտրություններից հետո Հայաստանի եւ Ադրբեջանի միջեւ բանակցային գործընթացը կանգ է առել, այնինչ, վերջերս խոսվում էր նոյեմբերին փաստաթուղթ ստորագրելու մասին։ Ի՞նչ զարգացումներ են տեղի ունենում։

-Գործընթացի կանգ առնելը ոչ միայն Թրամփի ընտրությամբ է պայմանավորված, այլ նաեւ Ադրբեջանի իրավիճակով՝ СOP29 համաժողովն է ընթանում։ Բայրամովը հայտարարեց, որ այս միջոցառումից հետո դեկտեմբերին կվերսկսեն բանակցությունները։ Բայց հարցն այն է, որ ադրբեջանական կողմն անուղղակի բացահայտել է այն երեք կետերը, որոնց շուրջ անհամաձայնություն կա։ Դրանք ծանր կետեր են, որոնք հայկական կողմից զիջումներ են պահանջում։ Իրենք հիմա բանակցում են, որպեսզի այդ զիջումները պոկեն, դրանք են՝ Հայաստանի Սահմանադրության փոփոխություն, հայ-ադրբեջանական սահմանից օտար ուժերի դուրս բերում, իհարկե, իրենք նկատի ունեն եվրոպացի դիտորդներին, եւ երրորդ կետը վերաբերում է նրան, որ Հայաստանը պետք է զերծ մնա Ադրբեջանի դեմ միջազգային դատական ատյաններում հայցեր ներկայացնելուց։ Ստացվում է, որ իրենք ներկայացնում են, որ չհամաձայնեցված կետեր կան, բայց, կրկնում եմ, այդ կետերը վերաբերում է Հայաստանից նոր զիջումներ կորզելուն։

Բնական է, որ Բայդենը նախքան այս ընտրությունները փորձում էր արդյունք ցույց տալ, բայց չստացվեց։ Հիմա մինչեւ տարեվերջ ժամկետն են նշում, բայց չեն կարծում, որ դա տեղի կունենա, հիմա անցումային շրջան է, մնացածը կթողնեն Թրամփի վարչակազմի վրա։

-Ամերիկյան քաղաքականությունն ի՞նչ փոփոխություն կկրի Հայաստանի ու Արցախի հարցով։

-Այն, որ քաղաքականությունը փոխվելու է, դա ակնհայտ է։ Պարզապես դա կարող է լինել եւ լավ, եւ վատ՝ հաշվի առնելով այն, որ Թրամփն անկանախտեսելի է։ Կարող է լինել հետեւյալը՝ հաշվի առնելով Թուրքիայի ու Ադրբեջանի կարեւորությունը ԱՄՆ համար, նաեւ Ռուսաստանին տարածաշրջանից դուրս մղելու գործոնը, իրենք ավելի քիչ հայանպաստ կարող են լինել։ Բայց կարող է լինել լրիվ այլ տարբերակ, որը ես ավելի հավանական եմ համարում։ Դա հետեւյալն է՝ քանի որ Թրամփը հայտարարել է, որ իր քաղաքականությամբ բերելու է նավթի ու գազի գնի իջեցմանը, դա էապես ազդելու է Ադրբեջանի տնտեսության վրա, ինչպես նաեւ թույլ չեն տալու, որ Ադրբեջանի միջոցով Ռուսաստանը շրջանցի պատժամիջոցները։ Մյուս կողմից էլ Թրամփն արմատական քրիստոնյաների աջակցությամբ ու քվեներով է ընտրվել, նաեւ նրանց քաղաքականությունը պետք է հաշվի առնի, չի կարող անտեսել։ Եվ պատահական չէ, որ ինքը, խոսելով Արցախի մասին, օգտագործում է «քրիստոնյա հայեր» ձեւակերպումը՝ դրանով շեշտելով, որ ինքն ամերիկյան խորը ավանդույթին հավատարիմ է մնում։

-Թրամփի՝ Արցախի մասին հայտարարությունը եւ Արամ Ա․-ի հետ զրույցը միայն նախընտրական բնույթ էր կրում, թե՞ այլ ուղերձ էլ ունի։

-Հետաքրքիր է՝ երբ ինքն ի վնաս հայերի ինչ-որ հայտարարություն է անում, բոլորը դա ընդունում են որպես քաղաքական գիծ։ Իսկ հենց ի օգուտ հայերի որեւէ հայտարարություն է անում, չգիտես ինչու, ընկալում են, որ դա միայն նախընտրական խոստում կլինի։ Իհարկե, բոլոր քաղաքական գործիչներն էլ շատ ավելին են խոստանում, քան անում են, բայց այն, որ այդ ուղղությամբ ինքը պետք է քայլեր անի, դա միանշանակ է։ Ինքը չի կարող անտեսել թեկուզ եւ հայերի քվեների համար տրված խոստումները։ Այստեղ միայն հայկական հարցը չէ, կա քրիստոնեական կազմակերպված խմբերի հարցը, եւ հենց Հանրապետական կուսակցության ներսում կա խումբ, որը գտնում է, որ պետք է ռուսական ազդեցությունը թուլացնել Հարավային Կովկասում։ Դա նշանակում է, որ Հայաստանի անվտանգությունը չպետք է կախված լինի Ռուսաստանից, որովհետեւ այդ դեպքում Հայաստանը մնում է կախված Ռուսաստանից։ Իսկ այդ դեպքում Ռուսաստանի ազդեցությունը չի թուլանում Հարավային Կովկասում։

Ռոզա Հովհաննիսյան

Ազատություն

Ռուսաստանն ու Իրանը Հարավային Կովկասում տարբերվող շահեր ունեն՝ New York Times-ին տված հարցազրույցում ասել է Հայաստանում Իրանի դեսպան Մեհդի Սոբհանին, մանրամասնելով՝ «մենք որոշ տարաձայնություններ ունենք, և որոշ համընդհանուր շահեր։ Դա չի նշանակում, որ մենք դաշնակից ենք»։

«Հակամարտություններով լի Կովկասում Ռուսաստանն ու Իրանը տարբերվող տեսակետներ ունեն առևտրային ճանապարհների ու ազդեցության բաժանման հարցում», – գրում է ամերիկյան պարբերականը, մանրամասնելով՝ դա արևմտյան երկրներին անսովոր երկընտրանքի առջև է կանգնեցնում։

«Իրանցիները հայերի լավագույն բարեկամներն են այս տարածաշրջանում», – ասել է Հայաստանում Եվրամիության դիտորդական առաքելության ղեկավար Մարկուս Ռիտերը, հավելելով՝ ադրբեջանցիներն ու ռուսները վրդովվում են եվրոպական ներկայությունից, մինչդեռ Իրանը, թվում է, թե ընդունում է այն։

Փաստելով, որ տարածաշրջանի ապագայի շուրջ լարվածությունը վերջին ալիքը Սյունիքի շուրջ է պտտվում, New York Times-ը գրում է՝ «այս պահին այդ ճանապարհը առանցքային նշանակություն ունի իրանական ապրանքները Պարսից ծոցից Ռուսաստան ու Եվրոպա հասցնելու համար։ Այստեղ է, որ Ռուսաստանն ու Ադրբեջանն ուզում են արևելք-արևմուտք ճանապարհ բացել դեպի Թուրքիա, որը կլինի Հայաստանի վերահսկողությունից դուրս։ Հայերը մտավախություն ունեն, որ այդ ճանապարհն Ադրբեջանը կվերցնի ուժով»։

«Մենք չենք կարող ընդունել միջազգային սահմանների փոփոխություն», – ամերիկյան պարբերականին տված եզակի հարցազրույցում ասել է Հայաստանում Իրանի դեսպանը։

Մեհդի Սոբհանին, միաժամանակ, խուսափել է հստակեցնել՝ ինչ կանի Թեհրանը, եթե Ադրբեջանը հարձակվի։ «Դա տեղի չի ունենա», – ասել է նա։

Ագարակի քաղաքապետ Խաչատուր Անդրեասյանը, մինչդեռ, NYT-ի հետ զրույցում պնդել է՝ ինքը քննարկել է հարցը իրանցի պաշտոնյաների հետ, և վստահ է, որ եթե մի բան պատահի, Իրանն անկասկած Հայաստանին օգնության կգա։

«Նրանք բոլորն էլ ասում են՝ եթե, Աստված չանի, որևէ մեկը հարձակվի Սյունիքի վրա, մենք ձեզ հետ միասին կկռվենք», – ասել է Ագարակի քաղաքապետը։

«Հայաստանում մտավախություն ունեն, որ Թրամփի նախագահության օրոք առավել կոշտ ամերիկյան քաղաքականությունը Իրանի հանդեպ կհարվածի իրենց երկրին և կամրապնդի Ադրբեջանին։ Նրանք նաև վախենում են, որ Հայաստանին պաշտպանելու՝ Թեհրանի կարողությունը կնվազի, եթե Իրանի ու Իսրայելի միջև այժմ շարունակվող հակամարտությունը վերածվի լայնածավալ պատերազմի», – գրում է ամերիկյան պարբերականը։

Հայաստանի սահմաններին պարեկություն իրականացնող եվրոպական առաքելության ղեկավար Մարկուս Ռիտերն էլ իր հերթին փաստել է՝ թե՛ Հայաստանը, թե՛ Ադրբեջանն այժմ բունկերներ են կառուցում, խրամատներ ու հրետանային դիրքեր փորում՝ վատթարագույն սցենարին պատրաստ լինելու։

«Իրանի հետ Հայաստանի նեղ սահմանի երկայնքով՝ Ադրբեջանից մոտավորապես 10 մղոն հեռավորության վրա խորհրդային տարիներին կառուցված, այժմ՝ լքված Մեղրիի կայարանն է, ուր ժանգոտ գնացքի վագոնները թաղված են մոլախոտերի մեջ, – փաստում է New York Times–ն ամփոփելով,- երկաթգիծը խորհրդային իշխանության օրոք փոխկապակցված Կովկասի խորհրդանիշն է և հիշեցում, թե շրջադարձային ինչ նշանակություն ունի այդ տարածքը մինչև այսօր»։