2020 թվականի 44-օրյա պատերազմի և Հադրութի շրջանի օկուպացիայի արդյունքում ոչնչացման սպառնալիքի տակ է հայտնվել շրջանի ողջ մշակութային և պատմական ժառանգությունը։ 2021 թվականին Երևանում բացվեց DizakArt մշակութային և երիտասարդական կենտրոնը, որի հիման վրա հետագայում ստեղծվեց նույնանուն հասարակական կազմակերպությունը։
Կազմակերպության հիմնադիրներն են Հադրութից փախստականներ Երազիկ Հայրիյանը, Լիաննա Պետրոսյանը և Գայանե Բուդաղյանը։ Կազմակերպության նպատակն էր՝ պահպանել Հադրութի շրջանի փրկված նյութական և ոչ նյութական մշակութային և պատմական արժեքները։
«Հադրութից բռնագաղթելուց որոշ ժամանակ անց՝ լինելով Արցախի Հանրապետության Հադրութի շրջանի մշակույթի և երիտասարդության հարցերի բաժնի պետ, սկսեցի մտածել Հադրութի շրջանի մշակութային և պատմական ժառանգության մասին։ Այն մասին, թե ինչպես պահպանենք մեր ավանդույթները, սովորույթները, բարբառը և այլն։ Այս գաղափարի շուրջ համախմբեցի համախոհներին՝ Լիաննա Պետրոսյանին և Գայանե Բուդաղյանին։ 44-օրյա պատերազմի ընթացքում Մոսկվայում տեղի ունեցած սիմպոզիումի ժամանակ ներկայացվել են 27 նկարներ, որոնք նկարվել են Հադրութում եւ մարմնավորում էին տարածաշրջանի հայկական էությունը։ Սիմպոզիումի շնորհիվ դրանք փրկվել են։
Որոշեցինք պատկերասրահ բացել և փրկված ցուցանմուշները տեղափոխել Հայաստան։ Պատկերասրահը հիմք դարձավ մշակութային-երիտասարդական կենտրոնի ստեղծման, այնուհետև DizakArt մշակութային հասարակական կազմակերպության համար։ Սկզբնական շրջանում դա անկյուն էր, որտեղ մեր հադրութցի հայրենակիցները կարող էին հանդիպել ու շփվել միմյանց հետ։ Հետագայում ընդլայնվեց կազմակերպության գործունեության շրջանակը։ Հասարակական կազմակերպության ձևաչափով առաջին լուրջ միջոցառումը «Դիզակի գույները» միջազգային սիմպոզիումն էր, որի նպատակն էր հանրությանը ներկայացնել Դիզակի ողջ գեղեցկությունն ու հայկական էությունը։ Սիմպոզիումի շրջանակներում կազմակերպվել է ցուցահանդես։ Դրանում ներկայացված էին այն 27 կտավները, որոնք փրկվել էին 44-օրյա պատերազմի ընթացքում:
2021 թվականից սկսած մենք ակտիվորեն սկսեցինք զարգացնել գործունեությունը թե՛ Արցախում, թե՛ Հայաստանում։ Երևանում, իսկ ավելի ուշ Աբովյանում բացվեցին երիտասարդական մշակութային կենտրոններ, որտեղ Արցախից սեղահանված երեխաներն անվճար մշակութային կրթություն են ստանում։ Գործում են տարբեր խմբակներ՝ վոկալ, ազգային պար, նկարչություն, կիրառական և թատերական արվեստի, մեր երեխաները նաև սովորում են նվագել հայկական ազգային երաժշտական գործիքների վրա և մասնակցում տարբեր հայկական և միջազգային ստեղծագործական մրցույթների՝ արժանանալով մրցանակների։
Այսպիսով, այս տարի մեր աշակերտներից մեկը Ռուսաստանի Դաշնության Վլադիմիր քաղաքում անցկացված նկարչական մրցույթում գրավեց առաջին տեղը։ Մեր երեխաներից շատերը բարձր միավորներով ընդունվել են Հայաստանի բարձրագույն ուսումնական հաստատությունների համապատասխան ֆակուլտետներ։ Հասարակական կազմակերպության շրջանակներում անցկացվում են նաև արցախյան բարբառով մշակութային տարբեր միջոցառումներ և թատերական ներկայացումներ։
Նման ներկայացումների միջոցով մենք փորձում ենք հանրայնանել և պահպանել մեր բարբառն ու ավանդույթները։ Որոշ ներկայացումների սյուժեն այն կյանքի իրավիճակների մարմնավորումն է, որոնց բախվել են արցախցիներն իրենց կյանքի ամենադժվար ժամանակաշրջաններում։
Մենք նաև անցկացնում ենք տարբեր դասընթացներ՝ մասնավորապես հաշվապահություն, համակարգչային գիտություն, տարբեր վարպետության դասեր։ Արցախի ստեղծագործողներին աջակցելու համար կազմակերպվում են միջոցառումներ՝ ցուցահանդեսներ, գրքերի շնորհանդեսներ և այլն։
Այսպիսով, Արցախում և Հայաստանում 2021 թվականից սկսած երեք անգամ կազմակերպել ենք հայկական ավանդական ազգային խաղեր։ Ամեն ամառ մեր սաների համար Աբովյանում կազմակերպվում են մշակութային կրթական ճամբարներ։
Մեր նպատակն է նաեւ սոցիալական աջակցությունն արցախցիներին, այդ թվում՝ զբաղվածության առումով։ Այսպիսով, կենտրոնի բոլոր ուսուցիչներն արցախցի են։ Կենտրոնը կարողացավ համախմբել արցախյան հասարակության տարբեր շերտերին։
Ներկայումս կենտրոններում սովորում է ավելի քան 150 երեխա և դեռահաս։ Մինչև 2023 թվականի սեպտեմբերը «ԴիզակԱրտ»-ը գոյություն է ունեցել մասամբ Արցախի պետբյուջեի հաշվին, քանի որ մեր ուսուցիչների աշխատավարձերը վճարվում էին այնտեղից։ Ամբողջական արտաքսումից հետո կազմակերպությունը գոյություն ունի հովանավորչական ներդրումների և պետական փոքր դրամաշնորհների շնորհիվ։ Մենք երախտապարտ կլինենք բոլորին, ովքեր կաջակցեն մեզ մեր նախագծերի մշակման և իրականացման գործում»,- Step1.am-ի հետ զրույցում ասաց DizakArt-ի համահիմնադիր Երազիկ Հայրիյանը։
Արսեն Աղաջանյան
